Przemiany modelu czytania

Czytelnictwo jest formą komunikacji kulturalnej opartej na treściach przekazywanych przez słowo drukowane, przede wszystkim przez książkę i czasopismo. W polskiej tradycji kulturowej książka zawsze zajmowała znaczącą pozycję. Kształtowała świadomość narodową w okresie rozbiorów, a po drugiej wojnie światowej była ważnym czynnikiem awansu społecznego. Obecnie przeżywamy swoisty kryzys czytelnictwa, który wynika - moim zdaniem - z tempa życia i rozwoju audiowizualnych środków masowej komunikacji. Autorka artykułu "Przemiany modelu czytania" - Katarzyna Wolff, odwołując się do badań prowadzonych systematycznie w Instytucie Książki i Czytelnictwa Biblioteki Narodowej, dochodzi do kilku wniosków. Po pierwsze - obecnie książką w jej tradycyjnej postaci zainteresowana jest ponad połowa społeczeństwa. W zdecydowanej mniejszości znajdują się ci, którym książka potrzebna jest stale i systematycznie. W grupie tej znajdują się uczniowie i studenci. Po drugie - najczęściej wybieranymi publikacjami są te, które związane są z procesami edukacyjnymi. Są to tzw. książki szkolne, czyli piśmiennictwo uwzględnione w programach nauczania, głównie języka polskiego, we wszystkich typach szkół - podręczniki, lektury obowiązkowe i uzupełniające, publikacje zalecane przez szkołę, a także różnego rodzaju opracowania, a nawet bryki. Na drugim miejscu - pod względem popularności - znajdują się książki encyklopedyczno- poradnikowe - encyklopedie, leksykony, słowniki, publikacje o charakterze albumowym, poradniki dotyczące wielu sfer życia, przewodniki itp. Do tej kategorii należy również literatura fachowa, a także książki dla dzieci i młodzieży, często czytane dzieciom lub z ich powodu, a służące celom edukacyjnym. Jeśli chodzi o literaturę nieedukacyjną dużą popularnością cieszą się: powieści sensacyno-kryminalne, obyczajowo-romansowe oraz fantastyka. Mniejszym zainteresowaniem cieszy się literatura faktu - wspomnienia, biografie, autobiografie, pamiętniki, reportaże oraz książki religijne. Jeszcze mniejszym zainteresowaniem cieszy się publicystyka i eseistyka oraz literatura ezoteryczna. Należy jednak podkreślić fakt, iż tylko, co czwarty czytelnik potrafił scharakteryzować swoje lektury i to bardzo ogólnie, wskazując albo typ publikacji, albo tematykę, albo też kontekst lektury (bez autora tytułu). Po trzecie - wśród aktywnych czytelników ciągle jeszcze przeważa młodzież. Istotnym czynnikiem warunkującym aktywność czytelniczą jest poziom wykształcenia. Po książkę o wiele częściej sięgają ludzie z wykształceniem średnim lub powyżej średniego i fakt ten sprawia, iż w rzeczywistości społeczeństwo współczesne jest wyraźnie podzielone: na ludzi czytających dużo i nie czytających wcale. W 2000r., biorąc pod uwagę powszechność czytelniczych zainteresowań, linia demarkacyjna przebiegała bardzo wyraźnie - oddzielała ona dobrze wykształconych, dobrze sytuowanych i młodych mieszkańców dużych miast od pozostałych obywateli. Po czwarte - zmieniają się modele czytania. Wolimy czytać książki niezbyt grube, z kolorowymi ilustracjami i zdjęciami, napisane prostym językiem. W latach 70-tych XX wieku, wraz z upowszechnieniem telewizji, która stała się prawdziwym oknem na świat, dostarczając wzorów zachowań, proponując style życia, unifikując język. Wielu