Katalog

Joanna Wojdyła
Sztuka, Referaty

Sztuka jako przedmiot szkolny

- n +

Sztuka jako przedmiot szkolny

"... Sztuka przechadza się po ulicy, kręci się po naszym domu, chodzi z nami na wycieczki, jest nam potrzebna, że granice jej są nieokreślone, że twórcą może być każdy, że czasami - dla niektórych - jej świat może być ucieczką, pociechą, zabawą, a czasem - cierpieniem".1

Współcześnie twórczość i sztukę postrzega się jako względnie nierozerwalną całość. Stanem koniecznym jest dostarczenie wychowankowi bogactwa wiedzy o technikach plastycznych i kontaktu z nimi. Punktem wyjścia dla rozważań stanie się przegląd ewolucji przedmiotu szkolnego wdrażającego ucznia do aktywności plastycznej.

We współczesnych czasach, gdy twórczość nie jest już traktowana jedynie jako domena artystów, zmienia się także w sposób oczywisty postrzeganie roli przedmiotu, którego zadaniem jest m.in. kształcenie plastyczne dzieci.

Edukacja plastyczna dziecka począwszy od starożytności do czasów dzisiejszych, podlegała przemianom społecznym. Owe przemiany społeczne współkształtują przedsięwzięte treści kształcenia, rozwijane zdolności twórczych wychowanków, ich ekspresji i umiejętności radzenia sobie w nietypowych sytuacjach. Te zjawiska wpisują się w historyczną prawidłowość rozwoju form kształcenia ludzi, tworzenia i rozumienia sztuki.

Już w starożytności, a później i w czasach nowożytnych, gdy artystę traktowano jako rzemieślnika, system edukacyjny musiał być dostosowany do ówczesnych poglądów. Edukacja plastyczna sprowadzała się wówczas do terminowania pod okiem mistrza będącego rzemieślnikiem "produkującym" sztukę. Helena Hohensee- Ciszewska stwierdza: "Edukacja plastyczna w zakresie plastyki historycznie wywodzi się od nauk bezpośrednio pobieranych od mistrza określonej sztuki w toku samej pracy i ma swój początek chyba już w czasach kultury pierwotnej" 2.

Prawie od końca XIX w. kształcenie artystyczne wychowanków było niezmienione. Dopiero wtedy bowiem zainicjowano kształcenie artystów profesjonalnych. Pierwsze szkoły powszechne wprowadziły do programu swego nauczania "rysunek" właśnie w XIX w. Zajęcia te miały charakter utylitarny i były bliskie innemu przedmiotowi szkolnemu - "pracom ręcznym". Prowadzone często przez przypadkowych nauczycieli jako zajęcia relaksowe, pozbawione większych wartości wychowawczych w sensie kształtowania nastawień poznawczych i twórczych.

W ten oto sposób przedmiot "rysunki" nie osiągał walorów artystycznych.

Podstawowymi technikami plastycznymi, jakie stosowano w praktyce szkolnej, były rysunek ołówkiem i piórkiem. Ten stan trwał bez znaczących przemian do II połowy XX w.

Wyrazem przemian w rozumieniu edukacji artystycznej były następujące zapisy "Programu wychowania plastycznego" z 1963 r: "Wychowanie plastyczne spełnia ważną rolę we współczesnym rozwoju osobowości i przygotowania uczniów do świadomego i czynnego uczestnictwa w życiu kulturalnym. Zadaniem wychowania plastycznego (...) jest:
- Kształcenie umiejętności wyrażania różnymi środkami plastycznymi spostrzeganych lub wyobrażanych form i zjawisk;
- kształcenie pamięci wzrokowej, wyobraźni przestrzennej i pomysłowości konstrukcyjnej;
- rozwijanie zdolności do bezinteresownego twórczego wysiłku." 3.

W połowie lat siedemdziesiątych XX w. wprowadzono nowy program, zaś przedmiot nazwano określeniem "plastyka"; nie były to zresztą zmiany ostateczne, bo przedmiot jeszcze czas jakiś oscylował pomiędzy oboma określeniami. W programach tych mocno wyakcentowano konieczność rozwijania ekspresji wychowanków i dostarczania im twórczych doświadczeń, poprzez stosowanie różnorodnych narzędzi i technik. Po raz pierwszy w tym przedmiocie uwzględniono elementy dziejów sztuki polskiej i europejskiej.

Wskutek powyższych przemian wedle oceny Hohensee - Ciszewskiej, przedmiot odbiegł od skostniałej tradycji rysunków; coraz pełniejsze było bogactwo wprowadzanych przez programy technik plastycznych. 4.

Uwieńczeniem tych wszystkich starań, związanych z modyfikacją celów, treści i sposobów kształcenia w wychowaniu plastycznym była reforma systemu edukacyjnego w 2002 r.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 maja 2002 r. "W sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego" wyznacza jako najistotniejsze cele edukacyjne "pobudzenie wszechstronnego rozwoju uczniów, a w szczególności (...) rozbudzenie twórczej postawy wobec siebie i świata".

W rozporządzeniu wskazano jako treści kształcenia zintegrowanego m. in.:
- "wykorzystanie materiałów (papier, drewno, tkaniny, metal, tworzywa sztuczne, materiały przyrodnicze) w działalności manualnej uczniów",
- "działalność plastyczną uczniów w różnych materiałach, technikach i formach",
- "wielkość środków komunikacji (język przestrzeni, koloru, ciała itp.) oraz środków wyrazu plastycznego",
- ekspresję i autoekspresję. 5.

