"No, przecież imparfait to jest past continuous!" Jak wykorzystuję interferencję między językiem angielskim i francuskim, aby uczniów "nauczyć się uczyć" języka obcego

W piśmiennictwie dotyczącym dydaktyki języka obcego interferencja oznacza wpływ struktur języka ojczystego na język obcy, którego się uczymy. Coraz częściej obserwuję, że posługiwanie się językiem angielskim staje się naturalnym odruchem większości znanych mi nastolatków, wśród nich również - moich uczniów. "Bez angielskiego już nie da się żyć" - mówią.

Moi uczniowie, od kilku lat uczący się języka angielskiego w szkole i poza nią, zanurzeni są równocześnie w otoczeniu naznaczonym silnie przez angielszczyznę (praca z komputerem, teksty lubianych piosenek). Tymczasem ci, którzy wybrali naukę języka francuskiego jako drugiego w liceum,wiążą z jego poznawaniem pewne obawy. "Wszyscy mówią, że to trudne" - stwierdzenie to napotykam stale, rozmawiając po raz pierwszy z nowymi uczniami w klasie pierwszej. Pocieszam ich wiadomością, że gdy będziemy razem pracować, przekonają się, że wiele zjawisk we francuskim tworzy kalkę z angielskim. Objaśniam przy tym, co to jest kalka w kontekście poznawania nowego języka. Na różnych etapach nauki znajdujemy szybkie porozumienie. Świadomi (nawet ci, którzy średnio radzą sobie z pierwszym poznawanym językiem) znanych struktur gramatycznych i leksykalnych języka angielskiego, są w stanie rozpoznać identyczność lub bodaj podobieństwo struktur w języku francuskim. Chwilka refleksji nad podobieństwami przynosi pożytek w postaci kształtowania spostrzegawczości, zdolności kojarzenia i rozbudowywania własnej, osobistej dla każdego uczącego się gramatyki konstruktywnej (grammaire constructive).

Indywidualne tworzenie dla siebie tej swojej własnej "uwewnętrznionej" gramatyki jest jednym z założeń cadre européen LE (europejskich ram nauczania - uczenia się języków obcych).

Pokrywa się owo założenie z bardzo przeze mnie cenionym podejściem kognitywnym do nauczania. Kenneth Chastain (cyt. wg.:Waldemar Marton, Nowe horyzonty nauczania języków obcych, WSiP 1976) podkreśla, że "w czasie prezentacji nowego materiału nauczyciel języka obcego powinien świadomie nawiązywać do języka ojczystego ucznia, stanowiącego część jego struktury umysłowej." Uważam, że po kilku latach nauki języka angielskiego także i on stanowi choć cząstkę struktury umysłowej ucznia.

Z punktu widzenia uczniów

W czerwcu 2004 poprosiłam około sześćdziesięcioro uczniów z drugiej klasy, żeby odpowiedzieli anonimowo na pytania dotyczące wpływu znajomości języka angielskiego na obecnym etapie na ich osobistą pracę i sposoby oraz subiektywnie odczuwane efekty przyswajania języka francuskiego.

Chciałam wiedzieć, jeżeli taki wpływ dostrzegają, czy znajomość fonetyki, struktur gramatycznych i leksyki pomaga im w pracy nad francuskim, czy przeszkadza, i jak każde z nich może te zjawiska zilustrować przykładami. Czworo z kilkudziesięciorga uczniów, którzy wyrazili swoje zdanie, stwierdziło, że znajomość języka angielskiego ani nie pomaga, ani nie przeszkadza im w uczeniu się języka francuskiego.

Oto cytaty z tych wypowiedzi, które świadczą o elementach transferu pozytywnego i negatywnego pojawiających się w trakcie pracy nad przyswajaniem języka francuskiego.

