Metoda projektu

Przed współczesną polską szkołą stoją obecnie nowe zadania. Jednym z nich jest przygotowanie uczniów do przejęcia odpowiedzialności za własną naukę, rozwijania ich samodzielności, kształcenia kreatywnego myślenia i działania, umiejętności samokształcenia i doskonalenia się. Zmienia się rola nauczyciela, staje się on doradcą, obserwatorem, animatorem, przewodnikiem w rozwoju zainteresowań uczniów, organizatorem procesu uczenia. Nie jest to proste zadanie. Trzeba pozwolić uczniom pracować samodzielnie, również błądzić, mylić się, elastycznie reagować na pojawiające się trudności. Realizacja tych zadań jest możliwa poprzez zastosowanie w procesie dydaktycznym metod nauczania. Praca tymi metodami oznacza dla nauczyciela zmianę jego pozycji. Konieczność dostosowania zajęć do potrzeb i możliwości uczniów oraz ciągłej uwagi, na ile dana metoda służy realizacji celów dydaktycznych i wychowawczych. Natomiast uczniom pozwala samodzielnie kierować własnym procesem uczenia się i włączać w organizację zajęć lekcyjnych.

Projekt edukacyjny to metoda kształtująca wiele umiejętności oraz integrująca wiedzę z różnych dyscyplin (przedmiotów). Istotą metody projektów jest samodzielna praca uczniów służąca do realizacji określonego przedsięwzięcia (zadania lub problemu dydaktycznego i wychowawczego), w oparciu o wcześniej przyjęte założenia. Projekt edukacyjny jest to zadanie długoterminowe, polegające na samodzielnym i dogłębnym zbadaniu przez ucznia lub grupę uczniów zjawiska związanego z życiem codziennym lub dowolną gałęzią wiedzy.

Zadanie takie można nazwać projektem wówczas, gdy:
- posiada tytuł
- uczniowie znają jego cele i formy realizacji
- określone są terminy realizacji całości zadania i poszczególnych jego etapów
- wyznaczone są osoby odpowiedzialne za jego realizację
- uczniowie znają kryteria i sposób oceniania
- uczniowie realizują zadania w grupach, rzadko indywidualnie
- pracują w znacznym stopniu samodzielnie na własną odpowiedzialność
- określeni są odbiorcy
- uczniowie znają zasady i formy prezentacji wyników swojej pracy
- projekt jest zadaniem trwającym kilka dni, a nawet tygodni.

Biorąc pod uwagę przedmiot pracy uczniów i możliwość publicznej prezentacji wyróżnia się dwa rodzaje projektów edukacyjnych:
- Projekty badawcze
- Projekty działania lokalnego

Projekt badawczy polega na zbieraniu przez uczniów, a następnie systematyzowaniu i opracowaniu informacji dotyczących określonego zagadnienia (np. "Patron naszej szkoły"). Efekty pracy w projekcie badawczym uczniowie opracowują w formie albumu, posteru, eseju, diagramu, których prezentacja odbywa się np. w szkole.

Projekt działania lokalnego polega na podjęciu działania np. w swojej szkole, miejscu zamieszkania, gminie. Wymaga rozpoznania przez uczniów potrzeb środowiska lokalnego w danej dziedzinie. Mogą to być projekty: "Rady na odpady", "Hałas a zdrowie". W projekcie działania lokalnego prezentacja wytworzonego produktu jest możliwa bezpośrednio w miejscu działania (w terenie), natomiast w szkole można zaprezentować zmiany, jakie zaszły w wyniku podjętych działań przez uczniów, wykorzystując film, zdjęcia, schematy wykonane przez realizatorów projektu.

Istnieje kilka sposobów włączenia nauczycieli do współpracy:
- na posiedzeniu Rady Pedagogicznej wspólnie określić i uzgodnić zagadnienia do realizacji metodą projektów
- przeprowadzić bezpośrednią rozmowę z osobą, którą chcemy włączyć do realizacji projektu
- zaprezentować wytworzony produkt realizacji wcześniejszego projektu, który może stać się inspiracją dla nauczycieli do udziału w kolejnych projektach.

