Katalog

Beata Nowak
Pedagogika, Artykuły

Rodzina jako środowisko opiekuńczo-wychowawcze

- n +

Rodzina jako środowisko opiekuńczo-wychowawcze

Rodzina jest pierwszym i naturalnym kręgiem środowiskowym, do którego dziecko wchodzi przez sam fakt narodzin. Od momentu narodzin dziecka aż do pełnej dojrzałości rodzina ponosi główną odpowiedzialność za zaspokojenie jego potrzeb i wychowanie. Wpływ rodziny rozciąga się na wszystkie sfery życia i tą drogą dziecko wkracza w zasadzie do pozostałych kręgów środowiskowych. Los dziecka, jego droga życiowa, sukces zależy w znacznej mierze od tego, jak zostało ono ukształtowane i przygotowane do życia przez rodzinę. W obliczu szybkich przemian społecznych współczesna rodzina uległa gwałtownemu przeobrażeniom. Przeobrażenia te zachodzą odmiennie w różnych środowiskach. Ich tendencje a przede wszystkim tempo przemian jest bardziej nasilone w mieście niż na wsi. Również rodzina, jej struktura i sposób funkcjonowania podlegają swoistym i ciągłym przeobrażeniom. Przekształceniom ulega wiele funkcji, które realizuje rodzina, a które mają na celu przygotowanie dziecka do pełnienia ról społecznych, wprowadzenie w świat wartości moralnych i kulturalnych.

Rodzina jest początkiem i źródłem autentycznych kontaktów międzyludzkich. W niej tworzą się pierwsze więzy, najpierw między rodzicami a dziećmi, między rodzeństwem a potem między innymi ludźmi. Rodzice nie wychowują dzieci tylko dla samych siebie ani też dla nich samych, lecz także dla innych ludzi znajdujących się poza kręgiem rodzinnym.

Specyfika wychowania w rodzinie polega nie na zorganizowanym procesie wychowania , ale na jakości życia codziennego. To właśnie życie codzienne, zachowane w nim proporcje między troską o zaspokojenie potrzeb materialnych, psychicznych i duchownych stanowi zarazem treść jak i sposób metody wychowania. Dziecko przez bezpośrednie uczestnictwo w życiu rodziny poznaje świat, innych, wartości i cele życiowe.

Rodzina zarówno przez zamierzone oddziaływania opiekuńcze i wychowawcze jak też niezamierzony wpływ oraz przez wzory osobowe rodziców przyczynia się do fizycznego, psychicznego i społecznego rozwoju dziecka. W rodzinie dzieci poznają wartości, normy i wzory zachowań. Dom rodzinny jest dla nich pierwszą reprezentacją świata.

Rodzina jest najbardziej doniosłą z wychowawczego punktu widzenia instytucją opieki i wychowania. Rozwój dziecka jest nierozerwalnie związany z rodziną w jakiej się wychowuje. W pierwszym okresie życia rodzina jest jedynym punktem odniesienia dla człowieka. W niej kształtują się najbardziej trwałe postawy, przyzwyczajenia, sposoby radzenia sobie z problemami. Wśród jej członków dziecko znajduje pierwsze autorytety, poznaje swoją wartość, uczy się otwartości, miłości, zaufania, prawdy o życiu. Wszystkie te umiejętności "mają znaczący wpływ na funkcjonowanie dziecka w społeczeństwie a także na jego dorosłe życie." Nie można kochać dziecka bezwarunkowo. Należy kochać mądrze, za rzeczy dobre nagradzać, chwalić dostrzegać dobre strony ale równocześnie za przewinienia należy karać. Nie można nie zauważać błędów należy je wytykać, pokazać, że coś jest źle. Jednakże od zawsze bardziej skutecznym środkiem do osiągnięcia celu jest nagroda, pozytywne wzmacnianie.

Wychowawczy wpływ rodziny jest tak silny dlatego, że dziecko w sposób zupełnie naturalny od pierwszych dni swojego życia tkwi wewnętrznie i ograniczenie w ustalonym porządku życia rodzinnego i jemu się poddaje. Ponadto dziecko charakteryzuje się tym, że mniej oddziaływują na niego specjalne zabiegi wychowawcze, niż określona życzliwa atmosfera i tradycje rodzinne, które kształtują jego poglądy, postawy uczuciowe, przyzwyczajenia. Wychowanie w rodzinie jest wychowaniem naturalnym w odróżnieniu od instytucjonalnego, realizowanego w specjalnie do tego powołanych placówkach, a co za tym idzie dokonuje się w ramach życia codziennego i to w sposób ciągły. To wszystko łączy się z określonymi konsekwencjami dla jakości procesu wychowania w rodzinie.

