Czy w dobie demokratycznych przemian szkoła spełnia oczekiwania społeczeństwa?

Kiedy słuchamy wiadomości z mediów, czy przysłuchujemy się rozmowom osób z najbliższego otoczenia na temat bezpieczeństwa ekonomicznego - dostrzegamy ogromne rozczarowanie brakiem normalności. Większość naszego społeczeństwa obawia się o pracę i płacę, która pozwoli godnie żyć. Za normalnością tęsknimy wszyscy, bo jest to jedyna droga, która gwarantuje kreatywność i daje możliwość realizowania się w człowieczeństwie.

W obecnych trudnych czasach, kiedy większość młodych ludzi po ukończeniu edukacji, nie może zdobyć pracy poszukuje się takich szkół, które najlepiej spełnią ich oczekiwania w zakresie przygotowania do przyszłości oraz umiejętności przekwalifikowania się do potrzeb rynku.

Absolwenci naszych szkół często wypowiadają się, iż szkoła nie przygotowała ich do rzeczywistych realiów jakie istnieją na tzw. rynku pracy, a co się z tym wiąże, nie przygotowała ich do startu w dorosłym życiu. Młodzież uczy się tego, czego wymaga się na egzaminach, czyli encyklopedycznego przekazu wiedzy, a nie tego, czego wymaga współczesny świat.

Dlatego teraźniejszy model kształcenia staje się inny. Rodzice coraz częściej poszukują szkół, które najlepiej przygotują dzieci do aktualnego zapotrzebowania. Witold Kołodziejczyk w artykule pt. "Wymarzona szkoła XXI wieku" - pisze, że "rodzice oczekują od szkoły, by kształciła w zakresie: selektywnego czytania, prowadzenia badań, efektywnych prezentacji, pracy zespołowej, organizacji pracy własnej, efektywnego pisania, sporządzania notatek, zasad logiki, myślenia w kategoriach systemu, samooceny, kreatywności, operatywności, znajomości komputerów i Internetu" . Chcą by ich dzieci uczyły się języków obcych, ponieważ w obecnym świecie, który jest "globalną wioską" bez znajomości języka obcego nie ma przyszłości.

Przed szkołą XXI wieku stoi ogromne wyzwanie. Dyrektorzy i nauczyciele jako pierwsi powinni posiąść umiejętności i wiedzę z zakresu profesjonalnego zarządzania, aby przygotować i wychowywać w szkołach liderów przyszłości. Dlatego należy kształcić kadry nauczycielskie by zmienić oblicze naszych szkół i w odpowiedni sposób wykorzystać potencjał zapału i pędu do wiedzy młodego pokolenia.

Ogromny rozwój gospodarczy, rozwój nauki i kultury spowodował, że jest wielkie zapotrzebowanie na ludzi zdolnych. Obecnie w dobie reform i transformacji oświatowej mówi się o takich zabiegach pedagogicznych, które mają umożliwić kształcenie dzieci zdolnych, a zwłaszcza rozwijać ich indywidualne zdolności, bez względu na pochodzenie i warunki bytowe. Jednak szkoła z wiadomych przyczyn ma małe możliwości kształcenia takiej jednostki, a rodziców na ogół nie stać na opłacanie dodatkowych zajęć. Dzieci zdolne przynoszą do szkoły inicjatywę, oryginalność, samodzielność, charakteryzują się silną motywacją do zajmowania się wybranymi dziedzinami działalności, uczą się więcej i szybciej, opanowują znacznie szerszy zakres materiału, mają twórcze podejście do zagadnień i problemów. Są to cechy, których oczekuje się od przyszłych liderów. Dlatego należy dążyć, aby szkoła stała się miejscem nieograniczonego rozwoju zdolności uczniów, aby uwzględniać potrzeby, zainteresowania takich jednostek.

Zdarza się, iż wybitna aktywność intelektualna nie jest aprobowana przez nauczycieli i bywa uznana za kłopotliwą i przeszkadzającą w normalnym toku zajęć, a więc jest tłumiona. Wówczas uczeń zdolny nudzi się na lekcjach, ponieważ tempo pracy i wymagania nie są dostosowane do jego poziomu rozwojowego, czego skutkiem jest to, że jednostki te wchodzą w konflikt ze szkołą i niejednokrotnie wyładowują swoją aktywność w innym kierunku.