Skuteczność metody projektów w procesie nauczania polega na tym, że:
- rozwija samodzielność, samorządność, umiejętność współpracy i życia w grupie rówieśniczej, integruje ją
- stymuluje rozwój poznawczy, emocjonalny i motoryczny
- uwzględnia indywidualne potrzeby, zainteresowania i uzdolnienia, przygotowuje do przyszłej pracy zawodowej
- rozwija myślenie twórcze
- umożliwia zaprezentowanie wyników własnej pracy
- wzmacnia motywację poznawczą
- integruje wiedzę szkolną i pozaszkolną, łączy proces nauczania z doświadczeniem i aktywnym działaniem
- łączy w spójną całość treści rozbite w szkole na różne przedmioty nauczania
- daje uczniom możliwość samooceny oraz wypowiadania się na temat swojej pracy i działań kolegów, co było dobre, a co mniej na poszczególnych etapach realizacji projektu.

Stosując metodę projektów kształtujemy i rozwijamy następujące umiejętności u uczniów:
- posługiwanie się sprzętem
- korzystania z różnych źródeł informacji
- operowania informacją (dobór, selekcja, ocena)
- podejmowania decyzji
- poczucia odpowiedzialności
- oceniania i samokontroli
- dostrzegania i formułowania problemów
- rozwiązywania problemów (w tym myślenie logiczne i twórcze)
- organizacji pracy, np. planowania, podziału zadań
- współdziałania
- wyrażania własnych opinii i słuchania opinii innych osób
- komunikowania i innych umiejętności interpersonalnych
- prezentowania
- dyskutowania
- sporządzania pisemnych opracowań
- doboru i wykorzystania posiadanej oraz zdobywania nowej wiedzy potrzebnej do realizacji projektu
- rozwiązywania konfliktów - szukania kompromisów.

Podczas realizacji projektów edukacyjnych nauczyciel:
- przygotowuje uczniów do pracy metodą projektów, zapoznaje z zagadnieniami, które mogą być realizowane metodą projektów
- opracowuje wraz z uczniami cel, kontrakt, plan i harmonogram działań
- udziela konsultacji, wskazuje działania, które pomagają uczniom porządkować i oceniać materiały
- nadzoruje rytmiczność i postęp pracy nad projektem, stymuluje do dalszych działań
- pomaga w przezwyciężeniu trudności, wspiera uczniów w działaniu
- pomaga w przygotowaniu prezentacji
- uczestniczy w ocenie projektu.

Zadania ucznia:
- wybiera temat projektu
- opracowuje (wspólnie z nauczycielem cele, kontrakt, plan i harmonogram działań)
- dociera do różnych źródeł informacji, zapewnia sobie możliwość korzystania ze sprzętu do wykonania pomiarów i badań
- rozdziela zadania poszczególnym członkom zespołu
- realizuje projekt - prowadzi badania, gromadzi materiały, opracowuje, selekcjonuje
- sporządza sprawozdanie, przygotowuje prezentację projektu
- prezentuje projekt.

Czas przeznaczony na realizację projektu zależy od wieku uczniów i ich możliwości, od zakresu zagadnień realizowanych w ramach projektu. Czas musi być precyzyjnie określony w harmonogramie, a realizacja zadań na bieżąco monitorowana. Realizacja projektu nie zawsze wiąże się z nakładami finansowymi. Najczęściej korzystamy ze środków dydaktycznych, które stanowią wyposażenie szkoły. Na zakup brakujących środków dydaktycznych (papier, mazaki, kleje, taśmy itd.) oraz na zorganizowanie wyjazdów można pozyskać środki z funduszy Rady Rodziców, od sponsorów realizujących określone przedsięwzięcie, w którym mogą brać udział uczniowie realizujący projekt, dotacji Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na realizację projektu o tematyce ekologicznej, dotacji z fundacji i stowarzyszeń kulturalno - oświatowych (adresy w Internecie), inicjatyw własnych uczniów i nauczycieli (np. zbiórka surowców wtórnych, giełda stroików świątecznych), włączenia rodziców do współpracy.