ludzi poczuło się zwolnionych z lektury książek. Dla wielu czytelników lektura była tylko jedną z możliwych form spędzania czasu wolnego. Czytano nie po to, by poznawać literaturę, lecz po to, by się wzruszać, porównywać swoje życie z życiem bohaterów, doświadczać przygód. Czytano, gdy nie było niczego ciekawego telewizji i to bez specjalnego wyboru. Lata 90-te, to "boom" czytelniczy. Produkowano książki dla wszystkich grup czytelników - popularne romanse i sensacje, książki historyczne, wcześniej trudno dostępne, literaturę łagrową i inne zakazane wcześniej publikacje oraz atrakcyjne edytorsko publikacje dla dzieci. Sprzedaż książek przeniosła się na ulice, bazary i targowiska. Pojawił się popyt na literaturę popularną, łatwą w odbiorze i rozrywkową. Jednakże w tym czasie zaczęły - prawie masowo - powstawać wypożyczalnie kaset video i znów czytelnictwo "nieco spadło". Spadek zainteresowania dotknął cały typ powieści romansowo-obyczajowych. Wtedy to właśnie zaczął się zmieniać model czytelnictwa na opisany wyżej. W XXI wiek wchodzimy bez wielkich nadziei. W dobie większego zainteresowania literaturą fachową, niebeletrystyczną, multimedia, często sprawniej podające informacje, będą w procesie kształcenia zastępowały tradycyjną książkę. Obecnie zjawisko to powstrzymywane jest przez bariery: ekonomiczną i technologiczną, lecz nacisk w tych kwestiach jest bardzo silny. MODELE CZYTELNICTWA DZIECI I MŁODZEŻY Autorka artykułu "Wybory czytelnicze dzieci i młodzieży" - Danuta Świerczyńska-Jelonek wyróżnia dwa modele czytelnictwa dzieci i młodzieży. I - literaturoznawczy, który polega na prowadzeniu czytelnika przez lekturę arcydzieł, dzieł wybitnych i ważnych dla literatury polskiej i światowej. Model ten pokazał silną niechęć młodzieży do książki i czytania, jednakże odegrał dużą rolę w kształtowaniu kultury literackiej młodych Polaków, w tym również ich upodobań. II - funkcjonalny, który odwołuje się do potrzeb rozwojowych dzieci i młodzieży. Zakłada on, że kontakt z literaturą służy wszechstronnemu rozwojowi. Czytanie wspiera procesy myślenia i rozumienia, rozwija wyobraźnię, słownictwo, wrażliwość moralną i krytycyzm. Model ten zakłada, że dziecko w różnych okresach rozwoju sięga po odmienne lektury, odpowiadające jego potrzebom. Wyrasta z jednych lektur, a dorasta do innych. Książka jest jednym z elementów współczesnej kultury, a czytanie dopełnia i uzupełnia inne formy uczestnictwa w kulturze Autorka powołuje się na badania prowadzone na terenie Warszawy i województwa mazowieckiego w latach 90-tych. Badania wykazały, że współczesne dziecko czytające, to przede wszystkim dziecko młodsze. Czynność ta jest bliższa współczesnym dziewczętom. Autorka dochodzi do wniosku, że ranga czytania zmniejsza się wraz z wiekiem dziecka. Dziecko wyrasta z potrzeby obcowania z książką na rzecz towarzyskiej aktywności w grupie rówieśniczej. Jakimi potrzebami kierują się współczesne dzieci sięgając po książkę? Badania wykazały, że są to potrzeby emocjonalne - potrzeba marzeń, wyobrażeń, wzruszeń i przeżyć. Na tym polega wyższość lektury nad komputerem. Dzieci lubią te książki, których lektura wywołuje łzy, nastolatki zaś te, których lekturze towarzyszy uczucie lęku (horrory, literatura sensacyjna), szukają też w literaturze "prawdy o życiu" (książki o