Najważniejszym czynnikiem wspomagającym lub przeszkadzającym rozwojowi ucznia jest nauczyciel. Wśród nauczycieli zdarzają się wychowawcy, którzy z pasją oddają się pracy zawodowej i bez względu na okoliczności i brak funduszów, potrafią niejednokrotnie poświęcić swój czas, by kształcić ludzi twórczych dla dobra ogółu społeczeństwa.

Obecnie jedynymi formami w których mogą realizować się uczniowie zdolni są to olimpiady, konkursy i turnieje. Tutaj cel wyłaniania uczniów zdolnych jest osiągalny wówczas, jeśli uczniowie wiedzą o istnieniu danego konkursu i znajdą w nauczycielu chętnego opiekuna. Dobrym sposobem pracy z takim uczniem są tak zwane "kółka zainteresowań" , czyli zajęcia pozalekcyjne (o ile są realizowane przy istniejących brakach finansowych). Rolą nauczyciela podczas tego typu zajęć jest rozbudzić ciekawość uczniów, spowodować by uczeń mógł się rozwinąć, uwzględnić jego potrzeby psychofizyczne, obserwować jego zachowania podczas wykonywania ćwiczeń.

Inne formy pracy z uczniem zdolnym to tworzenie specjalistycznych szkół dla uczniów wybitnych, prowadzenie indywidualnego toku nauczania odrębnym programem, finansowanie poprzez fundacje i gremia uczniów szczególnie uzdolnionych.

Szkoła obok rodziny jest głównym środowiskiem, gdzie dokonuje się socjalizacja i wychowanie dziecka. Jako instytucja wychowująca i kształcąca młode pokolenie zapoznaje ucznia z pracą i odpowiedzialnością. Zdarza się jednak, że szkoła stawia przed uczniem wymagania przewyższające jego możliwości. Wymagania te dotyczą konieczności opanowania szerokiego zasobu materiału, przystosowania się do wymagań personelu szkoły i regulaminu, ograniczenia dla dziecka naturalnej aktywności ruchowej, pracy umysłowej na pograniczu, a często ponad możliwości ucznia.

Teraźniejsza szkoła nadal jest jednostronnie ukierunkowana na rozwój intelektualny i na zwiększanie wiedzy. Szkoła nie respektuje dążeń młodego człowieka do samodzielnego tworzenia sytuacji społecznych, do własnej twórczości i realizacji własnych potrzeb emocjonalnych i poznawczych. Dziecko nie jest biernym tworzywem, lecz organizmem reagującym emocjonalnie. Przechodzi ono trening przestrzegania kulturowych i społecznych norm, dotyczących zachowania, języka i przekonań. Współczesna szkoła stała się miejscem nie lubianym przez dzieci i młodzież. Młody człowiek trafia do szkoły, gdzie ujawniają się jego braki w umiejętnościach, zagubienie, brak pewności siebie, lękliwość, nieumiejętność nawiązywania kontaktów z rówieśnikami. Zajmowanie niskiej pozycji społecznej w klasie powoduje brak satysfakcji, brak zaspokajania podstawowych potrzeb wyższego rzędu, niechęć nauczycieli w stosunku do uczniów (odrzucanie), a to wszystko powoduje, że uczeń "odsuwa się" od szkoły.

Obecnie przemiany systemowe zmuszają polskie rodziny do zmiany stylu i tempa życia. Wiele osób w naszym społeczeństwie czuje się zagubionych, nie potrafiących się odnaleźć w nowych warunkach egzystencji. Nie wszyscy rodzice w tej sytuacji mogą zapewnić właściwą opiekę, wsparcie, uwagę i czas swoim dzieciom. W pogoni za dobrami materialnymi, a często tylko za zapewnieniem rodzinie podstawowych środków do życia, rodzice oczekują od szkoły, że przejmie ciężar wychowania na siebie i zatroszczy się o wszechstronny rozwój dzieci. Po części szkoła jak i państwo zorganizowały uczniom pewne formy opieki. Mówiąc potocznie, jest to tzw. "kropla w morzu" do potrzeb, jakie trzeba byłoby zagwarantować.

