Rozwój ucznia w zakresie podstawowych sprawności

Prawidłowy rozwój poszczególnych sprawności ma ogromne znaczenie
w osiąganiu przez dziecko sukcesów w szkole, w tym opanowaniu umiejętności pisania i czytania. Zaburzenia choćby jednej z funkcji może być powodem trudności w prawidłowym "funkcjonowaniu" w szkole.

Rozwój funkcji słuchowej

Percepcje dźwięków umożliwia analizator słuchowy, który odpowiada za odbiór bodźców słuchowych oraz "doprowadzenie" ich do mózgu, gdzie dokonuje się dokonuje się ich analiza i synteza. Prawidłowa identyfikacja i różnicowanie bodźców dźwiękowych jest podstawą słyszenia mowy.

Na podstawie dobrze rozwiniętego słuchu fonematycznego rozwijają się operacje świadomej analizy i syntezy słuchowej. Operacje te w odróżnieniu od innych operacji percepcyjnych ze względu na swój abstrakcyjny charakter są dla dzieci bardzo trudne i nie rozwijają się spontanicznie. Trudności w analizie i syntezie wynikają często z faktu, że wyraz słyszany w rozbiciu na głoski brzmi inaczej niż w całości. Ta sama trudność dotyczy syntezy.

Różnicowanie dźwięków, ich analizowanie i syntetyzowanie dokonuje się na poziomie ośrodkowego układu nerwowego, głównie zaś w korze mózgowej. Doskonalenie procesów analityczno - syntetycznych w obrębie ośrodkowej części analizatora słuchowego postępuje wraz z wiekiem. Tempo tego rozwoju nie u wszystkich dzieci jest jednakowe.

Często zdarza się, że deficyty analizatora słuchowego mogą być kompensowane przez analizator wzrokowy. Odnosicie to jednak wyłącznie do pisania wyrazów uprzednio zapamiętanych. Dzieci z dobrą analizą wzrokową zapamiętują kształt graficzny wyrazu, odpoznają go w tekście. W ten sposób potrafią napisać ze słuchu wyrazy, które zapamiętały wzrokowo.

Rozwój funkcji wzrokowej

Powszechnie wiadomo, że w toku nauki szkolnej opieramy się w dużej mierze na spostrzeżeniach wzrokowych. Dlatego niezbędnym warunkiem prawidłowego przebiegu procesu spostrzegania jest pełnowartościowy pod względem anatomicznym i funkcjonalnie sprawny analizator wzrokowy. Wadliwa budowa gałki ocznej i spowodowane tym różne wady widzenia mogą być jedną z przyczyn trudności w zakresie wzrokowego spostrzegania.

Percepcja wzrokowa u większości dzieci osiąga niezbędną do czytania i pisania dojrzałość w wieku około sześciu lat. Prawidłowa percepcja liter wymaga bowiem nie tylko dokładnego spostrzegania i różnicowania, ale także rejestracji położenia przestrzennego liter wobec siebie oraz usytuowania elementów wewnątrz litery. Początkowo orientacja przestrzenna dziecka jest ściśle związana z usytuowaniem przedmiotów względem własnego ciała, a w szczególności wobec jego parzystych organów - rąk, nóg, oczu i uszu. Jak podaje N. C. Kephart[1] "Kiedy dziecko rozwinie w sobie znajomość stron ciała i jest świadome prawej i lewej strony ciała jest ono gotowe do rzutowania tych kierunków na zewnątrz." Zachowaniu takiemu towarzyszy opanowanie zwrotów słownych (z przodu, z tyłu, w górze, na dole, w środku, na zewnątrz, na prawo, na lewo) połączone z wykonywaniem odpowiednich ruchów lokomocyjnych i manipulacyjnych. W starszym wieku przedszkolnym dziecko może posłużyć się tą wiedzą w stosunku do przedmiotów w najbliższym otoczeniu.

W wyniku działalności konstrukcyjnej i graficznej dzieci coraz lepiej uświadamiają sobie ruchy prowadzące do powstawania danych kształtów. Jak podaje H. Skibińska[2] "Na drodze wielokrotnych powtórzeń wytwarzają się skomplikowane powiązania między pozycją przedmiotu a pozycją ciała, będące podstawą koordynacji wzrokowo - ruchowej. Początkowo ruchy wykonywane pod kontrolą wzroku przekształcają się we wrażenia kinestetyczne skoordynowane z postrzeganiem wzrokowym, dzięki czemu wstępny proces lateralizacji przekształca się w orientację kierunkową, która jest konieczną przesłanką gotowości dziecka do nauki czytania i pisania."