Dodatnie strony kojarzenia angielskiego z francuskim:

"Niektóre czasy mają swoje odpowiedniki, co ułatwia zrozumienie."
"Konstrukcja okresów warunkowych, np. Si j'ai le temps, i'irai... - If I have some time, I will go..., forma wyrażenia przyszłości przez czasownik, iść,."
"... be going to... z aller + infinitif."
"Futur proche istnieje,... participe passé to jest odpowiednik 3. formy w angielskim."
"Język angielski pomaga mi zapamiętać słówka z języka francuskiego z dziedziny sportu, komunikacji miejskiej, rozrywki."
"Kiedy uczę się słówek podobnych do angielskich, od razu je zapamiętuję."
"Kojarzę słówka napotkane na francuskim ze znanymi już z angielskiego, np.continue - continuer, invite - inviter, calm - calme, train..."

Ujemne strony wcześniejszego poznania języka angielskiego:

"Kiedy widzę słowo francuskie, samo mi się narzuca czytanie jak po angielsku. Np. poison."
"To, że wymawia się zupełnie inaczej..."
- "Podobnie brzmiące słowa o zupełnie innym znaczeniu, np. library - librairie, travel - travailler..."

"Odmienne konstrukcje przymiotnika z rzeczownikiem: les yeux bleus - blue eyes."

Zebrane tu komentarze uczniów świadczą dobitnie o tym, że angielski poznany wcześniej wywołuje transfer negatywny przede wszystkim w dziedzinie wymowy, a w drugiej kolejności - leksyki. Tranfer pozytywny daje się jednak zauważyć w kilku przytoczonych konstrukcjach czasowych.

Nakłonienie uczących się do takiej "rewizji stanu świadomości językowej" może być zapoczątkowaniem nawyku pożytecznego porównywania, a patrząc maksymalistycznie - uświadomienia sobie: "Tę myśl potrafię wyrazić w tych dwóch językach."

Praktyczne wnioski dla nauczyciela

Uświadomienie sobie przez ucznia ograniczeń, ale i ułatwień, jakie może on czerpać z wcześniejszej swojej nauki, jest kolejnym sukcesem nauczyciela w osiąganiu celu "nauczyć jak się uczyć". Mamy tu realizację kolejnego postulatu cadre européen LE: praktyki powadzącej do savoir - apprendre, jednej z indywidualnych kompetencji uczącego się, obok savoir - faire i savoir - être.

Wypowiedzi uczniów przytoczone wyżej i wieloletnia moja własna praktyka pożytecznej "gry w skojarzenia" pozwala mi zebrać wspólne punkty w strukturach obu języków godne wykorzystania w prezentacji nowego materiału. Byłyby to:
- konstrukcja passé composé (w tym participe passé i użycie czasownika mieć)
- zdania warunkowe (oraz dobór czasów i trybów)
- futur proche
- zdania w stronie biernej
- imiesłów czasu teraźniejszego (- ant/ - ing)
- imparfait jako semantyczny odpowiednik past continuous - w kontraście z passé composé

Zakładam, że lista ta pozostaje ciągle otwarta, ponieważ bogactwo obu języków i napotykane w praktyce lekcji konteksty pobudzać powinny do nowych skojarzeń i poszukiwań.

Z ostatnim z wymienionych zjawisk gramatycznych wiążę wspomnienie sytuacji, która mnie rozbawiła, uradowała i jednocześnie upewniła, że warto myśleć tak, jak myślę. Otóż, jesienią 2004 klasa druga w ciszy, po prezentacji odmiany i użycia imparfait, wykonywała nieduże ćwiczenie pisemne z podręcznika. Nagle, w cichej sali, rozległ się okrzyk jednej z uczennic, w którym brzmiał triumf odkrywczyni: "No, przecież imparfait to past continuous!"
Z tej racji włączyłam to zawołanie do tytułu moich rozważań.

 

Opracowanie: Danuta Zemanek
nauczycielka języka francuskiego
IV Liceum Ogólnokształcące
im. Komisji Edukacji Narodowej
Bielsko - Biała

Wyświetleń: 1834