Katalog

Barbara Wacławiak
Pedagogika, Referaty

Wybrane metody rehabilitacji podstawowych defektów mowy w afazji

- n +

Wybrane metody rehabilitacji podstawowych defektów mowy w afazji

Zaburzenia mowy typu afatycznego powstają w wyniku schorzeń naczyniowych mózgu (wylew krwi, zakrzepy naczyń krwionośnych), urazów czaszkowo - mózgowych lub zmian nowotworowych.

Bardzo ważną sprawą jest sposób podejścia do chorego z afazją - zarówno ze strony osoby prowadzącej zajęcia, jak i jego rodziny. W tej materii można popełnić dwa zasadnicze błędy. Pierwszy z nich polega na traktowaniu afatyka jako człowieka ciężko chorego, którym w każdej sytuacji należy się opiekować, wyręczać we wszystkich zajęciach i odgradzać od sytuacji, w których mógłby "nie dać sobie rady", a więc odgradzać od otaczającego świata i nadmiernie chronić. W wyniku tego typu postępowania wytwarza się stan, w którym chory z afazją w każdej sytuacji oczekuje pomocy, zanim sam podejmie próbę załatwienia czegokolwiek samodzielnie w codziennym życiu.

Drugim podstawowym błędem jest uważanie chorego z afazją za człowieka o ograniczonej wydolności umysłowej. Wiadomo, że chory z afazją nie może zachowywać się w sposób równie pogodny i komunikatywny jak zupełnie zdrowy człowiek, jest bowiem dotknięty tak ciężkim defektem, jak pozbawienie go podstawowej ludzkiej komunikatywności słownej. Chory z afazją, jak każdy człowiek dotknięty kalectwem, zdaje sobie sprawę ze swojego schorzenia, co świadczy o tym, ze ma zachowany krytycyzm. Nie zmienia to faktu, ze jego zachowanie jest często trudne dla otoczenia, ponieważ zasadniczym sposobem, w jaki człowiek może przekazywać swoje stany i potrzeby, jest mowa, która w tym przypadku jest upośledzona. Powoduje to niejednokrotnie rozdźwięk między chorym a otoczeniem, polegający na niezrozumieniu chorego, co z kolei powoduje jego rozdrażnienie. Ten rozdźwięk może chorego odseparować od otoczenia, spowodować zamknięcie się w sobie w poczuciu krzywdy i osamotnienia. Stan ten z czasem może się tak pogłębić, że chory będzie miał negatywny stosunek zarówno do otoczenia, które go nie rozumie jak i do ćwiczeń, które w jego pojęciu są jeszcze jednym stresującym go czynnikiem.

Chorego z afazją należy traktować jako normalnego człowieka, który ma zewnętrzne i wewnętrzne życie oraz potrzeby, tylko nie potrafi ich przekazywać za pomocą mowy. Wymaga to oczywiście ze strony otocznia wiele taktu, cierpliwości i wyrozumiałości.

Ważnym elementem w postępowaniu z chorym z afazją jest odpowiednia postawa osoby prowadzącej zajęcia rehabilitacyjne. Postępowanie z afatykiem jest trudne, ponieważ wymaga oprócz umiejętności dydaktycznej (nauczania) - umiejętności specjalnej, jaką jest nawiązywanie odpowiedniego kontaktu z krytycznym, oczekującym pomocy, często nieufnym afatykiem. Przekonanie go o skuteczności i celowości metod rehabilitacyjnych, zwłaszcza przy powolnych efektach, jest sprawą niewątpliwie wymagającą specjalnego taktu. Rehabilitant powinien odpowiednio zachęcić do ćwiczeń, sprawić by nie były to "sztywne lekcje", ale rodzaj rozmowy towarzyskiej, w której prowadzący zajęcia jest raczej życzliwym kolegą niż nauczycielem.

Czas trwania zajęć należy indywidualizować, w zależności od stopnia wydajności pracy chorego. Optymalne jest prowadzenie dwa razy dziennie indywidualnych zajęć po jednej godzinie (rano i po południu).

TERAPIA INDYWIDUALNA

Piśmiennictwo neurologiczne podaje podział afazji na: a. ruchową (niemożność produkowania słów), a. czuciową (nierozumienie mowy) i a. mieszaną (obydwa defekty występują razem). Zwykle mamy do czynienia z "afazją mieszaną". Zdarzają się wprawdzie, ale niezmiernie rzadko, postaci tzw. czystych typów zaburzeń mowy, które polegają na upośledzeniu tylko jednego jej składnika, np. zaburzeń w nazywaniu widzianych przedmiotów, przy zachowaniu zdolności do powtarzania i rozumienia.