narkomanii). Ich poszukiwania krążą wokół literatury współczesnej, młodzieżowej i przygodowej. Interesują ich głównie losy rówieśników i problemy środowisk, z których się wywodzą. Uważam, że w doborze lektur dzieciom i młodzieży, dużą rolę odegrać może bibliotekarz. Dzięki rekomendacji bibliotekarza czytelnik może sięgnąć po utwory być może trochę zapomniane, lecz nadal interesujące i fascynujące. Nawet w bibliotekach z wolnym dostępem do półek, czytelnik szuka wybiórczo i niekiedy nie zauważa książki interesującej, bez "rzucającej się w oczy" szaty graficznej. Na ogół przegląda te książki, które w jakiś sposób wyróżniają się spośród wielu innych. Takie wybory wpływają na to, że lektura jest często bardzo przypadkowa i ogranicza się do pewnych wydawnictw lub serii. Dlatego bardzo ważne jest zaangażowanie bibliotekarza w dostarczenie informacji o literaturze. Bibliotekarz, jako osoba reagująca na zapytania i wątpliwości czytelnika może zdziałać bardzo wiele. Szczególnie istotne jest to w bibliotekach szkolnych, gdyż często tam właśnie kształtują się gusty czytelnicze. Umiejętne podpowiadanie pomaga dotrzeć do dzieł najbardziej wartościowych. Wyk- ształcenie nawyku czytania wartościowej literatury w wieku szkolnym procentuje później w całym dorosłym życiu. Na koniec swych rozważań D. Świerczyńska- Jelonek podkreśla, że im mniejsza miejscowość, w której żyje i wzrasta dziecko, tym większa rola szkoły i biblioteki jako środowisk organizujących, a często inicjujących kontakty młodych z kulturą, wspierających ich aktywność i postawę twórczą, otwierających dziecku drogę do doświadczeń kulturowych innych niż telewizyjne. Podsumowując można stwierdzić, że wbrew niektórym pesymistycznym prognozom rola książki, a zatem i czytelnictwa w życiu - szczególnie w życiu młodych ludzi - jest ciągle ważna. Zmienia się tylko model czytelnictwa. Odchodzi się od czytelnictwa dla przyjemności, na rzecz czytelnictwa edukacyjnego, czyli związanego nauką (kształcenie, dokształcanie). Szkoła programowo promuje i wspiera czytelnictwo książek i dopóki tak będzie, dopóty uczniowie będą stanowić jedną z najaktywniejszych grup czytających (obecnie ludzie uczą się więcej i dłużej) i to nie wyłącznie ze względu na lekturę z obowiązku. Multimedia - ze względów ekonomicznych - jeszcze nie są w stanie zastąpić całkowicie książki i czytania. Mało tego, nawet informację, która ukaże się na ekranie monitora za pośrednictwem komputera, trzeba przeczytać i zrozumieć. Zatem funkcja książki uległa zmianie - stała się ona nie jedynym, a jednym z wielu środków umożliwiających człowiekowi kontakt z wiedzą i kulturą LITERATURA: 1.Chołost Halina, Czytelnikom ku pomocy,[w]: Poradnik Bibliotekarza 2001 nr 6 s.11-12 2.Sępkowska Daria, Co czyta młodzież gimnazjalna,[w]: Poradnik Bibliotekarza 2001 nr 4 s.7 - 8 3. Straus Grażyna, Jakie książki polecają maturzyści,[w]: Poradnik Bibliotekarza 2002 nr 5 s.6 - 8 4. Świerczyńka - Jelonek Danuta, Wybory czytelnicze dzieci i młodzieży cz.I, [w]: Poradnik Bibliotekarza 2002 nr 4 s. 3 - 5 5. Świerczyńska - Jelonek Danuta, Wybory czytelnicze dzieci i młodzieży cz.II, [w]: Poradnik Bibliotekarza 2002 nr 5 s. 3 - 5 6. Wolff Katarzyna, Przemiany modelu czytania,[w]: Poradnik Bibliotekarza 2001 nr 7-8 s. 3 -9

Opracowanie: Teresa Czarnecka

Wyświetleń: 1345