Agresja u uczniów

We współczesnym świecie dzieci bardzo często narażone są na wiele czynników wywołujących agresję. Efektem częstych stresów jest występowanie u dzieci zaburzonych zachowań.

Zaburzone zachowania uniemożliwiają dziecku dobre przystosowanie się do sytuacji społecznych. Reaguje ono na te sytuacje w nieadekwatny sposób i nie uczy się w oparciu o nie. Agresję u dzieci mogą wywoływać m. in.:
- przymus siedzenia w ławce,
- komentarze odrzucające np.: "mam cię już dość", "nie mam już na was siły", Czego Ty tutaj szukasz ",
- częste" poniżające komentarze nauczycieli ",
- nie zauważanie drobnych sukcesów dziecka, dobrej jego woli,
- pouczanie i poganianie,
- dyrektywność poleceń,
- zawstydzanie i obwinianie,
- bycie przez nauczycieli zawsze" górą ",
- nie rozumienie przez nauczycieli potrzeb dzieci, a także mechanizmów ich zachowania,
- przemoc,

Na terenie szkoły czynnikami powodującymi zachowanie agresywne mogą być:
a) czynniki związane z warunkami konkretnej placówki (wielkość klas lekcyjnych, korytarzy, oświetlenia, wentylacja, odpowiednie ławki),
b) związane z liczebnością uczniów w klasie,
c) z tempem nauczania dostosowanych do możliwości danej grupy lub pojedynczych uczniów,
d) związane, z wiedzą i umiejętnościami radzenia sobie z trudnościami przez nauczycieli,
e) związane z planem zajęć w danym dniu,
f) związane z relacjami pomiędzy uczniami w danej klasie i pomiędzy uczniami z różnych klas,
g) związane z priorytetowymi celami jakie stawia sobie dana szkoła,
h) związane z zaangażowaniem nauczycieli w proces wychowania.

Większość psychologów przez agresję rozumie każde zamierzone działanie, w formie otwartej czy symbolicznej mającej na celu wyrządzanie komuś lub czemuś szkody, straty, bólu fizycznego lub cierpienia moralnego. Agresja interpersonalna prowadzi skrzywdzenia tych osób, na które jest ukierunkowana (Frączak 1987, Ranschburg 1980, Sunykiewicz 2000). Można mówić o agresji przejawianej w formie czynności fizycznych" werbalnych, symbolicznych, kierowanych złością, chęcią szkodzenia innym, dążeniem do sprawienia przykrości i cierpienia. Istnieje również agresja związana z wykorzystaniem zadań i pełnieniem ról społecznych.

Za J. Surzykiwiczem 2000 "powołując się na wiele pozycji polskich i obcych, mianem agresji jawnej określana jest agresja fizyczna, werbalna lub agresja bezpośrednia. Agresja słowna np.: oszczerstwa, pomówienia, itp. nazywa się agresją pośrednią.

Ekstremalna forma agresji przyjmuje postać okrucieństwa i polega na fizycznym lub psychicznym niszczeniu żywej istoty w sposób gwałtowny i wymyślny. Najczęstszą formą" szkodzenia "jednostce w szkole jest osaczanie (bullying) i osaczanie (mobbning):
- intencją szkodzących jest używanie języka jako instrumentu. Dzieci manifestując agresywne zachowanie szukają bardzo różnych sposobów grożenia, czy też ranienia rówieśników.

Autorzy wyróżnili cztery koncepcje agresji:
- agresja jako instynkt,
- agresja jako reakcja na frustrację,
- agresja jako nabyty popęd,
- agresja jako nawyk.

Prawdopodobnie siła, częstość występowanie agresji, rodzaj zachowań zależą od:
a) czynnika wrodzonego - u wszystkich ludzi występuje w jednakowym stopniu,
b) czynnika aktywnościowego - stwarzający różne możliwości w zakresie zdobywania przez dziecko doświadczeń,
c) czynnika frustracyjnego - zależy od środowiska i postaw rodzicielskich,
d) czynnik naśladowcy - zależy głównie od środowiska,
e) czynnik instrumentalny - zależy od pozostałych czynników i od wpływów wychowawczych.

Jeżeli dziecko zachowuje się agresywnie częściej niż jego rówieśnicy, jest możliwe, że przyczyna jest uwarunkowana jednym z czynników lub wszystkich równocześnie.

AGRESJA U UCZNIÓW

Do najczęściej obserwowanych przejawów agresji fizycznej zaliczyć możemy: pobicia i bójki, odbieranie siłą, straszenie, niszczenie cudzych rzeczy, niszczenie sprzętu szkolnego, zachęcanie do bicia, wymuszenia, bicie młodszych kolegów. W agresji słownej: grożenie pobiciem, napastliwych wypowiedziach - (atak słowny, straszenie, odpędzanie, groźby) przezywanie, przekleństwa, ordynarne odzywki, wyśmiewanie, kłótnie, grożenie skarżeniem (Miłkowska- Olejniczak 1996r.). Agresja słowna występuje we wszystkich szkołach. Grupowe formy agresji (przemoc) są bardzo często spotykane we współczesnej szkole. Z przeprowadzonych badań wynika, że około 15 - 16% młodzieży między 7 a 16 rokiem życia włącza się w takie interakcje, a około 9% stanowią ofiary napaści ze strony kolegów szkolnych. Taka zorganizowana przemoc w/g badań zauważalna jest w klasach I i II klasach gimnazjalnych. Istnieje prawdopodobieństwo, że w każdej klasie na terenie szkoły znajduje się kilku sprawców i kilka ofiar przemocy.

