Rekreacja fizyczna dzieci i młodzieży w środowisku wiejskim oraz warunki do jej uprawiania

Słowo "rekreacja" pochodzi od łacińskiego "recreo", co oznacza "odnawiać, ożywiać, pokrzepiać".

Rekreacja obejmuje różnorodne formy aktywności podejmowane dla odpoczynku, rozrywki i samodoskonalenia poza obowiązkami zawodowymi i domowymi. Rekreacja fizyczna czyli aktywność ruchowa podejmowana jest w czasie wolnym dla wypoczynku, przyjemności i samodoskonalenia w formie ćwiczeń gimnastycznych, kondycyjnych w terenie, gier ruchowych i sportowych, pływania, narciarstwa, spacerów i marszów kondycyjnych. Niektórzy zaliczają do rekreacji prace na działce lub inne prace fizyczne podejmowane jako hobby.

Autorzy wielu prac zgodni są co do tego, iż wychowanie młodzieży w ramach pracy szkolnej i pozaszkolnej winno służyć zaspokajaniu potrzeb ruchowych dziecka, kształtowaniu pozytywnych upodobań i zainteresowań, a także wyrabianiu nawyków racjonalnego spędzania czasu wolnego [8].

Ważnym problemem, często podejmowanym w literaturze przedmiotu, jest zachowanie właściwej proporcji między wychowaniem fizycznym, tj. między kierowaną działalnością ruchową, a ruchem spontanicznym dzieci i młodzieży. Dobrowolny wybór form i treści działań przyswojonych w toku obowiązkowych zajęć szkolnych przyczynia się do racjonalnego użytkowania czasu wolnego.

Pozalekcyjne zajęcia wychowania fizycznego mają na celu zaspokojenie potrzeb młodzieży w zakresie ruchu, sportu, rekreacji, jak również wyrównują i zwiększają niewielką liczbę godzin zajęć szkolnych - jak twierdzi T. Wolańska [32]. Uważa ona także, iż potrzeba zajęć ruchowych uczniów szkół podstawowych jest większa, niż to przewiduje program nauczania. Do głównych przyczyn tego stanu zaliczono niewystarczającą liczbę zorganizowanych zajęć ruchowych, brak czasu wolnego wynikający z przeciążenia nauką (odrabianie lekcji) oraz niedostatek wiedzy u młodzieży o potrzebie rekreacji [32].

Wielu autorów uważa, że stopień aktywności ruchowej i uczestnictwo w kulturze fizycznej zależą od środowiska społecznego (większa możliwość w mieście niż na wsi), wpływu rodziny (akceptacja i tradycje sportowe), atmosfery wokół wychowania fizycznego i sportu w szkole, osobowości nauczyciela wychowania fizycznego, trenera, od wpływu grupy rówieśniczej, a także roli szkoły i środowiska [31].

W trakcie dokonywania analizy społecznych warunków procesu upowszechniania sportu na wsi, A. Wohl napisał: Jak dowodzą wypowiedzi ankietowe dzieci klas siódmych, tylko znikoma liczba dzieci nie bierze udziału w zajęciach pozalekcyjnych ze względu na własną niechęć lub opór rodziców zainteresowanych w wykorzystaniu dzieci do prac domowych. Rzecz w tym, że nie wszystkie szkoły realizują te zajęcia, przy czym dzieje się to z różnych powodów, w tym i finansowych [30].

Anna Przecławska podkreśla: Najtrudniejsze do uchwycenia w badaniach są uwarunkowania jednostki w naturalnym środowisku wychowawczym, tj. rodzinie i grupie rówieśniczej [18]. Możliwości, jakie stwarza rodzina młodzieży dla uczestnictwa w kulturze, autorka rozpatruje w dwóch kategoriach:

1. Warunków materialnych stanowiących obiektywną płaszczyznę dla kontaktów kulturalnych i stylu wychowawczego, od którego w dużej mierze zależy wyposażenie dziecka w nawyki i umiejętności w kulturze.
2. Norm określających miejsce kultury w systemie osobistych wartości [18].
Ponadto zwraca uwagę jeszcze na trzy uwarunkowania:
- faktyczne możliwości doradztwa kulturalnego,
- styl wychowawczy funkcjonujący w rodzinie,
- aspiracje kulturalne i społeczne środowiska, które stanowią o jego dynamice.