Przedmiot "plastyka" połączono z "muzyką" i określono mianem "sztuki". W poprawionych podręcznikach sztuk pięknych spore części tekstu poświęcono dziejom europejskiej muzyki oraz teatru. Liczbę godzin przeznaczonych na problematykę artystyczną umniejszono do wymiaru jednej godziny lekcyjnej w tygodniu, łącząc edukację plastyczną i muzyczną.

Udział kultury w kształceniu dzieci i młodzieży w III etapie kształcenia szkoły zreformowanej określa obecnie rozdział "sztuka".

Cele kształcenia i wychowania uczniów w gimnazjach zawarte w najnowszych programach dotyczą przede wszystkim:
- rozwijania podstawowych zdolności i umiejętności myślenia twórczego i stymulowania wielorakich form aktywności,
- pobudzania uczniów do zaradności w sytuacjach otwartych i niepewnych,
- rozwijania wrażliwości i umiejętności praktycznych, manualnych jednostki,
- wykazywania postawy aktywnej w czasie lekcji,
- nauczania historii kultury,
- nauczania technik plastycznych i muzycznych,
- rozwijania postawy kreatywnej, 6.

Programy nauczania przedmiotu "sztuka" przeznaczone dla uczniów klas I - III gimnazjów, mają za zadanie rozwijanie umiejętności kreatywnych ucznia, zarówno manualnych, jak i percepcyjnych.

Najważniejszą formą pracy nauczyciela, przy tych celach i wymiarze godzin, staje się twórcza kreatywność i umiejętność dostosowania materiału (obszernego) do przydzielonych godzin w sumie 10 miesięcy po 1 godzinie tygodniowo.

Dobry program z operacyjnie przedstawionymi celami - korzyściami dla ucznia - jest szansą i dla nauczycieli na satysfakcjonującą pracę, ale - co najważniejsze - szansa dla ucznia na ważne przeżycia, nowe doświadczenia, pełnię rozwoju. To musi być "MÓJ PROGRAM". Powinien opierać się na programach ministerialnych, ale adaptowany w sposób autorski i twórczy: na miarę moich możliwości i umiejętności, dla potrzeb mojego ucznia.

W programach tych najważniejszą rolę obok celów i komentarza metodycznego muszą odgrywać następujące elementy:
- pełna akceptacja dla poczynać dziecka ze strony nauczyciela i innych uczestników zajęć,
- system oceniania ucznia,
- stawianie wychowanka w otwartych sytuacjach zadaniowych,
- swobodny wybór celu i drogi postępowania, samodoskonalenie,
- inspirowanie aktywności uczniów przez nauczyciela.

Zatem możemy spróbować tworzyć takie programy. Takie programy, które wykażą i udowodnią, że dotyczą rozwoju emocjonalnego i twórczego ucznia i tym samym są niezbędnym elementem edukacyjnym. Nie uzupełnieniem traktowanym marginalnie, ale integralnym składnikiem przygotowania do wejścia w życie.

Zadaniem nauczyciela i sztuki jako przedmiotu szkolnego nie jest już tylko uczenie zgodnego z kanonami rysunku i zapoznawanie wychowanka z technikami plastycznymi. Przedmiot ten stanowi raczej rodzaj "treningu" twórczego ma on wdrażać do szeroko rozumianej twórczości, która nie ogranicza się jedynie do zadań czysto plastycznych. Uczeń ma za zadanie wkraczać w nowe nie znane sobie przestrzenie, twórczo je zajmować i eksplorować. Takich doświadczeń i sytuacji edukacyjnych dostarcza stosowanie metod aktywizujących w połączeniu z technikami plastycznymi.

Widzimy zatem, iż współcześnie nauczyciel wychowania plastycznego - sztuki może i powinien opierać swe zajęcia o niewspółmiernie bogatszy zasób technik, niż nauczyciele w czasach dawniejszych. Dla działań takich panuje także atmosfera społecznego przyzwolenia; akceptacji dla aktywności wykraczających poza doświadczenia. Mało tego - wzbogacenie zajęć o nowe techniki stało się nie tyle wyzwaniem, co nakazem czasów.

Tylko takie wzbogacenie treści szkolnych zajęć sztuki może być dla wychowanka przewodnikiem po nowych przestrzeniach, które obecnie wypełnia sztuka. W toku szkolnych zajęć nie możemy traktować jako sztuki tylko tego, co stworzyli wielcy artyści dawnych epok; tylko tego, co możemy zobaczyć w muzeach. Ważne staje się, by wychowanek uwierzył w to, że sam może być twórcą, a językiem jego wypowiedzi mogą być działania plastyczne przybierające różne środki wyrazu. Zaś nauczyciel jest zobowiązany tworzyć, jak najwięcej sytuacji bogatych w przeżycia, które będą angażować aktywność ucznia.

Przypisy:

1. A. Ziemba - Michałowska, Sztuka Twoja, Moja, Nasza, WSIP,Warszawa 1991, s. 5
2. H. Hohensee - Ciszewska, Powszechna edukacja plastyczna, Warszawa, 1982, WSIP, s. 11
3. S. Popek, Edukacja plastyczna w systemie wszechstronnego rozwoju osobowości młodzieży, s. 20 - 21
4. H. Hohensee - Ciszewska, Powszechna edukacja...., s. 13.
5. Dziennik Ustaw nr 51/ 2002 z dnia 9 maja 2002 r., poz. 458.
6. J. Ciesielska, Program Nauczania, M. Rożak, Gdańsk 2000, s 8 S. Stopczyk , B. Neubart, Gimnazjum Program..., s. 7

 

Opracowanie: Joanna Wojdyła

Wyświetleń: 2400


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.