Podczas realizacji projektu mogą wystąpić zagrożenia takie jak:
- słomiany zapał uczniów (można go przezwyciężyć np. poprzez pozytywną motywację, wydłużenie czasu realizacji, zawężenie realizowanego obszaru tematycznego, zwiększenie rangi oceny wspierającej)
- nieotrzymywanie zaplanowanych środków finansowych (dostosować realizację projektu do posiadanych środków)
- przypadki losowe np. dłuższa choroba nauczyciela lub uczniów (przesunąć w czasie realizację projektu; do realizacji projektu włączyć kilku nauczycieli, którzy wspólnie będą koordynować realizację projektu
- konflikty grupowe (zdiagnozowanie ich przyczyn, podjęcia działań w celu ich rozwiązania)
- nieumiejętność pracy w grupie (poznać przyczyny niewłaściwej pracy grupowej, podjąć działania zmierzające do integracji i poprawy funkcjonowania grupy).

Projekt edukacyjny jako metoda nauczania może być wykorzystywany do realizacji zadań i osiągania celów, jakie stawia sobie szkoła w swoim programie dydaktyczno - wychowawczym. Metodę tę można stosować do realizacji treści programów nauczania w systemie: zintegrowanym, blokowym, przedmiotowym oraz realizując treści ścieżek międzyprzedmiotowych. Projekt można również wykorzystywać jako jeden z elementów do systemu oceniania wybranego przez nauczycieli programu nauczania. Realizacja projektów międzyprzedmiotowych, a także szkolnych wymaga dłuższej współpracy nauczycieli realizujących te przedsięwzięcia. Mają oni możliwość wymiany doświadczeń i wzajemnego wspierania się oraz refleksji nad przebiegiem realizacji projektu. W realizacji projektu szkolnego uczestniczy większość społeczności uczniowskiej danej szkoły, nie realizując bezpośrednio treści programów nauczania, lecz zagadnienia o tematyce ogólnospołecznej związane z ważnymi wydarzeniami w szkole, w kraju, w Europie i na świecie. Projekt międzyprzedmiotowy swą strukturą nawiązuje do ścieżek międzyprzedmiotowych i realizuje treści programów nauczania określonych przedmiotów.

Projekt może być realizowany indywidualnie, choć znacznie częściej realizuje się go w grupach. Ponadto może być realizowany przez uczniów jednej klasy, kilku klas lub całej społeczności uczniowskiej. Grupę tworzą uczniowie, którzy mają określony wspólny cel działania, związani są wzajemnymi interakcjami i spostrzegają siebie jako jeden zespół. Podczas, gdy w szkolnym projekcie uczestniczą uczniowie z różnych klas to musimy wówczas poświęcić trochę czasu ćwiczeniom integracyjnym w celu wzajemnego zbliżenia i poznania się uczestników projektu.

Doboru uczniów do pracy w grupie dokonujemy:
- losowo (odliczanie, losowanie)
- spontanicznie (uczniowie dobierają się sami)
- według zainteresowań do tematu zadaniowego
- narzucając (nauczyciel sam dzieli uczniów).

W procesie tworzenia grupy można wyróżnić kilka faz:
- Formowanie - odbywa się na pierwszym spotkaniu. Towarzyszy mu zaciekawienie uczniów zadaniami, rolami w grupie jakie mogą pełnić. W fazie tej może też wystąpić u uczniów niepokój, napięcie, obawy, niepewność.
- Szturmowanie - jest to czas pytań dotyczących zasad i metod pracy, wartości zadań, wzajemnej weryfikacji członków grupy. Na tym etapie mogą pojawić się konflikty.
- Normalizowanie - grupa zaczyna stawać się zespołem, w którym relacje międzyludzkie są ustabilizowane, zasady współdziałania uzgodnione, role wyklarowane. Pojawia się zaufanie, zadowolenie, wzajemne porozumienie i wsparcie.
- Realizacja - spotkania stają się celowe. Uczniowie efektywnie wykorzystują już czas na realizację zadań, elastycznie przyjmują role w grupie, podejmują się rozwiązywania problemów, wykazują pewność w działaniu i wzajemne zaufanie w zespole.

W każdej grupie należy dokonać przydziału ról poszczególnym uczniom. Najczęściej stosowane role:
- Lidera - który dba o to, by praca w grupie przebiegała we właściwej atmosferze i porządku, aktywizuje kolegów do działania
- Sekretarza - sporządza notatki i opracowuje raport
- Wykonawcy - kilku uczniów, wyszukują informacje w materiałach źródłowych, porządkują je i systematyzują, przeprowadzają obserwacje i doświadczenia
- Korespondenta - umożliwia przepływ informacji pomiędzy grupą a nauczycielami realizującymi nadzór nad projektem.

