Istota integracji w edukacji wczesnoszkolnej

Jednym z generalnych założeń kształcenia wczesnoszkolnego jest integracja. Termin "integracja" należy do bardzo złożonych. Najogólniej pojęcie to oznacza proces scalania, zespalania, zharmonizowania, uzupełniania części i elementów w wytwarzaniu całości.

W tej najbardziej ogólnej definicji występują następujące określenia:
- tworzenie całości,
- zespalanie całości z części,
- zharmonizowanie,
- uzupełnianie luk.

Przenosząc te określenia na proces kształcenia, odnoszą się one do procesów wewnętrznych w psychice człowieka.

Problem istoty integracji w umyśle człowieka stanowi domenę psychologii. Integracja w jej ujęciu to powiązanie, przenikanie wzajemnych funkcji psychicznych oraz procesów wewnętrznych. Definicja psychologiczna wprowadza nowe określenie - "przenikanie" . Użycie tego słowa w definicji akcentuje trudność badań nad efektami integracji. Dorobek psychologii skierowany na zrozumienie funkcjonowania umysłu ludzkiego stanowi przedmiot współczesnych badań.

W nauczaniu integracja polega na uświadamianiu związków między wszystkimi przedmiotami, doprowadzając w ten sposób uczniów do syntezy wiedzy z różnych dziedzin, ukazując im scalony obraz rzeczywistego świata. Integracja w nauczaniu to proces ciągły, polegający na poznawaniu określonego kręgu zjawisk życiowych w całość, scalaniu przyswojonej przez uczniów wiedzy z ich aktualną, bieżącą działalnością. Z punktu widzenia pedagogiki definicja integracji uwypukla cechy, którymi powinno charakteryzować się działanie pedagoga, aby było ono działaniem integracyjnym.

Dotyczy ono więc:
- łącznego ujmowania celów,
- scalania treści,
- tworzenia integralnych ciągów sytuacyjnych dla działań i przeżyć dzieci,
- koncentracji wokół zasadniczych osnów zintegrowanych jednostek tematycznych.

Jest to działanie pedagogiczne, scalające cele, treści i czynności uczniów w jeden ciąg rozwojowy. Takie całościowe ujmowanie rzeczywistości umożliwia uczniom lepszą orientację w ogólnych tendencjach rozwojowych, jak również przygotowuje do dalszej nauki. Dzięki systematycznemu ujmowaniu wiedzy z różnych dziedzin uczniowie są w stanie uświadomić sobie układy i powiązania między poszczególnymi zagadnieniami, istniejące w obrębie nauki, do której nawiązuje dany przedmiot nauczania. Nauczanie w sposób integrowany przyczynia się więc do tego, że każdy nowo poznany element wiedzy łączy się logicznie z już uformowanym systemem wiedzy, z jego strukturą.

Biorąc pod uwagę treść pedagogicznych i psychologicznych definicji integracji, właściwe jest traktowanie jej jako procesu kształcenia, którego celem jest scalanie różnorodnych oddziaływań, sprzyjających wielostronnej aktywności uczniów w wyniku czego w ich świadomości powstaje całościowy obraz poznawanego świata, a jednocześnie rozwijać się będą zainteresowania, zdolności, kształtować odpowiednie postawy i przekonania.

W takim ujęciu termin integracji na gruncie pedagogiki wyodrębnia trzy aspekty jej interpretacji:
1. Pierwszy dotyczy nauczania początkowego, polega na wprowadzaniu dziecka
2.
w całościowe układy treści otaczającej rzeczywistości, w wybrane sytuacje, w których dziecko poznaje treści z różnych dyscyplin naukowych na drodze od cech zewnętrznych przedmiotów i zjawisk do stopniowego wnikania w ich istotę, dostrzegania ich funkcji ze strukturą i uchwycenia cech istotnych.
3. Drugi aspekt integracji odnosi się do wyższego poziomu kształcenia, polega na scalaniu wiadomości zdobytych w toku nauki poszczególnych przedmiotów.
4. Trzeci aspekt integracji w kształceniu ukazuje się w scalaniu kształtowania na różnych treściach specjalistycznych. Polega na scalaniu różnych dróg poznania.

Wyodrębnione aspekty integracji świadczą o tym, że dotyczyć może ona problemów nauczania wczesnoszkolnego, może mieć swoje odniesienie do wyższego poziomu kształcenia, a może również oznaczać scalanie różnych dróg scalania i porozumienia świata.