Z. Chromiński [1] uważa, że aktywność ruchowa zmienia się wraz z wiekiem. Od dużej ruchliwości małego dziecka, przez typowy dla okresu przedszkolnego i młodszego szkolnego głód ruchu, do okresu pokwitania, w którym obserwuje się wyraźne zmniejszenie aktywności ruchowej, nawet do lenistwa ruchowego włącznie, szczególnie u dziewcząt. Dalej autor stwierdza, że zarówno potoczna obserwacja, jak i wiele badań, wskazują, iż chłopcy w większym stopniu niż dziewczęta przejawiają aktywność ruchową.

Czynnikiem warunkującym tą aktywność jest także środowisko. Zaobserwowano, że dzieci wiejskie są bardziej aktywne niż miejskie. Zwiększona aktywność ruchowa dotyczy działalności spontanicznej, natomiast możliwość korzystania i udział w zorganizowanych formach ruchu są na wsi mniejsze niż w mieście [1].

Aktywność fizyczna jest najwszechstronniejszą, w sensie wartości oddziaływania na jednostkę formą wypoczynku, a jej walory Demel i Humen oceniają z dwóch punktów widzenia: społeczno-wychowawczego i higieniczno-profilaktycznego. Klasyfikują działalność rekreacyjną według trzech form: fizycznych, umysłowych i społecznych. Sugerują możliwości podziału form rekreacji w zależności od wieku zainteresowanych (rekreacją dzieci, młodzieży, dorosłych) lub w zależności od urządzeń, niezbędnych do prowadzenia zajęć rekreacyjnych (rekreacja sportowa, techniczna) [8].

R. Wroczyński przy klasyfikacji rodzajów aktywności dzieci i młodzieży bierze pod uwagę podział rzeczowy, uwzględniając potrzebę generalizacji poszczególnych rodzajów aktywności, łączenie ich w proste, funkcjonalne szeregi [33].

Typologia jego obejmuje zabawy i gry ruchowe, sport, turystykę, uczestnictwo w imprezach artystycznych.

Katedra Pedagogiki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego na podstawie zebranego materiału badawczego przyjęła kwalifikację form aktywności młodzieży szkolnej do trzech grup zasadniczych:

1. Zajęcia ruchowe na świeżym powietrzu (spacery, wycieczki, sport rekreacyjny).
2. Środki masowego przekazu (czytelnictwo, kino, telewizja, radio).
3. Działalność twórcza i inne formy aktywności.

Do form rekreacji fizycznej, jakie mogą być stosowane przez dzieci i młodzież zalicza się:
- ćwiczenia ruchowe w czasie przerw lekcyjnych
- ćwiczenia rytmiczne
- gimnastyka artystyczna
- gry terenowe
- gry i zabawy ruchowe
- kolarstwo
- kometka
- koszykówka
- lekkoatletyka
- łyżwiarstwo
- narciarstwo
- palant
- piłka ręczna
- pływanie
- siatkówka
- tenis
- tenis stołowy
- turystyka.

R. Wroczyński stwierdza, że wychowanie do rekreacji jest ważnym zadaniem współczesnej szkoły. Mianem wychowanie rekreacyjne określamy planowe działanie wychowawcze, zmuszające do wyposażenia młodej generacji w umiejętności właściwego organizowania wypoczynku [33].

A. Kamiński pisał: Gdy kontakty i przeżycia rekreacyjne stają się potrzebą codzienną - wychowanie do zdrowego i kulturalnego wczasowania staje się zadaniem tak samo ważnym, jak wychowanie do sprawnej pracy zawodowej i pożądanych zachowań obywatelskich [12].

Wraz z rozwojem cywilizacji, techniki wzrasta świadomość wśród ludności wiejskiej w wielu dziedzinach. Młode pokolenie stwarza swoim dzieciom o wiele lepsze niż dotychczas warunki materialne, wyższy poziom higieny osobistej, większe zainteresowanie osobowością dziecka, ściślejsza współpraca ze szkołą. W tych warunkach także zainteresowanie rekreacją fizyczną na wsi jest coraz większe. Staje się ona jedną z atrakcyjnych form spędzania czasu wolnego młodzieży.

Akceptowanie kultury fizycznej przez środowisko wiejskie można uważać za jeden z przejawów przeobrażeń wsi współczesnej, bowiem rozwój różnorodnych form aktywności ruchowej na wsi wiąże się niepodzielnie z przeobrażeniami społeczno-ekonomicznymi, z nowym sposobem myślenia i wartościowania [1].