Przed realizacją kolejnych zadań szczegółowych należy dokonać zmiany ról w grupach. Umożliwi to uczniom sprawdzenie się w różnych rolach, wzmocni ich zaangażowanie w realizację zadania. Uczniowie pracujący w grupie są zobligowani do przestrzegania norm, współpracy w grupie i zasad kultury, które spisujemy w formie kontraktu. Praca w grupie zaspokaja potrzeby społeczne i twórcze. Umożliwia odnoszenie korzyści indywidualnych oraz korzyści dla całego zespołu. Stosunki między członkami grupy muszą być oparte na zaufaniu, możliwości otwartego porozumiewania się i wzajemnego zrozumienia. Nauczyciel powinien stworzyć atmosferę bezpieczeństwa i zaufania, rezygnując z krytyki, wspierając swoich uczniów.

Praca metodą projektów to zespołowa realizacja konkretnego celu. Wspólne działanie, a czasem nawet rezygnacja z potrzeb indywidualnych może przynieść pożądany efekt. Ważną umiejętnością w pracy grupowej jest właściwa komunikacja. Należy nauczyć uczniów dawania i przyjmowania informacji zwrotnej, w której wystrzegamy się oceny, opinii, nie interpretujemy zachowań i postaw innych. Mówimy o swoich odczuciach i emocjach. Nie krytykujemy osób i mówimy o konkretnych sytuacjach, które nam się nie podobają, które nam przeszkadzają, irytują nas. Informacja zwrotna jest procesem otwartym: nadawca mówi, odbiorca słucha. Komunikat powinien być krótki, rzeczowy, mieć jasno sprecyzowany cel. Nie można zostawić uczniów realizujących projekt samych sobie. Praca nad projektem wymaga podejmowania decyzji grupowych.

Podjęcie decyzji przez grupę przebiega w kilku fazach:
- Dokładne przeanalizowanie problemu, tematu.
- Dokonanie przeglądu warunków lub kryteriów, które powinno spełniać satysfakcjonujące grupę rozwiązanie problemu.
- Sporządzenie listy możliwych rozwiązań.
- Określenie faktów, które mają wpływ na każde z tych rozwiązań.
- Ocenianie rozwiązań pod kątem warunków, jakie powinny spełniać.
- Eliminowanie niepożądanych i selekcjonowanie najlepszych rozwiązań.

Warto zapoznać uczniów z rodzajami ról, które pełnią uczestnicy. Role wspierające pracę grupową to role związane z tworzeniem i utrzymywaniem grupy oraz związane bezpośrednio z wykonywaniem zadań. Są również role antygrupowe, które działają przeciwko interesom grupy. Jeżeli w grupie znajduje się osoba, która przyjęła chociażby jedną z ról antygrupowych to zaistnieje konflikt w grupie. Należy wówczas porozmawiać z grupą, pamiętając o regułach obowiązujących podczas takiej rozmowy, czyli: pozwolić uczestnikom wypowiedzieć się na temat odczuć, które im przeszkadzają; sporządzić listę poglądów i postaw nie dokonując ich oceny; dokładnie wsłuchiwać się, jakie znaczenie ma dla danej osoby określone uczucie lub sprawa i wyjaśnić, jakie jej indywidualne potrzeby wiążą się ze spornymi poglądami; pozwolić wszystkim uczestnikom sformułować życzenia pod adresem innych; przedyskutować różne możliwości wyjścia z sytuacji uwzględniając potrzeby innych.

W metodzie projektu występują fazy:

Faza I

Wprowadzenie do tematu z zasugerowaniem rozwiązania.

Nauczyciel: podaje informacje niezbędne do zapoznania uczniów z zagadnieniami występującymi w zaplanowanej do realizacji partii materiału. Przekazuje tylko te wiadomości, ile potrzebnych jest do rozbudzenia w uczniu ciekawości do dalszego, głębszego poznania tematu i sformułowania problemów związanych z tą dziedziną.

Uczniowie; wiedzą, że z omawianych zagadnień będą wykonywać projekt. Zadają pytania mając na uwadze wybranie wąskiej dziedziny, która będzie treścią ich projektu, tworzą zespoły i formułują problemy do rozwiązania.

Faza II

Sformułowanie tematów i ustalenie zakresu projektów.