Z sytuacją przemocy zorganizowanej mamy do czynienia, gdy osoba słabsza (ofiara) wystawiona jest przez dłuższy czas na negatywne działania grupy osób silniejszych (agresorów). Te negatywne oddziaływania to dokuczanie, bicie, przezywanie, wyszydzanie, zabieranie pieniędzy przedmiotów. Dziewczęta stosują często formy przemocy pośredniej: oszczerstwa, intrygi, wykluczanie z grupy, izolowanie. Przeciwdziałanie agresji uczniowskiej jest bardzo trudne. Najważniejsze dla nauczycieli jest ciągle podejmowanie działań, wysiłków. Poczucie bezradności paraliżuje działania - nie wolno się mu poddawać, nawet, jeśli nie zawsze wszystko daje się osiągnąć.

W grupie rówieśniczej, jaką jest klasa istnieją czynniki sprzyjające szerzeniu się agresji. Uczniowie zaczynają naśladować kolegów, w grupie obniża się kontrola nad bodźcami pobudzającymi do agresywnych zachowań. Gdy dziecko agresywne jest atrakcyjne, lubiane, podziwiane tym prawdopodobieństwo naśladownictwa jest większe. Obecność innych uczniów przy biciu, zastraszaniu czy poniżaniu ofiary, - które nie współdziałają, ale także nie protestują zmniejsza poczucie winy i osobistej odpowiedzialności rówieśników.

Uczniowie odnoszą się również coraz częściej agresywnie do nauczycieli. Przyczyną tego jest nie zgadzanie się z opinią nauczyciela - niesprawiedliwość wg uczniów, brak konsekwencji w działaniu, niedotrzymywanie czy zmiana słowa. Uczniowie umiejętnie" wychwytują "słabe strony nauczyciela i umiejętnie je wykorzystują. Coraz częściej uczniowie grożą nauczycielowi - wg badań G. Miłkowskiej - Olejniczak - łącznie z groźbami pobicia stanowi to 27,4% zachowań agresywnych. Ponadto uczniowie przezywają nauczycieli, wyśmiewają, odzywają się do nich wulgarnie (58,4%) oraz przejawiają agresję pozawerbalną: gestami, mimiką.

Jak przeciwdziałać agresji na terenie szkoły

Życie szkoły wymaga od współczesnego nauczyciela uzdolnień artysty, uczonego i " rzemieślnika "dobrze znającego swój fach. To nauczyciel korzystając z wiedzy o świecie, tworzy każdego roku swoją wizję pracy z uczniami. Musi posługiwać się intuicją, wyobraźnią a nawet fantazją.

W każdej szkole w wyniku złożonego procesu twórczego wielu nauczycieli, powstają programy wychowania w danej placówce. Na prawdziwy sukces w zapobieganiu agresji wśród uczniów i w jej przeciwdziałaniu na terenie szkoły można liczyć wówczas, gdy wszyscy nauczyciele w pełni akceptują proponowane kierunki, rozwijają je i współpracują ze sobą w codziennej pracy.

Jakimi cechami powinien wyróżniać się nauczyciel, aby mógł budować właściwą atmosferę w klasie:
- autentyczność - jest wtedy gdy nauczyciel wchodzi w relacje z uczniem bez " maski', staje się bardziej efektywny,
- bezwarunkowa akceptacja uczuć, opinii osoby (stanowi ono o bezwarunkowym zaufaniu, wierze, że druga osoba jest owego zaufania warta),
- empatyczne zrozumienie - u ucznia wywołuje reakcję przebiegającą wg wzoru: "Nareszcie ktoś rozumie jak się można czuć, kiedy jest się mną bez analizowania mnie i osądzania. Teraz mogę rozkwitać, wzrastać i uczyć się".
Żaden uczeń nie może być w szkole szykanowany, nękany, dyskryminowany. Rosnąca fala agresji w szkołach musi być powstrzymywana. Temu służą skonstruowane i wdrażane szkolne programy profilaktyczne. Osiągniemy oczekiwany rezultat, sukces, gdy będziemy działać wspólnie, opierając się na porozumieniu całej społeczności szkolnej: wszystkich nauczycieli, uczniów, rodziców, pracowników szkoły. Korzystnym będzie włączanie do tej pracy pedagoga - specjalistę w sprawach profilaktyki agresji.
W realizacji w/w celów możemy posługiwać się procedurą siedmiu kroków interwencyjnych wg Dana Olweusa do przeciwdziałania przemocy pomiędzy uczniami.