Rodzina uważana jest za niezastępowalną w wychowaniu, stanowi podstawę oddziaływań wychowawczych w innych instancjach. Owa niezastępowalność oznacza, że prawidłowy rozwój i wychowanie dziecka może przebiegać tylko w rodzinie. Wychowawcami w rodzinie są rodzice, którzy nie posiadają specjalnego przygotowania w tym zakresie. Źródłem ich wiedzy jest doświadczenie wyniesione z własnej rodziny. W rezultacie "wychowanie dzieci przebiega zgodnie z tym jacy są rodzice, jak realizują własne życie, jaka jest ich jakość życia. Chcą czy nie chcą stanowią wzór życia we wszystkich jego aspektach."

Rodzina jako pierwsze środowisko wychowawcze ma najsilniejsze oddziaływanie. Doświadczenia dziecka nabyte w rodzinie wywierają największy wpływ na jego zachowanie. Doświadczenia najwcześniejsze pozostawiają najbardziej rozległe i głębokie ślady w osobowości. Wczesne przeżycia dziecka trudno poddają się terapii, gdyż zwykle zalegają w podświadomości, a także dlatego, że techniki werbalne (słowne) są nieskuteczne ze względu na to, iż przeżycia te nie są wyrażone za pomocą słów, pojęć. Nie można łudzić się, że urazy których dziecko doświadcza we wczesnym dzieciństwie, później zapomina. Pozostawiają one ślady w osobowości w postaci świadomych, czy też podświadomych kompleksów, lęków irracjonalnych zachowań, pozostają też w pamięci somatycznej. Jeżeli dziecko doświadcza przemocy, jest bite, samo również w przyszłości będzie biło. Jeżeli doświadcza tylko kar, będzie umiało tylko karać.

Oddziaływanie rodziny na dziecko ma charakter totalny tzn. wywiera wpływ na wszystkie dziedziny rozwoju. Nawet jeśli wychowanie zaniedbuje jakąś sferę, np. rozwoju kulturalnego, to wpływ rodziny istnieje w tym znaczeniu, że dziecko nabiera przekonania, że ta dziedzina życia nie jest ważna. Można paradoksalnie stwierdzić, że brak wychowania lub jego niedomogi też jest oddziaływaniem wychowawczym, gdyż nie pozostaje bez wpływu na dziecko. Postawa wobec samego siebie, obraz siebie, stosunek do własnych potrzeb, dążeń, to wszystko kształtuje się w pierwszych latach życia przede wszystkim w realizacjach z rodzicami. To samo dotyczy postawy wobec świata - czy jest on spostrzegany jako ciekawy czy zagrażający. Również podstawowy styl relacji interpersonalnych, prototyp spostrzegania i reagowania na zachowania innych ludzi kształtuje się w kontaktach z rodzicami.

Zarówno charakter wzajemnych stosunków między rodzicami jak ich stosunek do dzieci oraz wyobrażenia i postawy wobec świata są uwarunkowane osobowością rodziców, a ich oddziaływanie na rozwój dziecka zależy od tego, jak je one spostrzegają i oceniają we własnych przeżyciach.

Układ wzajemnych stosunków, charakter więzi rodzinne, wzajemne traktowanie siebie przez członków rodziny, a w pierwszym rzędzie ustosunkowanie się rodziców do siebie nawzajem i do dzieci określa to

co potocznie nazywa się atmosferą rodzinną. Atmosfera ta stanowi niejako bezpośrednie stanowisko życia psychicznego i rozwoju dzieci. W niej kształtują się podstawowe doświadczenia dziecka i rozwijają zręby jego osobowości, które pozarodzinne środowiska wychowawcze modyfikują, wypełniają lub przekształcają, ale z którymi muszą się liczyć. Atmosfera domu rodzinnego zależy od wielu czynników: predyspozycji rodziców w tym kierunku, umiejętności stworzenia przez nich odpowiedniego klimatu, liczba rodzeństwa, relacje, jakie zachodzą między członkami rodziny na co dzień. Oznaką właściwego klimatu jest to, że wszyscy członkowie rodziny chętnie przebywają ze sobą, darzą się serdecznością i zaufaniem.

Rodzina składająca się z co najmniej trzech pokoleń jest chyba najbardziej naturalnym środowiskiem, w którym człowiek od najmłodszych lat swego życia może bezpośrednio uczyć się rozwiązywania różnorodnych problemów. Osoby starsze pełnią funkcję opiekuńczo - wychowawczą nad dzieckiem, poświęcają mu cały swój wolny czas, ponadto są źródłem bogatych i różnorodnych przeżyć, stanowią pomost między pokoleniami między teraźniejszością a przeszłością.