Nauczyciel: zawiera kontrakty z zespołami uczniowskimi, zapisuje tematy wybrane przez uczniów, ustala zakresy prac projektowych. Po zawarciu wszystkich kontraktów porównuje treści zawarte w proponowanych projektach z treściami przewidzianymi do realizacji. Planuje terminarz wykonywania projektów, ustala terminy konsultacji i planuje "realizację" treści programowych, które nie znalazły miejsca w projektach uczniowskich.

Uczniowie: zbierają dodatkowe informacje na temat swoich przedsięwzięć na temat ustalenia dokładnego zakresu projektu, opracowują plan działania i zawierają kontrakty z nauczycielem.

Faza III

Praca nad projektem.

Nauczyciel: dzieli czas przewidziany na realizację danej partii materiału na lekcje przeznaczone na uzupełnienie materiału, który nie został objęty projektem i na lekcje przeznaczone na konsultacje. Odpowiada na wszystkie pytania uczniów związane z realizacją projektów. Podaje szczegółowe instrukcje związane z organizacją pracy w grupach jak i prezentacją projektów. Poza konsultacjami prowadzi proces dydaktyczny w części materiału nauczania, która nie znalazła miejsca w projektach.

Uczniowie: wykonują czynności zaplanowane w fazie II, studiują literaturę fachową, uczestniczą w konsultacjach, w miarę zbierania danych opracowują raport.

Faza IV

Prezentacja projektu.

Nauczyciel: ustala kolejność prezentacji projektów i wyznacza dokładnie terminy dla poszczególnych zespołów uczniowskich. Po zaprezentowaniu projektu prowadzi dyskusję, w której uczestniczą uczniowie. Dokonuje oceny projektu biorąc pod uwagę opinie wypowiedziane podczas dyskusji. Na koniec dokonuje podsumowania wykonanych zadań. Uczniowie prezentując projekty uzasadniają swoje rozwiązania. Po prezentacji odpowiadają na dodatkowe pytania kolegów.

Faza V

Ocena projektu.

Po określonej partii materiału nauczyciel przeprowadza badania poziomu ukształtowanych umiejętności. Dokonuje oceny pracy całego zespołu, poszczególnych członków. Elementem oceny powinna być samoocena uczniów i zespołu. Ocena ma wskazać uczniom, co zostało zrobione dobrze a co powinno być poprawione.

Ewaluacja jest procesem polegającym na zbieraniu, analizie i interpretacji danych związanych z oceną efektywności realizowanych przedsięwzięć w ramach projektów edukacyjnych. Są dwa rodzaje ewaluacji: ewaluacja kształtująca, prowadzona w trakcie trwania projektu. Powinna być rozpoczynana wcześnie i dokonywania w sposób ciągły, aż do końcowej fazy projektu. Wyniki tej ewaluacji stanowią informację zwrotną dotyczącą prawidłowego przebiegu bądź pojawiania się trudności w realizacji projektu. Ewaluacja zbiorcza (sumująca), podsumowuje efekty realizacji projektu oraz dostarcza informacji, które należy uwzględnić planując następne projekty edukacyjne. Ewaluację można przeprowadzić w formie pisemnej i słownej.

Metoda projektów daje możliwość powiązania wiedzy z praktyką i zainteresowaniami uczniów. Dzięki temu możliwe jest aktywne działanie indywidualne i grupowe w procesie nauczania i uczenia się.

Uczniowie wykonujący projekty nabywają umiejętności i wiadomości w sposób aktywny, co determinuje, że wiedza ta jest w sposób efektywniejszy przyswojona, lepiej zapamiętana i odpowiednio spożytkowana. W projektach pojawiają się pytania, na które uczeń nie znał wcześniej odpowiedzi i dopiero w trakcie ich realizacji powinien je odkryć. Są to pytania poszukiwawcze. Stawiając takie pytania i ucząc je zadawać, sprawiamy, że nauczanie staje się autentycznym procesem badawczym. Nabywając umiejętności wiadomości metodami aktywizującymi, uczniowie (wg ekspertów z Unii Europejskiej) lepiej potrafią dostosować się do wymogów współczesnego świata, gospodarki rynkowej, lepiej przygotowani do realizacji zadań i wykonywania czynności zawodowych niż uczniowie kształceni metodami konwencjonalnymi.
 

Opracowanie: Jadwiga Jankowska

Wyświetleń: 2020