Integracja w kształceniu wczesnoszkolnym może być różnie ujmowana. Może dotyczyć zarówno treści jaki metod nauczania. Integracja treści oznacza scalanie ich albo w obrębie tego samego przedmiotu - integracja wewnątrzprzedmiotowa, albo scalanie treści różnych przedmiotów nauczania - integracja międzyprzedmiotowa. Najpełniej integracja wyraża się w układzie treści kształcenia:
- pionowym, tj. gdy każdy kolejny element treści stanowi dalszy ciąg poprzedniego,
- koncentrycznym, gdy poszczególne elementy treści zogniskowane są wokół jednego lub kilku problemów,
- spiralnym, który polega na tym, że istnieje możliwość powracania do uprzednio poznanych treści, ale już na coraz wyższym poziomie i w szerszym zakresie.

Tego typu układ zapewniający integrację treści należących do różnych kierunków umożliwia równocześnie wiązanie nauczania, uczenia się i samowychowania w jednolitym procesie kształcenia.

Integracja działalności dydaktyczno-wychowawczej wymaga uwzględnienia kilku płaszczyzn, których istotą jest scalanie procesów, czynności i wpływów. Integracja to łączenie różnorodnych działań poznawczo-opiekuńczo-wychowawczych oraz czynności scalających treści kształcenia w aspekcie środowiskowym. Można wyróżnić pięć głównych płaszczyzn integracji pracy dydaktyczno-wychowawczej:
- integracja procesu dydaktyczno-wychowawczego,
- integracja międzyprzedmiotowa (przy zachowaniu odrębności przedmiotów),
- integracja wewnątrzprzedmiotowa (zakłada równoległą realizację poszczególnych działów w ramach przedmiotów),
- integracja pracy przedszkola ze szkołą,
- integracja oddziaływań w środowiskowym systemie wychowania.

Każda z wymienionych płaszczyzn ma swoje odrębne teoretyczne uzasadnienie. Można więc stwierdzić, iż stosowanie integracji w systemie wczesnoszkolnym jest wielokierunkowe, przenika różne jego elementy. W kształceniu małego dziecka w wychowaniu przedszkolnym i nauczaniu początkowym, środowisko stanowi główne źródło treści nauczania oraz sytuacji uspołeczniających, umożliwia wprowadzanie w zintegrowaną rzeczywistość, wskazywanie na różne jej aspekty i podłoża stopniowego wyodrębniania przedmiotów nauczania.

Podstawową formą organizacyjną dla realizacji założeń teoretycznych nauczania integralnego w klasach początkowych są tzw. "integralne jednostki tematyczne" . Taka jednostka obejmuje szereg godzin lekcyjnych jednego lub nawet kilku dni i różnych przedmiotów, podporządkowanych nadrzędnemu tematowi. Do każdej jednostki tematycznej nauczyciel dobiera wszechstronne cele wychowania i nauczania. Tok danej jednostki tematycznej powinien przewidywać wszechstronne formy działalności dzieci oraz różnorodne zadania dla nich. Wdrażanie dzieci do wykonywania zadań jako głównych czynności
w trakcie realizacji integralnej jednostki tematycznej, dokonuje się przy przestrzeganiu następujących zasad:
- różnorodności zadań,
- różnej organizacji zadań,
- aktywizacji wszystkich uczniów,
- motywacji,
- ideowości,
- zespołowości,
- udziału wychowawcy.

Wykonując odpowiednie zadania dzieci powinny być wdrażane do podstawowych rodzajów działalności człowieka, jak praca, działalność poznawcza, samoobsługowa, porządkowa, gospodarcza, produkcyjna, rozrywkowo-zabawowa, twórcza, artystyczna, konsumpcyjna
na odbiór treści emocjonalnych. Realizacja każdej integralnej jednostki tematycznej przebiegać powinna przy przestrzeganiu następujących zasad:
- ciągłości czasowej,
- urozmaicenia formy zajęć,
- płynności zajęć.

Odejście od przedmiotowego rozdrobnienia treści kształcenia i ujęcie ich w formie zintegrowanych jednostek tematycznych, których celem powinno być wdrażanie do pełnienia ról społecznych oraz łączenie w całość metodyczną materiału wychowania i nauczania polega na głębszym i bardziej wszechstronnym realizowaniu programu nauczania przez różnorodnie motywowaną działalność dzieci i zastosowanie bogatych form pracy.

Proces integralnego wychowania i nauczania organizowany przez wychowawcę klasowego zmierza więc do wszechstronnego rozwijania osobowości dziecka i przygotowania go do twórczego uczestnictwa w życiu społeczności i to stopniowo w coraz większym zakresie.
 

Opracowanie: Jolanta Grezer

Wyświetleń: 12668