I - krok
Zauważenie i opisanie sytuacji:

Zalecenia dla nauczyciela:
- przyjmij, że przemoc w szkole nie jest problemem natury karnej lecz wychowawczej,
- poważnie traktuj wszelkie przejawy agresji (słownej, Fizycznej),
- nastaw się na zauważanie i interweniowanie,
- zajmij się wszelkimi uczestnikami przemocy tj. sprawcą, ofiarą, obserwatorem,
- panuj nad swoimi uczuciami,
- zachowuj się wobec wszystkich dbając o ich godność.

II - krok
Przerwanie agresji:

Zalecenia dla nauczyciela:
- blokuj przejawy agresji - mówiąc - "koniec z takimi zachowaniami", "nie może być tutaj więcej bijatyk",
- prezentuj się jako rozjemca a nie "przeciwnik",
- nie pozwalaj na uciekanie agresorom - "Wróć! Najpierw wyjaśnimy o co poszło, potem pójdziecie",
- nie upiększaj sytuacji - bierz poważnie to co było powiedziane i zrobione i nazywaj to wprost,
- zapowiedz wyciągnięcie konsekwencji - "To co się stało to nie żarty i będzie miało swoje konsekwencje",
- zachowuj spokój podczas interwencji,
- zachowuj się wobec wszystkich dbając o ich godność i granice.

III - krok
Czas do namysłu przed przygotowaniem następnego kroku

Zalecenia dla nauczyciela:
- ustal ze stronami miejsce i czas wyjaśnienia zajścia oraz zastanowienia się nad rozwiązaniem tej sytuacji,
- wydaj zakaz kontaktowanie się ze sobą stron (ewentualnie wyznacz kogoś do pilnowania dotrzymania tego zakazu),
- daj czas na ochłonięcie emocjonalne.

IV - krok
Rozszerzenie bazy informacyjnej:

Zalecenia dla nauczyciela:
- zbierz dane od każdej strony:
* "co się stało"
* "kto był w to zaangażowany"
* "jakie są punkty widzenia"
* jakie potrzeby zostały naruszone poprzez zajście'

V - krok
Określenie celów tj. co chciałbyś osiągnąć:

Zalecenia dla nauczyciela:

- określ cele jakie chcesz osiągnąć w tej interwencji,
- określ jak powinna wyglądać relacja pomiędzy stronami konfliktu,
- przemyśl jedną lub kilka dróg jakimi można dojść do tego celu,
- ustal jakie potrzeby i cele mają do realizacji zaangażowane osoby.

VI - krok
Planowanie i realizacja zapowiedzianych konsekwencji:

Zalecenia dla nauczyciela:
- podejmij się mediacji między stronami aby ustaliły dobre dla siebie rozwiązanie,
- zadbaj aby to rozwiązanie zawierało zapowiadane konsekwencje np. w postaci zarobienia za zbitą szybę, pokrycia kosztów naprawy porwanego ubrania, naprawienia zepsutych drzwi, publicznych przeprosin itp.,
- zadbaj o ścisłe określenie czasu w jakim ma to być wykonane.

VII - krok
Kontrola przebiegu i ocena sukcesu interwencji;

Zalecenia dla nauczyciela:
- ustal jak przebiega realizacja ustalonych działań,
- sprawdzaj czy nie eskaluje uprzedni konflikt albo nie przeradza się w inny,
- oceń jak zmieniają się emocje osób zaangażowanych w to zdarzenie,
- nie daj ośmieszać realizowanych działań i osiąganych celów, sprawdź efekty interwencji w kontekście procesu grupowego.

Dobrym sposobem są negocjacje. Negocjacje to osiągnięcie porozumienia, gdy istnieje konflikt. Jest to dość trudna sztuka i osiągalna po wielu ćwiczeniach. Dobrze jest gdy wychowawca przećwiczy metodę negocjacji na konkretnych przykładach zaistniałych w klasie lub na terenie szkoły. Przy nauce negocjacji ważne jest aby:
- szukać wspólnych korzyści
- nie bronić tylko swojej osoby
- skierować atak na problem a nie na drugą osobę
- mówić wprost
- nie poddawać się i doprowadzić do porozumienia

Bibliografia:
1. J. Danilewska. Agresja u dzieci. Warszawa 2003. WSiP
2. Z.Celmer Z. Co nas naprawdę irytuje w zachowaniach naszych dzieci?
3. Z. Skorny Psychologia wychowawcza dla nauczycieli. Warszawa WSiP 1987
4. I. Tatarowicz. Przemoc w szkole. Nowa Szkoła 1995nr 2
5. J. Grochulski. Agresja u dzieci. Szkoła porozumienia. Warszawa WSiP 2002

Opracowanie: ELżbieta Jarębska
nauczyciel
Zespołu Szkół
z Oddziałami Integracyjnymi
w Smólniku

Wyświetleń: 2886