Wspomaganie rozwoju psychofizycznego i troska o zdrowie dzieci poprzez ruch i kontakt z przyrodą są zadaniem szczególnie ważnym. Podstawą skuteczności tego wspomagania jest wdrożenie młodzieży szkolnej do permanentnego uczestnictwa w kulturze fizycznej, pełna integracja procesów nauczania i wychowania, jak też wpływów rodziny, szkoły oraz środowisk pozarodzinnych i pozaszkolnych w kształtowaniu postaw wobec rekreacji fizycznej.

Warunki do uprawiania rekreacji fizycznej

Rekreacja ruchowa całego społeczeństwa, w tym szczególnie dzieci i młodzieży, jest nieodzowna. Jest to bowiem najtańszy, najpowszechniejszy, najwszechstronniejszy środek stymulujący rozwój dzieci i młodzieży, zwiększający wszechstronne możliwości adaptacyjne, dający większe poczucie bezpieczeństwa i radość oraz zdecydowanie zwiększający odporność organizmu. Ponadto wychowanie fizyczne i sport, będąc atrakcyjną i lubianą formą aktywności, wynikającą z naturalnych zainteresowań dzieci i młodzieży, odciąga ją od różnych szkodliwych mód, jak np. palenie papierosów, picie alkoholu, narkomania itp. [1]

Organizacja zajęć sportowo-rekreacyjnych uwarunkowana jest wieloma czynnikami:
- charakterem naturalnego środowiska
- poziomem materialnym i kulturowym miejscowego społeczeństwa
- kierunkami rozwoju kultury fizycznej postulowanymi przez władze administracyjne
- liczbą boisk, sal gimnastycznych, obiektów sportowych
- wyposażenia ww. obiektów w urządzenia i sprzęt sportowy.

Szkołę, jako instytucję i nauczyciela, jako wychowawcę programu pedagogicznego obowiązuje zasada "przede wszystkim nie szkodzić". Przekładając te słowa na język praktyki, znaczy to: nie szkodzić rozwojowi dziecka, zapewnić odpowiednie warunki higieniczne, honorować biologiczny rytm dobowy, tygodniowy i nocny - pracy, wypoczynku i rozrywki. Na szkole ciąży wielka i ważna odpowiedzialność, a jednocześnie obowiązek organizowania zajęć rozwijających poziom sprawności fizycznej dzieci i młodzieży (M. Demel [7]).

Znaczna część szkół w kraju nie stwarza pełnej możliwości realizacji obowiązującego programu wychowania fizycznego lub wykazuje w tym zakresie rażące braki.

W infrastrukturze wszystkich szkół powinno występować [2]:
1) środowisko naturalne, które mogą stanowić polany, tereny leśne, tereny nizinne i pagórkowate, strumyki, rzeki itd. Może ono być wykorzystywane do zabaw i gier ruchowych, ćwiczeń terenowych,
2) środowisko specjalne wybudowane - obejmujące urządzenia wyposażone w odpowiednie przyrządy i sprzęt. Są to: sale gimnastyczne, sale zastępcze, baseny kryte, kąpieliska, pływalnie, place do zabaw i gier ruchowych, boiska do gier sportowych, boiska gimnastyczne, urządzenia lekkoatletyczne (bieżnie, rzutnie, skocznie).

Dobór poszczególnych urządzeń sportowych powinien zaspokajać potrzeby i zainteresowania społeczeństwa. Aby spełniały przypisywane im zadania muszą posiadać odpowiednio dostosowane urządzenia pomocnicze, jak zespół gimnastyczno-sanitarny, szatnie, przebieralnie, magazyny, gabinet lekarski, pokój wychowawcy fizycznego [2]. Muszą posiadać także przybory i sprzęt sportowy.

W odniesieniu do powyższych założeń infrastruktura szkół wiejskich przedstawia się zadawalająco, a w niektórych przypadkach źle:
- ponad 65% szkół nie posiada sal gimnastycznych,
- boiska sportowe pełnowymiarowe (stosownie do liczby uczniów, wystarczające do realizacji dwóch godzin wychowania fizycznego) posiada 1/5 szkół,
- 1/4 szkół ma teren rekreacyjny o powierzchni 500m2.

