Katalog

Lucyna Kollinger
Lekcja wychowawcza, Artykuły

Przyczyny i skutki niepowodzeń szkolnych

- n +

Przyczyny i skutki niepowodzeń szkolnych

Skuteczność nauczania, wyrażona powodzeniem ucznia w nauce, jest głównym celem dydaktycznym. Dlatego zadaniem szkoły, wychowawcy oraz każdego nauczyciela jest ustalenie istoty i treści niepowodzenia. Jak najdokładniejsze poznanie przyczyn niepowodzeń pozwoli zastosować środki zaradcze, celem ich wyeliminowania. Pod pojęciem niepowodzenia rozumiemy stan, w jakim znalazło się dziecko na skutek niespełnienia wymagań szkoły. Wymagania szkoły muszą być zgodne z celami wychowania i adekwatne w stosunku do obowiązujących programów.

Niepowodzenia w nauce szkolnej mogą mieć charakter ukryty, bądź jawny. Niepowodzenia ukryte występują wówczas, gdy nauczyciele nie dostrzegają braków w wiadomościach i nawykach uczniów, mimo że braki tego rodzaju rzeczywiście istnieją. Niepowodzenia ukryte prowadzą zazwyczaj do niepowodzeń jawnych. Z tym rodzajem niepowodzeń szkolnych mamy do czynienia wówczas, gdy nauczyciel stwierdza określone braki w opanowywanej przez ucznia wiedzy i w rezultacie ocenia wyniki jego pracy jako niedostateczne.

W początkowej fazie niepowodzeń szkolnych pojawiają się pierwsze, mało dostrzegane, braki w wiadomościach. Często nie wiedzą o nich nauczyciele, mogą nie wiedzieć rodzice i nie zdaje sobie z nich sprawy sam uczeń. Pojawiają się pierwsze przejawy niezadowolenia ze szkoły. Są one wynikiem tego, że uczeń nie rozumie czegoś na zajęciach, nie może nadążyć za jej tokiem i stwierdza, że inni są od niego lepsi.

Charakterystyczne psychologiczne symptomy to przede wszystkim brak zainteresowania na lekcjach, a w konsekwencji brak chęci do nauki.

Druga faza niepowodzenia w nauce to już zaawansowane braki w wiadomościach, chociaż dziecko może dalej uchodzić za "dobrego ucznia" Braków na tym etapie rozwoju niepowodzenia jest już tak dużo, że uczeń nie jest w stanie sam je wyeliminować. Dlatego ucieka się do różnych sposobów oszustwa tj. odpisywanie zadań domowych, ucieczki z pojedynczych godzin lekcyjnych. Tę fazę w odróżnieniu od pierwszej, nazywamy fazą opóźnienia programowego, w stosunku bowiem do programu braki w wiadomościach uczniów są już bardzo poważne.

Trzecia faza charakteryzuje się sporadycznym występowaniem stopni niedostatecznych. Na tym etapie rozwoju niepowodzenia w nauce wszyscy dostrzegają, że z danym uczniem nie jest najlepiej. Tu najczęściej rozpoczynają się pierwsze próby walki z niepowodzeniem. Pojawiają się charakterystyczne psychologiczne symptomy. Zaliczamy do nich:
- "zamykanie się w sobie",
- agresywne zachowanie,
- bójki,
- wrzaski,
- wycofanie się z aktywnego udziału w życiu klasy,
- niechęć do szkoły granicząca z nienawiścią, a w konsekwencji wagary.

Czwarta, ostatnia faza niepowodzenia szkolnego, to drugoroczność,
a więc oficjalne stwierdzenie niepowodzenia ucznia w nauce. Zjawisko drugo- i wieloroczności prowadzi do odsiewu szkolnego, tzn. do całkowitego przerwania przez ucznia nauki w szkole przed jej ukończeniem. Niepowodzenia szkolne są zjawiskiem niepożądanym ze względów pedagogicznych, społecznych jak i ekonomicznych.