Rodzina jest "stara jak świat, jak ród ludzki". i zawsze stanowi podstawową komórkę społeczną zaspokajającą podstawowe potrzeby swych członków w każdym społeczeństwie od najbardziej pierwotnych i prostych do najbardziej rozwiniętych i złożonych, niezależnie od sposobu zdobywania środków do życia i form gospodarowania, a więc niezależnie od ustroju społecznego. Rodzina była zawsze , jest z nami i będzie tak długo jak istniał będzie świat.

Rodzina jest najbardziej doniosła z wychowawczego punktu widzenia, jest kolebką osobowości nowego pokolenia.

W bliskich interakcjach z matką, ojcem, rodzeństwem czy z dziadkami dziecko rozwija swe podstawowe funkcje psychiczne i kształtuje swoją osobowość: wrasta w świat kultury danego społeczeństwa i przejmuje normy zachowania się. Wzajemnie się dopełniając gwarantują one trwałość rodziny oraz całego społeczeństwa.

Rodzina przekazuje wartości, kształtuje wzory, motywuje do przestrzegania właściwych zachowań zdrowotnych, stwarza warunki ich realizacji, zabezpiecza w trudnych sytuacjach życiowych, wspomaga emocjonalnie i opiekuńczo w sytuacji choroby, pozwala na odreagowanie napięć emocjonalnych, realizuje pełną opiekę i pomoc w samoobsłudze i innych czynnościach. Rodzina zawsze zabezpieczała egzystencję, socjalizację i rozwój swoich członków przez wzajemne świadczenia i wspólną pracę. Jest ona symptomem wzajemnych, różnorodnych świadczeń realizowanych przez elementy tego systemu, które stanowią matka ojciec i dziecko.

To rodzina stanowi środowisko, które zapewnia dzieciom najlepsze warunki rozwoju. Żadna instytucja, żaden zakład opiekuńczo-wychowawczy nie są w stanie zastąpić rodziny. Jednym z najważniejszych atutów jest wczesne rozpoczęcie jej oddziaływania. Nic innego nie może jej dorównać, nie może zastąpić ani wyręczyć.

Rodzina stanowi najbardziej powszechne środowisko życia człowieka. Od niej zaczyna się biografia człowieka, ona towarzyszy mu przez całe życie. Uważa się , że rodzina wywiera istotny i znaczący wpływ na zachowanie jednostek, ich stosunek do innych osób, świata wartości, do systemu norm i wzorów postępowania. Dzieje się tak dlatego, że życie w rodzinie obejmuje długi okres , zaczyna się zanim pojawiają się inne środowiska w życiu człowieka oraz dzięki więzom biologicznym i emocjonalnym łączących członków jej wspólnoty.

Rodzina decyduje o tym, że ukąś pochodzimy, gdzieś jest początek naszego społecznego istnienia, nie jesteśmy ludźmi znikąd bez oparcia w jakiejś kulturze. Strony, w których przyszło się na świat lub gdzie urodzili się rodzice , dziadkowie wyznaczają nasz własny punkt na mapie rozległego świata, wyznaczają miejsce na ziemi.

Rodzina zaspokaja podstawowe biologiczne i psychiczne potrzeby dziecka takie jak: potrzebę bezpieczeństwa, przynależności, akceptacji i miłość. Kształtuje zarazem nowe potrzeby poznawcze, emocjonalne i społeczne, potrzebę życzliwości , uznania, zaspokojenie ciekawości, samo urzeczywistniania i wiele innych. Potrzeba bezpieczeństwa jest jedną z ważniejszych potrzeb. Jeżeli dziecko czuje się bezpieczne i akceptowane, wtedy nie ucieka od niej, chętnie wraca do domu, zachowuje właściwe relacje z dorosłymi i rówieśnikami. Kolejną potrzebą jest potrzeba akceptacji. Każde dziecko powinno być akceptowane takim jakim ono jest, musi mieć w nas oparcie i darzyć zaufaniem. Powinniśmy z dzieckiem dużo rozmawiać, musimy mieć czas na wysłuchanie, zrozumienie problemu i wspólnie powinniśmy poszukiwać rozwiązania. Nie możemy młodego człowieka zostawić samego z problemem. Jeżeli, która z wymienionych potrzeb lub wszystkie ulega zaburzeniu dziecka woła o pomoc niewerbalnie, chce zwrócić na siebie uwagę i wtedy przychodzi okres buntu, sięga po tytoń, alkohol, narkotyki. Jeśli w porę nie odbierzemy dawanego przez młodzież sygnału powoduje poważny problem, którego rozwiązanie jest bardzo trudne, a czasem niemożliwe. Rodzice obserwujmy dzieci, rozmawiajmy, kochajmy mądrze, obdarzajmy zaufaniem-ograniczonym.