Zaburzenia mowy zostały podzielone na:
a/ zaburzenia rozumienia mowy i ich rehabilitacja;
b/ zaburzenia ruchowe mowy i ich rehabilitacja;
c/ zaburzenia amnestyczne mowy i ich rehabilitacja;
d/ zaburzenia czytania i pisania i ich rehabilitacja;
e/ zaburzenia wszystkich części składowych mowy.

REHABILITACJA ZABURZEŃ ROZUMIENIA (ODBIORU MOWY)

Zaburzenia rozumienia mowy mogą towarzyszyć niemal wszystkim rodzajom afazji. Jest to uzależnione od głębokości i rozległości umiejscowienia ogniska chorobowego. Zaburzeniom rozumienia mowy często towarzyszy wielomówność z elementami zniekształcania słów. W zdaniach często brak rzeczowników i sensu. Często występują elementy perseweracji, tj. powtarzanie określonego słowa. Podstawowymi defektami leżącymi u podstaw zaburzeń rozumienia mowy są trudności słuchowej analizy słów wypowiadanych przez osoby z otoczenia oraz brak słuchowej kontroli własnej mowy. Dlatego w metodach rehabilitacji należy wykorzystywać różne kanały "pozasłuchowe", z których najważniejszy jest wzrok.

Metoda I
W razie bardzo ciężkich zaburzeń rozumienia należy rozpoczynać od zdań niewerbalnych. Można to uczynić przez próbę naśladowania gestów, np. pokazania choremu obrazka przedstawiającego jakąś czynność, wykonanie tej czynności przez rehabilitanta i następnie zachęcenie chorego, aby sam tę czynność wykonał. W wielu przypadkach stan chorego nie pozwala na samodzielne wykonanie tych czynności, może on jednak każdą z nich opisać gestem. następnym etapem jest próba połączenia owych czynności ze słowem. Można to uczynić przez pokazanie choremu obrazka z napisem "człowiek idzie", następnie wykonać ruch chodzenia i powiedzieć wyraźnie "idzie".

Po nauczeniu afatyka kilku nazw czynności, pokazując rysunek zadajemy pytanie: "gdzie idzie", "gdzie skacze", "gdzie tańczy" itp.

Istotną sprawą jest aby chory patrzył na usta mówiącego, stanowi to bowiem pomocniczą "drogę wzrokową".

Metoda II
Niezbyt trudną jest metoda oparta na uczeniu cyfr. Jednym ze sposobów jest pokazywanie choremu napisanych cyfr i odpowiedniej liczby np. piłeczek (np. 7=7 piłeczek). Można posłużyć się również patyczkami lub zapałkami, które chory może wziąć w rękę i kolejno liczyć. Można zadać pytania: Proszę pokazać gdzie jest 2(napisane cyfrą) oraz dwa (rysunek przedstawiający 2 przedmioty. Czasem należy postępować odwrotnie, tj. zaczynać od realnej liczby, składającej się z pojedynczych elementów, tj. pałeczek lub zapałek, i umożliwić choremu liczenie "w ciągu" od 1, aż do zatrzymania się na właściwej cyfrze.

Metoda III
Można użyć, pisanych tekstów w postaci zdań z ubytkami, np. na przygotowanej kartce piszemy zdanie: "Nazywam się..............; Mój syn (córka) ma na imię ...............; Chciałbym kupić.......................; jadłem na obiad ................". W razie trudności w uzupełnieniu zdań należy wpisać pierwszą literę, a następnie sylabę i poprosić, aby chory skończył wyraz. następnie polecamy przeczytanie całego zdania i pokazania, gdzie jest napisany wyraz: "chciałbym, jadłem" itp.

Metoda IV
Metoda ta, polega na rozumieniu przymiotników. Na planszy piszemy zdanie mające "lukę", ale w zakresie przymiotnikowym, np. "wiśnie są.........., jabłka są...........". W razie trudności piszemy pierwszą literę lub sylabę i polecamy aby chory skończył wyraz. Jeśli sytuacja pozwala rozszerzamy liczbę przymiotników, np. "wiśnie są........... (dojrzałe, czerwone, okrągłe)". Modyfikacją tej metody jest ćwiczenie, polegające na tym, że chory wybiera oddzielnie przedmioty czerwone, oddzielnie zielone, przedmioty krótkie, długie, okrągłe, ostre itp.