Ważną rolę w szkołach odgrywa pedagog szkolny. Jego zadaniem jest przede wszystkim pomoc wychowawcom w rozwiązywaniu problemów opiekuńczo - wychowawczych uczniów. To on udziela pomocy uczniom w trudnych sytuacjach, pomaga w ich rozwiązywaniu, zachęca do naśladowania pozytywnych wzorców. Jednocześnie wspiera i pomaga rodzinom tych uczniów poprzez organizowanie pomocy finansowej np. z opieki społecznej, organizuje ciepły posiłek dla uczniów, jest w stałym kontakcie z rodzicami.

Dla dzieci z potrzebami opiekuńczo - wychowawczymi oraz uczniów z rodzin zaniedbanych, patologicznych, utworzono również świetlice środowiskowe. Są to zajęcia, których celem jest przede wszystkim zapewnienie opieki w godzinach popołudniowych oraz udzielanie wsparcia psychicznego dzieciom z rodzin patologicznych. Do świetlic uczęszczają również wychowankowie z rodzin poniżej minimum socjalnego, gdyż mają tam zagwarantowany jeden ciepły posiłek dziennie.

Od kilku lat w naszym kraju rośnie proces fali imigracyjnej. Do polskich szkół uczęszczają uczniowie będący reprezentantami innych ras i kultur, a także innych wyznań. Ponadto wzrasta liczba małżeństw mieszanych. Dlatego w szkołach rodzi się wiele konfliktów, które prowadzą do napięć nie tylko wśród uczniów, ale ich rodzin. Rodzice - obcokrajowcy obawiając się dyskryminacji swego dziecka, często ingerują w każdą sytuację, z której ich pociecha jest niezadowolona. Lecz bywa i tak, że rodzice polskich uczniów nie są zadowoleni, gdy w otoczeniu ich dzieci przebywają rówieśnicy o niepolskim rodowodzie. Dlatego zadaniem szkoły jest zmiana świadomości naszej społeczności i wytworzenie mechanizmów edukacji międzykulturowej, która spowoduje iż społeczeństwo nie będzie powielało stereotypów o obyczajach ludzi innych narodowości, lecz nauczy się tolerancji dla obcych kultur i religii.

W naszych szkołach istnieje jeszcze problem kształcenia dzieci pełnosprawnych z niepełnosprawnymi jako forma edukacji na wielu szczeblach. Problem ten w dalszym ciągu jest nie rozwiązany. Już na etapie edukacji przedszkolnej znajduje się podział odrębnych przedszkoli dla dzieci z niepełnosprawnością. Tylko tu i ówdzie funkcjonują przedszkola integracyjne. Dlatego nasuwa się pytanie: Jak i kiedy mają kształtować się u dzieci pozytywne kontakty z osobami niepełnosprawnymi? To właśnie od najmłodszych lat dzieci powinny przebywać z osobami niepełnosprawnymi, nauczyć się tolerancji, wyrozumiałości, przyzwyczaić się do inności tych osób i umieć zaakceptować je takimi, jakie są.

Następny problem, jaki pojawia się przy integracji to niwelowanie barier architektonicznych. Jest wiele rozwiązań prawnych i akt wykonawczych, które umożliwiają dzieciom niepełnosprawnym uczęszczanie do szkół ogólnodostępnych, jednak rzeczywistość wygląda całkiem inaczej. Szanse funkcjonowania w systemie edukacji integracyjnej istnieją jedynie dla niektórych dzieci dotkniętych niepełnosprawnością, natomiast znaczny odsetek pozostaje dalej w systemie segregacyjnym. Placówki o charakterze integracyjnym są traktowane jako placówki ogólnodostępne i finansowane z budżetu gmin, a gminy najczęściej bywają w trudnej kondycji finansowej. Tak, więc szkołom brakuje środków na podstawową działalność dydaktyczną, a w tej sytuacji, nie można zapewnić dzieciom niepełnosprawnym niezbędnego sprzętu rehabilitacyjnego i dodatkową specjalistyczną opiekę. Tutaj nasuwa się refleksja, że istniejące prawo oświatowe dopuszcza możliwość integracyjnego kształcenia, lecz nie dba o jakość realizacji postanowień. Nie zapewnia i nie gwarantuje warunków do realizacji zadań związanych z przebiegiem tego procesu.