Aby rodzina mogła prawidłowo funkcjonować muszą zostać wytworzone wewnątrz niej pewne stałe obowiązująca wszystkich członków zachowania każdy członek rodziny powinien posiadać określone prawa i obowiązki. Nie bójmy się nakładać obowiązków, w ten sposób kształtujemy charakter, a jednocześnie powodujemy że dziecko czuje się ważne i potrzebne. Czuje, że dla tej rodziny wiele znaczy.

Sposób ich stawiania i egzekwowania wpływa na współżycie wzajemne czyni je harmonijnym i zgodnym lub dokuczliwym i niepokojącym, decyduje o ładzie w rodzinie, niezbędnym czynnikiem jej właściwego funkcjonowania. Trafne i właściwe sformułowanie wymagania to z pewnością dobry początek organizacji życia i pracy w rodzinie. Nie wszystkie jednak rodziny spełniają swe funkcje w jednakowym stopniu. Zależy to często od konfiguracji rodzinnej, to znaczy od rodzaju rodziny. Najbardziej optymalne warunki do spełnienia swych funkcji ma rodzina pełna, składająca się z obojga rodziców i dzieci połączonych ze sobą więzią emocjonalną, w której przestrzega się społecznie uznawanych zasad, norm , wartości i ideałów. Wszystkie inne typy rodzin mają mniej korzystne warunki dla sprawowania funkcji rodzinnych. Jeśli rodzina burzy normę, nie daje właściwego przykładu, jeśli relacje między matką a ojcem są zaburzone, brak jest więzi emocjonalnych nie spodziewajmy się, że młody człowiek będzie grzeczny i układny. Uczeń w środowisko szkolne przenosi to co wyniósł z domu rodzinnego. Jeśli w domu normą jest picie alkoholu, młody człowiek nie widzi problemu w sięganiu po kieliszek na imprezach rówieśniczych czy dla zabawy. Niezwykle rzadko w rodzinach patologicznych wychowywane są dzieci bez kompleksów, zahamowań, one nie widzą "innego świata" nie są dostarczone właściwe przykłady i wtedy normą staje się przeważnie alkohol, bicie, przemoc seksualna.

Rodzina jest pierwszym i podstawowym środowiskiem rozwoju dziecka. Oddziaływanie rodziny na rozwój dziecka dokonuje się między innymi przez dostarczanie mu wzorów i standardów wykonywania czynności i zachowań się, stwarzanie warunków wyzwalających różne formy jego aktywności, zaspokojenie potrzeb dziecka, stymulowanie jego rozwoju poznawczego oraz przekazywanie mu wzorów opracowywania i interpunkcji nabywanych doświadczeń. Oddziaływanie rodziny na dziecko odbywa się dwoma ściśle ze sobą powiązanymi torami: w toku wzajemnego oddziaływania członków rodziny, drogą wzajemnych świadczeń, oraz świadomie podejmowanych zabiegów wychowawczych. Funkcja opiekuńczo-wychowawcza bywa różnie definiowana i rozpatrywana w różnych aspektach, jednakże zawsze na plan pierwszy wysuwa się zabezpieczenie członków rodziny, którzy sami nie są w stanie poradzić z uwagi na swój bardzo młody wiek czy stan zdrowia. Mówiąc o opiece i wychowaniu mamy na myśli nie tylko warunki materialne czy mieszkaniowe ale również cały szereg innych czynności bez których życie traciło sens tj. zapewnienie poczucia bezpieczeństwa oraz zaspokojenie potrzeb uczuciowych, opiekuńczych szczególnie ważnych dla osób, które potrzebują pomocy i wsparcia rodziny.

Bibliografia:
1. Gałęski B.-Socjologia wsi. Podstawowe pojęcia. Warszawa 1966
2. Giereluk-Lubowicz- Wychowywanie w rodzinie wielkomiejskiej. Warszawa 1979
3. Kawula S.- Diagnozowanie potrzeb opiekuńczo- wychowawczych środowiska rodzinnego. Toruń 1978
4. Kotlarska- Michalska A.- Funkcja opiekuńczo-zabezpieczająca współczesnej rodziny Poznań 1990
5. Sokołowska M.- Kobieta pracująca. Warszawa 1963
6. Szczepański J.-Elementarne pojęcia socjologii. Warszawa 1972
7. Woskowski J.-Socjologia wychowania. Warszawa 1983
8. Znaniecki F.- Socjologia wychowania. Warszawa 1973
 

Opracowanie: Beata Nowak

Wyświetleń: 1978


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.