Dyscyplina a wychowanie

Wszechstronne kształtowanie osobowości wychowanka, uczenie zachowań zgodnych z obowiązującymi normami, rozwijanie odpowiedzialności za swoje czyny oraz kształtowanie prawidłowych relacji międzyludzkich - to główne cele wychowania. W realizacji tych celów niezwykle ważna jest tzw. pozytywna dyscyplina oraz wychowanie emocjonalne dzieci.

Dzieci trzeba nauczyć samodyscypliny, odpowiedzialnego zachowania; potrzebna jest im pomoc w nauczeniu się, jak dawać sobie radę z obowiązkami i wyzwaniami stawianymi przez życie. Dzieci powinny zostać wyposażone w siłę, która pozwoli im sprostać wymaganiom stawianym przez szkołę, grupę rówieśniczą, a później przez dorosłe życie. Ponieważ pozytywna dyscyplina i wychowanie emocjonalne opierają się na traktowaniu ludzi z szacunkiem, postrzeganiu niegrzecznego dziecka jako dziecka zniechęconego, wspieraniu i uczeniu umiejętności życiowych, odgrywają kluczową rolę w procesie wychowania. Pozytywna dyscyplina i wychowanie emocjonalne pozwalają uniknąć zarówno nadmiernej kontroli jak i nadmiernej pobłażliwości, a jednocześnie umożliwiają skutecznie wpoić dzieciom zasady samodyscypliny, odpowiedzialności i współpracy w rozwiązywaniu problemów.

Wiele osób żywi przekonanie, że system surowości i kar jest skuteczny. Jednakże reakcje dzieci na długotrwałe stosowanie systemu kar może przybrać formę jednego lub kilku z tak zwanych "czterech kar":
- rozżalenie ("dorosłym nie można ufać")
- rewanż ("ja jeszcze im pokażę")
- rebelia ("zrobię im na złość, żeby udowodnić, że nie musze postępować tak, jak chcą")
- rejterada ("wycofanie się") mogąca przybrać dwie formy:
* chytrość ("następnym razem nie dam się złapać")
* zaniżona samoocena ("jestem złym człowiekiem")

Ponadto, kiedy stosowana jest nadmierna kontrola, odpowiedzialność zostaje przesunięta z dziecka na dorosłego.

Z kolei dzieci wychowane pobłażliwie rosną w przekonaniu, że świat jest im coś winien. Uczą się wykorzystywać całą swoją energię i inteligencję, żeby manipulować dorosłymi, zmuszając ich do spełniania swych życzeń. Spędzają więcej czasu próbując uchylić się od odpowiedzialności, niż rozwijając swoje zdolności i niezależność. Pobłażliwość sprzyja powstawaniu niezdrowej współzależności, zamiast samodzielności i współpracy.

Pozytywna dyscyplina, czyli uprzejma stanowczość, opiera się na uporządkowaniu wolności, ograniczonym wyborze tj.: "możesz wybierać w granicach oznaczonych szacunkiem dla innych". Nie wolno bać się stosowania dyscypliny w klimacie prawdziwego zaufania, miłości, - choć wymaga to wysiłku, konsekwencji, a nawet odwagi.

Dyscyplina nie może być skierowana przeciwko osobie, ale przeciw jej niewłaściwemu zachowaniu.
- należy zachować delikatność w stosunku do zewnętrznego "ja" dziecka, nigdy nie traktując go lekceważąco, wyśmiewając czy zawstydzając.
- należy zachować równowagę pomiędzy miłością a dyscypliną. Wzajemna, właściwa współzależność tych dwóch czynników wpływa na sukces wychowawczy.
Przy stosowaniu pozytywnej dyscypliny, należy pamiętać o następujących zasadach:
- dzieci to istoty społeczne, ich decyzje uzależniane są od tego, jak postrzegają swoje relacje z ludźmi, oraz uczuć, które ludzie do nich żywią
- zachowanie jest determinowane przez cel
- podstawowy cel dzieci to przynależeć i być ważnym, oraz mieć poczucie wspólnoty i równego traktowania
- dzieci niegrzeczne to dzieci zniechęcone
- błąd, to znakomita okazja, żeby się czegoś nauczyć

