Rozwój społeczno - emocjonalny dziecka sześcioletniego a pomyślny start szkolny

Uważa się, że okres przedszkolny to najszczęśliwszy, najbardziej beztroski etap w życiu dziecka, to jedna wielka, wspaniała zabawa, która uczy, rozwija i wychowuje.

Jednak nadchodzi moment, gdy zabawa musi ustąpić miejsca nauce, moment - gdy przedszkolak staje się uczniem.

Co roku tysiące dzieci przekracza po raz pierwszy progi szkoły. Czym to jest dla dziecka?

Z całą pewnością stwierdzić można, że jest to dla niego doniosłe przeżycie, a sam moment rozpoczęcia roku szkolnego na długo pozostanie mu w pamięci.

Chodzi jednak o to, aby przekroczenie progu szkolnego było dla dziecka momentem radosnym, otwierającym szczęśliwy i twórczy okres jego dalszego życia.

Często dzieje się tak, że perspektywa "awansu" z przedszkolaka na ucznia wzbudza u dzieci wiele przeciwstawnych emocji, bowiem chęci podjęcia obowiązków ucznia towarzyszy nierzadko obawa przed tym co nowe i nieznane. Jest to stan naturalny i nie należy się temu dziwić.

Szkoła stanowi dla dziecka nową grupę społeczną, w ramach której ma ono współżyć, współdziałać i uczyć się przez wiele lat. Jest to dla niego możliwe pod warunkiem osiągnięcia określonego stopnia rozwoju społeczno - emocjonalnego. Przejawem dojrzałości emocjonalno - społecznej będzie stopień samodzielności, zaradności, chęć i łatwość nawiązywania kontaktów z nauczycielką i kolegami, możliwości porozumiewania się i współdziałania w zabawie, wykonywanym zadaniu, umiejętność podporządkowania się niezbędnym wymaganiom dyscypliny, rozumienie poleceń kierowanych przez nauczycielkę do całej grupy, a nie tylko do pojedynczego dziecka.

Dziecko społecznie dojrzałe do szkoły cechuje wrażliwość na opinię dorosłych, liczenie się z ich oceną zarówno pozytywną jak i krytyczną, obowiązkowość i pewien stopień odpowiedzialności za wykonywane prace. O przystosowaniu się do nowych wymagań decydować będzie stan równowagi, umożliwiającej dzieciom opanowanie reakcji emocjonalnych np. płaczu, podniecenia, gwałtownych wzruszeń, wypowiadanie się w niewłaściwych momentach, ruchliwość. Umiejętność ta warunkuje między innymi ich rozwój społeczny, ich harmonijne współżycie z innymi.

Tak więc, dziecko u progu szkoły osiąga pewien stopień dojrzałości społecznej i emocjonalnej pozwalającej mu na akceptację do sytuacji szkolnej i grupy uczniowskiej.

Bardzo wielu autorów podkreśla, iż dziecko, któremu w pierwszych miesiącach życia zabrakło podniet o pozytywnym charakterze społecznym, nie rozwija się prawidłowo, a w późniejszych okresach rozwoju ujawnia często poważne zaburzenia uczuciowe, dotyczące głównie rozwoju uczuć społecznych.

A zatem nawet w okresie niemowlęcym zaspokojenie wyłącznie potrzeb biologicznych dziecka nie jest warunkiem wystarczającym do prawidłowego jego rozwoju emocjonalnego - społecznego.

Coraz częściej dostrzega się ścisłe zależności pomiędzy pomyślnym startem szkolnym, a poziomem strefy emocjonalno - społecznej. Należy podkreślić niesłuszność tych poglądów, które sukcesów pierwszoklasistów w nauce upatrują jedynie w ich dojrzałości intelektualnej.

Często bowiem bywa tak, że dzieci wyróżniające się wiadomościami, bogatym słownikiem, rozbudzone intelektualnie wcześnie i samorzutnie opanowują podstawowe umiejętności czytania i pisania, ale równocześnie przejawiają braki w społecznym i uczuciowym przystosowaniu do życia w grupie. Okazuje się, że dojrzałość umysłowa nie decyduje o powodzeniu w nauce i szkolnym życiu dziecka.

Złe samopoczucie dziecka, trudności w nawiązywaniu kontaktu i podporządkowaniu się szkolnemu regulaminowi ujemnie wpływają na stosunek do nauki, a w warunkach szkolnych obniżają rezultaty dziecka.

Zdarza się, że mniej uzdolnione dziecko nadrabia braki rozwoju umysłowego szczególnym zaangażowaniem społecznym, obowiązkowością i wytrwałością pokonywanych przeszkód, osiągając dobre rezultaty w nauce.

Do najważniejszych czynników uspołeczniających dziecko można zaliczyć rodzinę i jej różnorodny i bogaty wpływ na jego atmosferę społeczno - moralną oraz kontakty społeczne dziecka w przedszkolnej grupie rówieśniczej.

Rodzina jest dla dziecka pierwszym środowiskiem społecznym, środowiskiem integralnie zaspakajającym jego potrzeby biologiczne, psychiczne i społeczne. W rodzinie po raz pierwszy dziecko styka się z pojęciem dobra i zła, rzeczy dozwolonych, pochwalanych i potępianych. Rodzina wprowadza dziecko w świat wartości kulturalnych i społecznych, ukazuje mu różnorodne cele zaspakajające jego potrzeby oraz uczy go sposobów ich osiągania. Tu też dokonuje się stała kontrola i ocena zachowania dzieci oraz formowane są opinie o różnych sprawach, wydarzeniach społecznych, politycznych, itp.