Wiejscy nauczyciele wychowania fizycznego pracują w warunkach wyraźnie gorszych od przeciętnych. Są zwykle pozbawieni pomocy oraz doradztwa zawodowego i sami usiłują pokonać trudności, do których można zaliczyć:
- brak typowych, a nawet zastępczych urządzeń i obiektów sportowych,
- małą, nieraz szczątkową ilość sprzętu,
- niedostępność piśmiennictwa,
- częsty brak zrozumienia i przychylności w środowisku,
- w końcu, co ma też poważne skutki, okresy nieprzystającej pogody.

Dodać należy, że w takich szkołach i otoczeniu trudności te utrzymują się względnie trwałe. A przecież młodzież jest tam nie mniej zainteresowana wychowaniem fizycznym - też potrzebuje ruchu i ma prawo do prawidłowego rozwoju fizycznego [29].

W niejednej szkole wiejskiej ze względu na brak sali gimnastycznej lub odpowiedniego pomieszczenia zastępczego wykorzystuje się pomieszczenia publiczne np.: gminne świetlice, sale straży pożarnej. Takie wnętrza, jeżeli spełniają warunki bezpieczeństwa mogą w wielu przypadkach zastąpić obiekty specjalistyczne - oczywiście przy założeniu, że nauczyciel wychowania fizycznego nie zachowa się bezradnie wobec braku urządzeń i sprzętu będących zwykle na wyposażeniu sal gimnastycznych [15]. Działanie nauczyciela zatem powinno rozpocząć się od diagnozy czyli dokładnego rozpoznania warunków do organizacji wychowania fizycznego i uprawiania sportu w szkole (ewentualnie w miejscowości) oraz jego osobistego i przedmiotowego warsztatu pracy pedagoga. A zatem nauczyciel musi stwierdzić czym dysponuje: jakie są zasoby materialne i możliwości środowiska, a także braki i niedostatki w tym zakresie [21].

Ograniczone warunki infrastruktury dla rekreacji fizycznej mogą stać się bodźcem wyzwalającym inicjatywę i kreatywność nauczycieli. Istnieje bowiem możliwość zastosowania różnych form i treści, wykorzystania środowiska naturalnego.
Lecz tylko nauczyciel wychowania fizycznego odpowiednio przygotowany do wykonywania zawodu sprosta tym zadaniom. W pełni wykwalifikowanej kadry pedagogicznej z zakresu wychowania fizycznego jest jednak w szkołach wiejskich wciąż za mało. Na ogólną liczbę 21 898 szkół tylko 3 847 zatrudnia nauczycieli z wyższym wykształceniem [20].

Poprawa infrastruktury szkół wiejskich może nastąpić po kilku latach od wprowadzenia obecnej reformy systemu edukacji. Wszystkie tezy bowiem wprowadzonych zmian dają się przenieść na interesujące nas pole aktywności ruchowej uczniów.

Według J. Masnego Sukcesywnie w miarę posiadanych możliwości terenowych i finansowych w poszczególnych gminach winny powstawać nowe obiekty sportowe, gminne ośrodki wychowania fizycznego i sportu o charakterze ogólnodostępnym. Modelowe zagospodarowanie takiego ośrodka winno obejmować obiekty i urządzenia przydatne do uprawiania sportów letnich i zimowych. Funkcje pełnione przez te ośrodki muszą być sprzężone z działalnością kulturalną na wsi. Z praktyki wiadomo, że tego typu rozwiązanie zagospodarowania terenu na cele sportowo-rekreacyjne służy również młodzieży szkolnej pochodzącej ze środowisk miejskich w czasie ich pobytu na zimowiskach i koloniach letnich. Byłaby wówczas szansa wykorzystać możliwości finansowe zainteresowanych zakładów pracy oraz placówek oświatowych [5].

Bibliografia

1. Czajkowski K., Wychowanie do rekreacji, WSiP, Warszawa 1979.
2. Terejko P., Rekreacja ruchowa uczniów, "Kultura Fizyczna" 1975, nr 11.
3. Wolańska T., Społeczno-wychowawcze wartości rekreacji ruchowej w cyklu życia człowieka, "Kultura Fizyczna i Turystyka", Poznań 1995.
 

Opracowanie: Zbigniew Meredyk
ul. Łozy 3
06-540 RADZANÓW

Wyświetleń: 2311