Do ćwiczeń potrzebne jest w tym wypadku zgromadzenie różnych przedmiotów, zabawek, nici itp., które można segregować wg różnych kryteriów.

Metoda V
Ćwiczenia polegają na przywracaniu chorym rozumienia słów określających stosunki czasowe i przestrzenne, np. za, przed, w, między, nad itp. Uczenie tych słów trwa dość długo.

Pokazujemy choremu sytuację, w której jeden i ten sam obiekt znajduje się w różnym położeniu, np. pies w budzie, przed budą, za budą, czy też np. ptak w klatce, zeszyty w szufladzie, zakupy w siatce.

Oto kilka metod, które są pomocne w rewalidacji osób z zaburzeniami odbioru mowy. Metody te należy nie tylko urozmaicać i rozwijać, ale również przystosowywać tematykę do zainteresowań chorych, wykonywanego zawodu itp. Typowym przykładem ukierunkowania ćwiczeń są opowiadania o samochodach, jeśli chory jest kierowcą, o gospodarstwie, jeśli jest rolnikiem, bowiem przez przypominanie bardziej utrwalonego pojęcia i przez tematykę interesującą chorego, można będzie uzyskać lepsze wyniki, niż wprowadzając tematy nowe oparte na zestawie mniej utrwalonych słów.

REHABILITACJA ZABURZEŃ RUCHOWYCH MOWY (PRODUKCJI MOWY)

Zaburzeniom mowy typu ruchowego towarzyszy zwykle niedowład lub porażenie prawych kończyn (u ludzi praworęcznych). Stopień trudności mówienia, tak jak stopień sprawności ruchowej kończyn, może być różny: od lekkich aż do pełnego zniesienia funkcji. Postępowanie rehabilitacyjne mowy należy tu rozpoczynać od prób "odbudowy" całego systemu artykulacyjnego, a więc od uczenia ustawienia warg i języka w trakcie powtarzania pojedynczych dźwięków mowy, do ćwiczeń oddechowych itp. Jest to zadanie trudne, wymagające cierpliwości chorego.

Metoda I
Polega na ustawianiu warg i języka w różnych układach ruchowych: dmuchanie na śnieg, próby gwizdania, wydawanie okrzyków "ach, o, och, hej" itp. Można posłużyć się w ćwiczeniach lusterkiem, aby chory korygował ustawienie warg.
Ćwiczenia oddechowe (wdech i wydech) powinny być prowadzone równolegle z ćwiczeniami artykulacyjnymi (np. nabranie powietrza do płuc, następnie przy wydechu wymówienie samogłoski "o" itp.

Metoda II
Są to ćwiczenia polegające na próbie powtarzania ciągów słownych. polecamy chorym, aby liczyli głośno od 1 do 10, następnie od 10 do 20 itd. Mogą to być ćwiczenia polegające na wymienianiu dni tygodnia, nazw miesięcy, deklamowaniu znanego wierszyka itp.

Metoda III
Ćwiczenie to rozpoczynamy od próby uczenia prostych artykulacyjnie i znaczeniowo rzeczowników. Oto przykłady takich słów: mama, tata, lampa, noga itp. Jest to zestaw słów w których występuje dużo samogłosek. Trudniejszy jest zestaw słów w rodzaju: list, słoń, most itp, zawiera bowiem dwie spółgłoski stojące przy sobie, które to są trudniejsze do wymawiania.

Ważne jest aby zastosować taki dobór słów, który zapobiega perseweracji (np. nie należy chorego w czasie jednej lekcji uczyć słów typu: mama, tata, gama, rama, fama itp.) Można jednak posługiwać się słowami z tej samej kategorii, np. nazwy części ubrania, nazwy ptaków, drzew.

Metoda IV
Uczenie czasowników powinno być połączone z równoczesnym pokazywaniem czynności. Można też prowokować do udzielania spontanicznych odpowiedzi np.
Co pan(i) robi łyżką? "jem"
Co pan(i) robi piórem? "piszę"
Czy była rodzina? "była"

Metoda V
W ćwiczeniach tych należy prawidłowo łączyć dwa słowa. Należy zacząć od prostych połączeń, zawierających dużo samogłosek, np. powtarzanie:
tata pali,
mama gotuje,
oko boli,
woda leci,
osa lata,
lampa stoi,
motyl lata.