Z przeprowadzonych dotychczas badań wynika, że gotowość tę przejawiają dopiero dzieci sześcioletnie, co nie znaczy, że wszystkie sześciolatki przejawiają te gotowość. Zdarza się i to dość często, że dzieci siedmioletnie, jak i ośmioletnie wykazują opóźnienie w rozwoju funkcji wzrokowej, a u innych dzieci z tej grupy wiekowej stwierdza się zaburzenia w funkcjonowaniu analizatorów.

Zarówno opóźnienie rozwoju funkcji wzrokowej, jak i wady wpływają niekorzystnie na przebieg nauki czytania i pisania.

Rozwój funkcji ruchowej (manualnej)

"Ruch jest jedną z najważniejszych czynności organizmu żywego" - R. Mazur[3] Człowiek w czasie swojego rozwoju filogenetycznego wykształcił swoisty model ruchowy, charakterystyczny dla gatunku ludzkiego.

Od dziecka rozpoczynającego naukę w szkole oczekujemy określonego poziomu rozwoju ruchowego. Wyróżnia się dwa sposoby ruchu. Pierwszy polega na przemieszczaniu w przestrzeni całego ciała, nazywamy go ruchem lokomocyjnym. Drugi, to ruch poszczególnych części ciała, kończyn głowy, bez przemieszczania całego ciała w przestrzeni, nazywamy go ruchem bezlokomocyjnym. Jeżeli jednak ruch ten dotyczy kończyn, wówczas może mieć charakter manipulacyjny.

Prawidłowa motoryka ogólna ciała oraz sprawność manualna jest jednym z warunków powodzenia dziecka w nauce szkolnej, zwłaszcza w pisaniu. Pisanie wymaga zarówno czynności chwytnej, jak i manipulacyjnej. Czynność pisania angażuje całą rękę, gdyż ruchy pisarskie wymagają udziału nie tylko palców, ale także przedramienia i łokcia. Sprawność ruchów pisarskich jest zależna od dynamiki procesów nerwowych oraz anatomicznej dojrzałości aparatu kostnego i mięśniowo - stawowego ręki oraz poziomu koordynacji wzrokowo - ruchowej. Dzieci dojrzałość tę osiągają wraz z wiekiem, zaś sprawność w miarę nabywania doświadczeń w pisaniu.

Dzieci w młodszym wieku szkolnym napotykają na duże trudności w pisaniu, których powodem jest niska sprawność ręki. Ręce dziecka, a w szczególności palce są bardzo giętkie, bowiem kości palców mają zakończenia chrząstkowe. Proces kostnienia dłoni następuje dopiero w wieku około 10 - 13 lat. E. Hurlock[4] zwraca ponadto uwagę, że "...u dzieci 6 - 7 letnich nerwy i mięśnie palców, ręki, przegubu i ramienia nie są rozwinięte w takim stopniu, aby mogły wykonywać precyzyjne skoordynowane ruchy potrzebne przy pisaniu".

Sprawność manualną, niezbędną do nauki pisania dziecko zdobywa w toku wykonywania różnych działań, a zwłaszcza wszystkich czynności angażujących drobne ruchy palców. Zajęcia te sprzyjają kształtowaniu nieruchów dowolnych, celowych, skoordynowanych.

Przypisy:
1. N. C. Kephart, "Dziecko opóźnione w nauce szkolnej", PWN, Warszawa 1970
2. H. Skibińska "Praca korekcyjno - kompensacyjna z dziećmi mającymi trudności w pisaniu i czytaniu", WSP Bydgoszcz, Bydgoszcz 1996
3. R. Mazur (red.), "Wprowadzenie do ćwiczeń klinicznych z neurologii", Akademia Medyczna Bydgoszcz 1986
4. E. Hurlock, "Rozwój dziecka", PWN, Warszawa 1985
 

Opracowanie: Hanna Kubacka

Wyświetleń: 985