Bardzo ważne jest psychiczne wspieranie dziecka. Jest to umiejętność, którą dorosły powinien nabyć, aby pomóc dziecku, zwłaszcza temu, które ma problemy. Należy rozwijać w dziecku przekonanie, że potrafi wnieść coś wartościowego w życie rodziny, klasy i wpływać na swoje reakcje. Kiedy dzieci są przekonane, że rozumiemy ich punkt widzenia, bardziej liczą się ze zdaniem dorosłego, chętniej współpracują przy rozwiązywaniu problemu. Dzieci aktywnie zaangażowane w realizację modelu wzajemnego szacunku i współpracy, sprawniej podejmują decyzje, mają zdrowy stosunek do siebie samych, oraz chętniej przestrzegają reguł, które pomagały ustalić.

Należy zmotywować dziecko do poprawy, nie wywierając przy tym negatywnego wpływu na jego samoocenę. Istotne jest wypracować "odwagę bycia niedoskonałym": należy dążyć do poprawy, nie do perfekcji. Oczekiwanie perfekcji jest nierealistyczne i bardzo zniechęcające dla tych, którzy próbują ją osiągnąć. Dziecko będzie wolała nie starać się wcale, niż nieustannie doświadczać porażek, nie będąc w stanie sprostać wymaganiom dorosłych. Pozytywny stosunek do błędu łączy się bardzo ściśle ze sposobem tzw.: "3-p pomyłek":
1. przyznanie się - "zrobiłem błąd"
2. pogodzenie - "przepraszam"
3. poszukanie rozwiązania - "spróbujmy razem zastanowić się, jak naprawić sytuację"

Traktując błędy jak coś złego, czujemy się bezwartościowi, próbujemy się bronić, osądzać i krytykować. Pozytywny stosunek do błędu w naturalny sposób prowadzi do atmosfery, która sprzyja rozwiązywaniu problemu. Nie ma sensu szukać rozwiązań w atmosferze wrogości.

W pozytywnej dyscyplinie ogromną rolę odgrywa motywowanie dziecka do poprawy. Należy tu zwrócić uwagę na wykształcenie u dziecka tzw.: motywacji wewnętrznej, dzięki której podejmujemy jakieś działania, aby poczuć zadowolenie i satysfakcję z własnych dokonań. Jeżeli dzieci zaczną coś robić po to, by mogły czuć się dumne ze swoich osiągnięć, nic ich przed tym nie powstrzyma. Będą tak postępować nie tylko z własnej woli, ale też z wielką ochotą. Gdy ponadto dorośli będą reagować pozytywnie na działania dziecka motywacja wewnętrzna będzie umacniana. W rozwijaniu i wzmacnianiu motywacji dziecka szczególną rolę odgrywają: stosowanie pochwał i zachęt, opieranie się na mocnych stronach dziecka, zadawanie pytań, angażowanie i zachęcanie do współpracy.

W wychowaniu ogromne znaczenia ma budowanie właściwych relacji z dzieckiem. Ponieważ jest to proces długotrwały, należy wykazać się cierpliwością, kreatywnością oraz koniecznością dostosowania się do indywidualnego rozwoju dziecka.

Literatura:
1. James C. Dobson "Zasady nie są dla tchórzy"
2. Jane Nelsen "Pozytywna dyscyplina"
3. Maurice J. Elias, Steven E. Tobias, Brian S. Friedlander "Dziecko emocjonalnie inteligentne"

 

Opracowanie: mgr Anna Danek
Nauczyciel Gimnazjum w Brzeźnicy

Wyświetleń: 2585