Przyczyny niepowodzeń szkolnych są wielorakie i bardzo złożone. Należą do nich takie czynniki, jak niechętny stosunek do nauki, nieodpowiednie i naganne zachowanie w szkole, lenistwo, tzn. czynniki względnie zależne od ucznia. Do czynników względnie niezależnych od uczniów zaliczamy; złą atmosferę wychowawczą w rodzinie, długotrwałą chorobę, i szereg innych. Wymienione czynniki spośród wielu innych uwarunkowań odgrywają dominującą rolę i decydują ostatecznie o szkolnych postępach uczniów. Jedni badacze uważają, że istotną przyczyną niepowodzeń szkolnych są złe warunki społeczno-ekonomiczne życia dzieci i młodzieży. Inni sądzą, że dominującą rolę odgrywają przyczyny biopsychiczne, a jeszcze inni upatrywali ich w niedoskonałości pracy szkoły.

Spośród przyczyn społeczno-ekonomicznych można wymienić;
- braki w wykształceniu rodziców uczniów,
- niski poziom kulturalny rodziców,
- ich niechętny stosunek do szkoły,
- niekorzystna sytuacja rodzinna,
- brak odpowiedniej opieki nad uczniami ze strony rodziców,
- nadmierne obciążanie dzieci pracami domowymi,
- ciężka sytuacja materialna rodziny.

Za główne źródło złych wyników nauczania większości uczniów uważa się trudną sytuację materialną oraz wynikające z tego tytułu konsekwencje.

Istotną przyczyną niepowodzeń szkolnych stanowią zaburzenia i braki w funkcjonowaniu procesów poznawczych u dzieci i młodzieży. Do najbardziej typowych niedostatków tego rodzaju zalicza się na ogół: brak motywów uczenia się, powolne tempo myślenia i pracy, skłonność do powierzchownego uogólniania, brak skupienia wskutek nadpobudliwości psychoruchowej lub przeżywanie stanów depresyjno-lękowych, szybkie męczenie się wykonywaną pracą, zniechęcenie, nuda, brak zainteresowania.

Powstawanie niepowodzeń szkolnych powodują zespoły bardzo różnych przyczyn, które prawie nigdy nie występują pojedynczo. Jest to proces bardzo złożony i od lat stanowi on przedmiot badań zarówno psychologicznych jak i pedagogicznych. Na usunięcie niektórych przyczyn niepowodzeń szkolnych, tj. brak należytej opieki nad uczniem ze strony rozbitej rodziny, niekorzystne warunki materialne lub mieszkaniowe ucznia, nauczyciel ma zazwyczaj niewielki wpływ i jego możliwości działanie w tej dziedzinie są zazwyczaj ograniczone. Stosunkowo duże możliwości ma on natomiast w zakresie przeciwdziałanie tym przyczynom niepowodzeń szkolnych, które tkwią "w nim samym oraz narzędziach jego pracy". Dlatego do podstawowych dydaktycznych środków zapobiegania i zwalczania niepowodzeń szkolnych należy zaliczyć:
- profilaktykę pedagogiczną, w tym nauczanie problemowe i grupowe,
- diagnozę pedagogiczną, a więc posługiwanie się takimi sposobami poznawania uczniów oraz kontroli i oceny ich wyników nauczania, które pozwolą na szybkie wykrycie luk w wiadomościach, umiejętnościach każdego ucznia,
- terapię pedagogiczną, a zwłaszcza wyrównywanie nagromadzonych braków i zaległości poprzez indywidualizację nauczania na zajęciach oraz na zespołach dydaktyczno- wyrównawczych organizowanych przez szkołę[1].

1. C. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, PWN, Warszawa 1982
2. J. Konopnicki, Powodzenia i niepowodzenie szkolne, PZDSz, Warszawa
 

Opracowanie: Lucyna Kollinger

Wyświetleń: 1727


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.