W nieco lepszej sytuacji ekonomicznej są szkoły dla dzieci z niepełnosprawnością w systemie segregacyjnym. Przed kilkunastoma laty dostrzeżono, że osoby niepełnosprawne nie funkcjonują na takich samych prawach jak ludzie pełnosprawni. Na 48 sesji Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych w dniu 20 grudnia 1993 roku przyjęto dokument pod nazwą Standardowe Wyrównywanie Szans Osób Niepełnosprawnych. Jest to pakiet zasad dotyczących między innymi osób niepełnosprawnych. Celem tych zasad jest zagwarantowanie osobom niepełnosprawnym jako członkom swoich społeczności, możliwości korzystania z tych samych praw i obowiązków przysługujących pozostałym obywatelom. Władze naszego kraju chcąc pomóc osobom niepełnosprawnym zaczęły aktywnie działać w tym kierunku. Utworzono Państwowy Fundusz Rehabilitacyjny Osób Niepełnosprawnych w Warszawie, który finansowo wspierał inwestycje budowy i rozbudowy szkół i innych instytucji dla osób niepełnosprawnych.

Ponadto od roku 1997 do szkół specjalnych dowożone są dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim, ponieważ zostały wówczas objęte obowiązkiem szkolnym (Raport M.E.N. z dnia 30.01.1997). Oprócz tego w wielu placówkach dla osób niepełnosprawnych powyżej 18 roku życia organizuje się świetlicę terapii zajęciowej, tylko szkoda, że osoby będące na wózkach inwalidzkich nie zawsze mają szanse uczęszczania do takich świetlic (braki lokalowe, kadrowe i finansowe), dlatego często ich edukacja i kontakt z rówieśnikami, z którymi zżyli się przez wiele lat niestety kończy się, a przy tym zabiera im się radość uczestniczenia i działania w danej społeczności.

Reasumując powyższe rozważania nie można jednoznacznie stwierdzić czy szkoła spełnia oczekiwania społeczeństwa. Część zadań wykonuje prawidłowo, jednak nie wszystkie. Przyczyną tego są przede wszystkim nieustanne problemy finansowe. By pomóc uczniom na wszystkich szczeblach szkolnictwa trzeba wiele nakładów pieniężnych, a jak wiadomo w budżecie oświatowym, co roku jest ich coraz mniej. Na domiar tego, coraz więcej szkół (zwłaszcza w środowisku wiejskim) jest zamykanych. Mimo reform sytuacja finansowa szkolnictwa nadal nie polepsza się, a wręcz jest coraz gorsza. Szczerze mówiąc w szkołach nie ma pieniędzy na nic. Często słyszy się, że remonty przeprowadzane są we własnym zakresie, czyli rodzice wraz z kadrą pedagogiczną sami i za własne środki, dokonują odnowień placówek, które tego wymagają.

Szkoda, że władze naszego kraju nie biorą przykładu z tak podziwianej przez świat szwedzkiej reformy oświaty. Co prawda trwała ona przez 20 lat, nosiła nazwę "Toczącej się reformy" i miała również ujemne strony, ale już w latach osiemdziesiątych przyniosła wiele korzyści dla tego kraju, czego skutkiem był wielki skok cywilizacyjny.

Bibliografia
1. P. Jarząbek, Dlaczego należy pomagać najlepszym uczniom
2. W. Kołodziejczyk, Wymarzona szkoła XXI wieku
3. Z. Wieczorek, Przyszłość edukacji czy edukacja bez przyszłości
4. K. Kamińska, Edukacja wobec imigracji jako nowego zjawiska społecznego w Polsce
5. B. Krzywda, Uczeń zdolny - dobrodziejstwo czy problem
6. K. Kirejczyk, Upośledzenie umysłowe - pedagogika
7. W. Grądzki, Pomoc jako forma opieki
8. L. Ploch, Ewa i Roman Garliccy, Działalność w zakresie organizowania opieki nad jednostkami głębiej upośledzonymi umysłowo
9. E. Nurowski, Pedagogika specjalna w szkolnictwie powszechnym
10. J. Kozielecki, Szczęście po szwedzku
11. R. Leppert (red), Edukacja w świecie współczesnym

 

Opracowanie: mgr Julitta Jeda

Wyświetleń: 1267