Zdania te powinny być napisane przez chorego i następnie przeczytane.

Metoda VI
Jest dalszym rozbudowaniem zasobu słów. jest to uczenie na pamięć najprostszych zdań.

Przykład:
Jesienią pada deszcz.
Nosimy wtedy parasol.
Parasol jest mokry.
Buty są mokre.
W butach jest pełno wody.
Na wiosnę świeci słonce itp.

Błędy w mówieniu korygujemy stopniowo, w miarę postępów w mówieniu.

Metoda VII
Jednym z ćwiczeń rozwijających mowę jest prowadzenie z chorym rozmowy na określony temat. Pacjent musi znajdować odpowiedzi.

Przykłady:
"Jakie pan zna owoce (chory w formie pisemnej i mówionej wymienia nazwy owoców). Następnie pytanie" Jakie pan zna kolory? (pacjent wymienia kolory).

Metoda VIII
Bardzo ważne jest ćwiczenie używania czasowników, które chorzy z tego typu defektami zwykle omijają. Można to zrobić w dwojaki sposób.
a/ Napisać choremu jeden rzeczownik, np. dziecko, i następnie polecić, aby chory opowiedział, co może robić dziecko:
dziecko.......... biega
dziecko.......... płacze
dziecko.......... rośnie
dziecko.......... myje się
dziecko.......... pije itp.

b/ To samo można zrobić odwrotnie, dla utrwalenia używanych czasowników, pytając:
"co rośnie?" Chory odpowiada:
rosną włosy
rosną kwiaty
rosną drzewa
rosną grzyby itp.

REHABILITACJA ZABURZEŃ AMNESTYCZNYCH (PRZYPOMINANIA SŁÓW)

Zaburzenia amnestyczne mogą dotyczyć niekiedy ludzi zdrowych, którzy w stanie zmęczenia lub przepracowania umysłowego nie mogą natychmiast znaleźć odpowiedniego słowa, np. nazwy miejscowości, nazwiska itp. Jest to jednak stan przemijający.

W przypadku afetyka objawy te są bardzo trwałe. Zaburzenia te występują w formie izolowanej, tj. chory nie może sobie przypomnieć nazwy widzianego przedmiotu, bądź w zdaniu, z którego "wypada" jedno lub dwa słowa.

Metoda I
Pokazujemy choremu rysunki, przedstawiające różne przedmioty. Podpowiadamy pierwsze sylaby, następnie kilkakrotnie powtarzamy nazwy przedmiotów, zapisujemy.

Metoda II
Ćwiczenia te polegają na pokazywaniu choremu rysunków i prowokujemy go do odpowiedzi np. mówimy:
"Zapalam papierosa...." chory mówi: "zapałkami"
Przykład następny: "Jeśli mamy słaby wzrok, używamy..." itd.

Metoda III
Przy ćwiczeniach arytmetycznych dotyczących np. przymiotników należy zgrupować kilka przeciwstawnych sobie określeń, które można pokazać w formie narysowanej np. mały - duży, wysoki - niski, czarny - biały, itd. Następnie pytamy: "Jaki jest ten przedmiot?" w razie trudności w uzyskaniu odpowiedzi pokazujemy napis z zestawu przeciwległych przymiotników.

Metoda IV
Wyżej przedstawione ćwiczenia należy rozwijać i stopniowo przechodzić do trudniejszych. Przykładem może być tu próba opowiedzenia obejrzanego filmu, fragmentu opowiedzianej historyjki itp. Można też użyć tekstu do uzupełnienia w którym znajdują się luki, np. "Widziałem wczoraj film pt....., był to film o ...., głównym bohaterem był..., film zakończył się...."

REHABILITACJA ZABURZEŃ CZYTANIA I PISANIA

Zaburzenia czynności mowy może ulegać samoistnej poprawie, natomiast zdolność czytania i pisania wymaga uczenia na nowo, a więc dużego nakładu pracy ze strony chorego i osoby prowadzącej rehabilitację. Postępy w nauce pisania zauważamy wtedy, gdy chory zaczyna posługiwać się słowami. Zanim chory zacznie pisanie prawą czy lewą ręką najlepiej jest zaczynanie ćwiczeń od prób pisania na maszynie. Chory nie musi przypominać sobie kształtu liter, ma je przed sobą "gotowe".

