Zadania szkoły /nauczyciela/ w pracy z dzieckiem mającym trudności w pisaniu
i czytaniu
"...mów dziecku, że jest dobre,
że może, że potrafi..."
Janusz Korczak
Z chwilą rozpoczęcia nauki w szkole dziecko wkracza w nowy świat zadań oraz w
układ stosunków społecznych odmiennych od tych, które istniały w rodzinie. W
okresie szkolnym zmienia się bowiem podstawowy system stawianych mu zadań.
Zadania te często przekraczają możliwości dziecka. Przyczyną takiej sytuacji nie
jest niechęć dziecka do ich wypełniania, a niemożliwość związana z jego
rozwojem. W stosunku to tych właśnie dzieci szkoła ma obowiązek niesienia
pomocy.
Podstawowym celem działalności szkoły jest uzyskanie pożądanych i zaplanowanych
zmian w określonych sferach rozwoju dziecka. Warunkiem powodzenia tej
działalności jest dostosowanie kolejnych poczynań do możliwości dzieci na danym
etapie ich rozwoju. Ogromne znaczenie dla nauczyciela ma poznanie każdego
ucznia. Szczególnego zainteresowania ze strony nauczyciela wymagają dzieci z
trudnościami w pisaniu i czytaniu. Często przypisywane jest im lenistwo,
złośliwość, brak dobrej motywacji do nauki, a nawet upośledzenie umysłowe.
Nierzadko zdarza się, że towarzyszące złe opinie są powodem nerwic, depresji,
fobii szkolnych, zaburzeń w zachowaniu. Aby uniknąć tych negatywnych zjawisk,
nauczyciel powinien zabiegać o specjalistyczne badania dziecka, których wynik
stanowić może podstawę do skierowania dziecka na zajęcia reedukacyjne
organizowane w szkole, w poradni psychologiczno - pedagogicznej lub w podani
zdrowia psychicznego, a w szczególnych przypadkach w innych specjalistycznych
placówkach.
Zakres zaburzeń nie zawsze jednak można określić na podstawie badań
psychologicznych. Konieczne jest wtedy uzupełnienie ich obserwacją zachowania
dziecka w czasie różnorodnych zajęć. Nauczyciel terapeuta musi więc stale
obserwować dziecko, by wiedzieć jaki powinien być kierunek dalszej pracy
wyrównawczej.
Opanowanie umiejętności czytania i pisania jest podstawą kontynuowania przez
dziecko nauki w szkole. Bez opanowania tych umiejętności dziecko nie jest w
stanie osiągnąć wystarczających wyników w większości przedmiotów nauczania.
Podstawowym działaniem szkoły /nauczyciela/ w stosunku do dzieci z trudnościami
w czytaniu i pisaniu jest otoczenie ich szczególną opieką. Jak podają E. Kujawa
i M. Kurzyna1 opieka ta powinna odbywać się dwutorowo "z jednej
strony w ramach realizowanego procesu dydaktycznego, w klasie, z drugiej - w
ramach specjalistycznych zajęć pozalekcyjnych".
W klasie uczeń taki musi liczyć na zrozumienie, pomoc ze strony nauczycieli i
rówieśników, a także na życzliwą ocenę pracy oraz postępów, które niekiedy są
niewielkie, ale jak ważne dla niego.
Zorganizowanie zajęć reedukacyjnych, zastosowanie właściwych metod i technik
pracy, dostosowanych do możliwości dziecka daje mu szansę na wykonanie z
sukcesem czynności dotychczas nieosiągalnych. Jak pisze T. Gąsowska i Z.
Pietrzak - Stępkowska "w czasie ćwiczeń reedukacyjnych należy realizować trzy
kierunki, a zarazem trzy rodzaje działania terapeutycznego:
- usprawnianie zaburzonych procesów psychomotorycznych istotnych w opanowaniu
umiejętności czytania i pisania,
- ćwiczenie sprawności czytania i pisania,
- oddziaływanie psychoterapeutyczne ogólnie uspokajające, a równocześnie
aktywizujące dziecko do nauki".
Wśród osób zajmujących się tym problemem są jednak zdania podzielone co do
trzech stron pracy wyrównawczej. Jedni przywiązują szczególną uwagę do
stosowania jednego z wymienionych rodzajów terapii tzn. stosować tylko ćwiczenia
usprawniające zaburzone procesy, inni - tylko ćwiczenia w czytaniu i pisaniu,
ale są też zwolennicy stosowania wyłącznie ćwiczeń relaksacyjnych,
uspakajających. Niewątpliwie każda z tych metod może być skuteczna, jeżeli
dobrana jest do odpowiedniego dziecka. Bywają przecież dzieci z trudnościami w
czytaniu i pisaniu z bardzo wysokim poziomem inteligencji i z fragmentarycznymi
zaburzeniami, które często same znajdują sposoby przezwyciężania trudności bez
dodatkowych specjalnych ćwiczeń.
Jeżeli jednak zachodzi konieczność prowadzenia zajęć reedukacyjnych należy
pamiętać aby odbywały się stale w tym samym gabinecie /ważne jest aby dziecko
czuło się bezpiecznie/, prowadzone były indywidualnie, kilka razy w tygodniu i
przy użyciu pomocy wspomagających.
Większość dzieci rozpoczynających reedukację jest niechętnie nastawiona do
zajęć, bo obawia się że nie jest w stanie osiągnąć pozytywnego wyniku.
Przezwyciężenie tej lękowej postawy dziecka jest podstawowym zadaniem terapeuty.
Najlepszym sposobem jest wybór takiego zadania, które nie sprawi mu trudności. W
początkowym okresie mogą to być nawet zadania poniżej poziomu dziecka. Pierwsze
sukcesy są momentem przełomowym. Dziecko nabierze wiary we własne siły i chętnie
będzie uczestniczyło w zajęciach. Będą się one kojarzyły z powodzeniem, radością
z własnych sukcesów. Nie należy jednak stawiać zadań zbyt łatwych, gdyż takie
nudzą dzieci i nie mobilizują do wysiłku. W dalszej pracy nie należy zapominać o
pozytywnych wynikach, są one bowiem warunkiem powodzenia reedukacji. Poza tym
poprawne wykonanie zadania sprzyja utrwaleniu korzystnych nawyków i pomaga w
osiąganiu dalszych sukcesów przez dziecko. Zadaniem nauczyciela terapii jest
stałe śledzenie pracy dziecka i służyć pomocą kiedy jej potrzebuje.
Żadna terapia nie może się odbywać bez stałej współpracy z rodziną dziecka. To
najbliżsi najlepiej i najszybciej mogą pomóc dziecku uwierzyć siebie i swoje
możliwości, mogą podkreślać każdy najmniejszy nawet sukces, zapewniać poczucie
bezpieczeństwa. Rodzice mogą też jeżeli zachodzi taka konieczność uczestniczyć
wraz z nim w terapii. Terapia może także odbywać się w domu, gdzie bliskość
mamy, taty pomaga. Gdzie można bawić się i zarazem ćwiczyć.
Ciągłe i wszechstronne usprawnianie zaburzonego procesu wymaga stosowania wielu
różnych zajęć na różnorodnym materiale. Dobrze prowadzone zajęcia, zaangażowanie
wszystkich zainteresowanych stron daje szanse na sukces dziecka i pokonanie
trudności.
Przypisy:
1. E. Kujawa, M. Kurzyna, "Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i
pisaniu", WSiP, Warszawa 1996
"...mów dziecku, że jest dobre,
że może, że potrafi..."
Janusz Korczak
