Rola środowiska rodzinnego w rozwoju dziecka

"W rodzinie, wspólnocie osób, szczególną troską winno być otoczone dziecko: należy rozwijać głęboki szacunek dla jego godności osobistej oraz ze czcią i wielkodusznie służyć jego prawom. Odnosi się to do każdego dziecka, ale szczególnie ważne staje się wobec dziecka małego wymagającego opieki całkowitej, wobec dziecka chorego, cierpiącego lub upośledzonego."
Jan Paweł II

Marzeniem ogromnej większości ludzi jest posiadanie rodziny szczęśliwej, kochającej, trwałej, dającej poczucie bezpieczeństwa i oparcie w sytuacjach trudnych, ułatwiającej wszystkim jej członkom samorealizację i osobisty rozwój. Taką wizję rodziny mają na ogół ludzie młodzi zawierający związek małżeński. Później jednak bywa rozmaicie. Czasami marzenia i świetlane wizje ulegają korekcie. Okazuje się, że nie spełniają się w sposób automatyczny, że ich podtrzymanie i realizacja wymagają nie tylko dojrzałości partnerów, ich stałych starań, ale również sprzyjających okoliczności.

Większość rodzin zachowuje trwałość, pomyślnie przechodzi kolejne fazy swego rozwoju przezwyciężając różne trudności i kryzysy. Tworzy zarówno dzieciom jak i dorosłym korzystne środowisko życia. Istnieje jednak pewien odsetek rodzin, które z rozmaitych powodów spełnia swoje funkcje wadliwie. Skutkuje to zaburzeniami psychiki i rozwoju dzieci. Szkodzi także dorosłym. Za nieudane życie rodzinne ludzie płacą niekiedy bardzo wysoką cenę.

Zaburzenie życia rodzinnego szczególnie silnie, boleśnie, degradująco może wpływać na psychikę dzieci, która jest mniej odporna na sytuacje trudne i ma mniejsze szanse i umiejętności zmiany tego, co dokucza i rani. Niedobra rodzina jest dla nich nie tylko niekorzystnym środowiskiem życia i rozwoju, stanowi też wadliwy model, który często powielają w swym dorosłym życiu.

Największe znaczenie dla wychowania i rozwoju dziecka ma atmosfera życia rodzinnego, która zaspakaja podstawowe potrzeby poprzez więź uczuciową łączącą je z najbliższym otoczeniem. Wśród potrzeb psychicznych można wyróżnić potrzeby indywidualne i społeczne. Do pierwszej grupy należą: potrzeba poznania, sukcesu, samodzielności itp., zaś do potrzeb społecznych: potrzeba uznania, akceptacji, zmiany wrażeń i przeżyć.

Do najważniejszych potrzeb psychicznych dziecka zalicza się potrzebę miłości, kontaktu, samorealizacji, szacunku oraz potrzebę wzoru.

Zaspokojenie potrzeby życzliwości, ciepła i miłości stymuluje osiągnięcia rozwojowe małego człowieka. Dziecko lepiej i szybciej się rozwija w zakresie sprawności umysłowej, fizycznej i kontaktów społecznych. Ma zapewnione poczucie bezpieczeństwa, a więc uchronione jest od lęków i zaburzeń równowagi psychicznej.

Dziecko potrzebuje nie tylko radości i biernej obecności rodziców, ale i kontaktu z nimi, ich czujności, zrozumienia, współdziałania. Dobry kontakt z rodzicami wpływa w dużym stopniu na kształtowanie się u dziecka pozytywnego obrazu samego siebie oraz otaczającego świata.

Potrzeba samorealizacji u małego dziecka przejawia się aktywnością w zakresie poznania i działania. Ważna jest w tym momencie aprobata i oznaki zadowolenia rodziców z osiągnięć dzieci, nie ograniczanie jego inicjatywy i swobody. Z potrzebą samorealizacji łączy się potrzeba szacunku dla rozwijającej się odrębnej jednostki, jej wysiłku i osiągnięć na miarę wieku rozwojowego. Rodzice zaspakajający tę potrzebę liczą się z indywidualnymi uzdolnieniami i możliwościami swego dziecka, akceptują go takim jaki jest. Dzięki temu u dziecka wytwarza się poczucie własnej wartości, wiary we własne siły, pewności siebie.

Dziecko jest pilnym obserwatorem i dobrym naśladowcą. Pierwszym i najważniejszym wzorcem dla niego są rodzice. Od nich więc zależy jakie wartości mu przekażą, co w życiu będzie dla niego ważne, jaki będzie jego stosunek do innych ludzi. Aby mały człowiek wyrósł na silną osobowościowo jednostkę, musi mieć fundament, jaki w dzieciństwie stanowi rodzina. W rodzinie dziecko nawiązuje pierwsze kontakty z innymi ludźmi, które stają się podwaliną rozwoju społecznego, rzutując w decydujący sposób na całe jego przyszłe życie. Każde bez wyjątku dziecko potrzebuje kochających rodziców, bezpiecznego domu, w którym będzie akceptowane. "Zdrowy" , spokojny dom zapewnia możliwość zdobywania przez dziecko samodzielności, swobody, doświadczeń, uczy podejmowania decyzji, co jest warunkiem poczucia odpowiedzialności za swoje postępowanie. W takim domu dziecko ma możliwość zaspokojenia swoich naturalnych potrzeb. Pozwala mu to aktywnie nawiązywać i pozostawać w więzach uczuciowych z ludźmi. Na klimat wychowawczy rodziny ma wpływ jej struktura, metody wychowawcze rodziców, ich styl wychowania.

Reasumując powyższe rozważania można uznać, że o jakości doświadczeń dziecka przede wszystkim decyduje rodzina, której oddziaływanie przebiega dwoma torami: jako świadoma praca wychowawcza oraz jako działania niezamierzone. Wpływ ten trwa przez wiele lat, gdyż mimo przeobrażeń w samej rodzinie, w miarę przechodzenia w różne formy rozwoju jest ona dla dziecka środowiskiem wychowawczym. Oddziaływanie rodziny na dziecko ma szeroki zasięg. Wpływa między innymi na rozwój fizyczny dziecka, rozwój funkcji poznawczych, co decyduje o osiągnięciach szkolnych, kształtowanie równowagi uczuciowej i dojrzałości społecznej, formowanie obrazu samego siebie, stosunek do siebie i innych.
 

Opracowanie: Krystyna Poradzisz

Wyświetleń: 2122