Metoda I
Chory ćwiczy wystukiwanie kolejnymi palcami prawej lub lewej ręki liter alfabetu ułożonych w ciągu a, b, d itd. Jeżeli chory ma trudności np. w odnalezieniu litery A na klawiaturze, pokazujemy mu ją na planszy prosząc o powtórzenie jej.

Metoda II
Jest to ćwiczenie polegające na próbie układania z nauczonych liter wyrazów. Można to zrobić w dwojaki sposób:
a/ pokazać choremu prosty wyraz i polecić, aby go na maszynie przepisał,
b/ pokazać jakiś przedmiot o prostej nazwie, zaczynającej się na literę L (np. lampa) i polecić, aby chory napisał na maszynie tę nazwę.

Metoda III
Następnym etap uczenia pisania i czytania są próby układania wyrazów z poszczególnych liter. Litery te powinny być rozłożone przed chorym na stole.
1/ należy układać wyrazy proste np. oko, chleb, zegar),
2/ trudniejsze wyrazy, próba czy chory dostrzeże brak litery, potrzebnej do ułożenia danego wyrazu.

Metoda IV
Jest to próba pisania odręcznego. Należy zaczynać od rysowania linii, dużych kół i kwadratów, następnie pisania dużych liter i wyrazów. Odmianą tego ćwiczenia jest narysowanie "płotka" lub węża, krzyżyków, ząbków itp.

REHABILITACJA ZABURZEŃ WSZYSTKICH CZĘŚCI SKŁADOWYCH MOWY (AFAZJI TOTALNEJ)

Mowa tu o najcięższej formie zaburzeń mowy. Efekty pracy w niektórych przypadkach są niewielkie, nie powinno to jednak zwalniać nas z podjęcia prób uzyskania ze strony chorego minimum, koniecznego do nawiązania jakiegokolwiek kontaktu z otoczeniem.

Metoda I
Polega na ćwiczeniu pamięci i identyfikacji wzrokowej. Przygotowujemy dwa komplety przedmiotów codziennego użytku, np. dwa pudełka zapałek, dwa ołówki, dwie gumki, dwie paczki papierosów, dwie łyżeczki (łącznie 5 par przedmiotów). Jeden z kompletów rozkładamy przed chorym, drugi trzymamy przed sobą w zamkniętym pudełku. Wyjmujemy kolejno z pudełka nasze przedmioty i polecamy gestem, aby chory wskazał "swój" analogiczny przedmiot. Następnie czynimy to samo z następnymi przedmiotami.

Po przeprowadzeniu "identyfikacji wzrokowej" przystępujemy do właściwych ćwiczeń, które przebiegają następująco. Pokazujemy choremu przez kilka (2-3 minuty) dwa nasze przedmioty, następnie zakrywamy je serwetką lub papierem i polecamy gestem, aby chory wskazał na swoich przedmiotach te, które są zakryte.

Po nauczeniu chorego identyfikacji i zapamiętaniu przedmiotu można nawet uczyć go posługiwania się określeniami słownymi, kilkakrotnie powtarzając nazwy wszystkich przedmiotów.

Metoda II
Jest to uczenie chorego wykonywania ruchu, właściwego przy posługiwaniu się określonymi przedmiotami (np. ścieranie gumką, zapalanie zapałki, użycie łyżki przy jedzeniu itp.). Czynności najpierw pokazuje rehabilitant, naśladuje chory. Głośno wymawiamy nazwy przedmiotów i wykonywanych czynności.

Metoda III
W wielu przypadkach afazji totalnej chorzy posługują się jedynie lewą ręką. Najpierw należy przymocować papier do stołu lub użyć tabliczki do rysowania. Chory zaczyna od kopiowania kół, linii, kwadratów. Następnie najłatwiejszych liter. Kopiując jednocześnie uczy się wymawiania ich.

Niezależnie od uzyskanych wyników należy dążyć do tego, aby chorego nauczyć - w formie pisanej lub mówionej, nawet zniekształconej - podstawowych, najpotrzebniejszych zwrotów.
Przykład:
1. Nazywam się...
2. Mieszkam w...
3. Mam lat... itp.

Sposób uczenia tych zwrotów jest różny, zależny głównie od tego, czy chory lepiej potrafi pisać, czy artykułować, tj. wypowiadać głośno.

W niektórych przypadkach należy zadowolić się telegraficznymi wypowiedziami chorych, którzy w sposób krótki i zniekształcony wyrażają swoje najprostsze potrzeby.
 

Opracowanie: Barbara Wacławiak

Wyświetleń: 19569


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.