Liczne sprawozdania i publikacje dotyczące wpływu rodziców na zachowanie się dzieci zgodnie podkreślają, że akceptacja dziecka przez rodziców, ich ciepły stosunek do niego i podtrzymywanie psychiczne w formie dodawania mu otuchy czy zachęty oddziałują dodatnio na jego rozwój emocjonalny, społeczny i umysłowy. Natomiast nadmierne ograniczenia, postawa rygorystyczna oraz tendencja do stosowania kar przy równoczesnym braku akceptacji i okazywania ciepła uczuciowego na ogół wywierają ujemny wpływ na kształtowanie się u dziecka obrazu samego siebie, na jego rozwój emocjonalny i społeczny.

W każdej rodzinie istnieje pewien wachlarz prądów emocjonalnych i przeciwprądów, które określają jej jedyną w swoim rodzaju atmosferę rodzinną. Ta właśnie atmosfera rzutuje w dużym stopniu na rozwój osobowości dziecka i kształtowanie się społecznych reakcji na otaczający go świat, a w najbliższej przyszłości na środowisko szkolne.

Uspołecznienie dziecka przebiega jednocześnie zarówno w rodzinie jak i w przedszkolnej grupie rówieśniczej.

Aby ułatwić "starszakom" podjęcie przyszłych obowiązków ucznia, przystosowanie się w pewnym stopniu do szkoły, nauczyciele przedszkola wdrażają dzieci do odpowiednich form postępowania, zachowania, bo od nich w dużym stopniu zależeć będzie czy pójście do szkoły okaże się smutną koniecznością, czy też szkoła będzie miejscem przyjemnej pracy.

Wśród zachowań niezbędnych w przystosowaniu się dziecka do szkoły wymienia się takie zachowania jak:
- uczestniczenie w zajęciach grupowych,
- wykonywanie poleceń kierowanych indywidualnie i do całej grupy,
- zdolność radzenia sobie w prostych sytuacjach codziennych,
- samodzielność,
- zachowanie się według norm i zwyczajów przyjętych przez społeczność dorosłych i rówieśników.

Rozwój działalności i kontaktów społecznych dziecka osiąga w wieku przedszkolnym dość wysoki poziom. Wyodrębnić można szereg ważnych rodzajów tej działalności. Dominuje tu zabawa, tak jak w wieku szkolnym nauka. Ważną rolę odgrywa również twórczość dziecka, dość ściśle powiązana z zabawą. W wieku przedszkolnym obserwujemy także początki nauki i pracy, są to niesłychanie ważne rodzaje działalności dziecka w obliczu czekających je obowiązków szkolnych.

Zabawa to najbardziej naturalna szkoła uspołecznienia w życiu dzieci przedszkolnych. Na terenie grupy przedszkolnej łatwo zaobserwować zarówno przemiany emocjonalno-społecznych potrzeb dzieci przejawianych w zabawach jak i wpływ wychowania w zespole na kształtowanie się społecznych postaw dzieci.

W przedszkolu ma miejsce przechodzenie od zabawy samorzutnej poprzez zabawy obok siebie, włączanie się do życia grupowego poprzez pożyczanie, dzielenie się zabawkami, aż do zabaw ze współdziałaniem i kooperacją. Zabawy zwłaszcza tematyczne oraz gry i zabawy według prawideł rozwijają uczucia społeczne dzieci , uczą współżycia z innymi, uczą podporządkowania się pewnym zasadom, regułom i normom, a w związku z tym stwarzają ważne przesłanki wychowania moralnego.

U dzieci między 6 - 7 rokiem życia zabawy mają charakter zespołowy w całym tego słowa znaczeniu.

Według L. Wołoszynowej zabawa zespołowa wdraża do wytrwałości i wytrzymałości, co stanowi konieczną zaprawę do przyszłej pracy szkolnej.

Dziecko nie będzie przeżywało trudności w szkole, jeżeli przyzwyczajone jest do obcowania z rówieśnikami, do wspólnych z nimi zabaw, do nawiązywania kontaktów i liczenia się z towarzyszem zabaw.

W okresie przedszkolnym ważną rolę w rozwoju dziecka odgrywa jego twórczość ( wycinanie, lepienie, rysowanie itp.) , która jest ściśle powiązana z zabawą.

Twórcza działalność pozwala dziecku poznać swoje siły i możliwości, rozwija jego poczucie wartości, uczy je jak stawiać sobie zadania i podporządkowywać swoje działanie ich realizacji, uczy wreszcie jak oceniać rezultaty własnego wysiłku.

Wszystko to prowadzi dziecko do takiego stanu rozwojowego, który umożliwia mu osiągnięcie celu, mimo różnych przeszkód i trudności.

Ponadto analiza wytworów dziecka, rozmowa o nich z dzieckiem stwarza warunki do dobrego poznania jego zainteresowań, sposobu myślenia, wyobraźni, pamięci, usposobienia, zdolności do pokonywania trudności. Umożliwia to w konsekwencji dość dokładne określenia cech charakteru dziecka.

Wszystko to jest bardzo istotne, ponieważ pozwala w porę ustalić ewentualne słabe punkty rozwoju dziecka i podjąć odpowiednie poczynania dla ich przezwyciężenia nim jeszcze dziecko pójdzie do szkoły.

Sumując wiadomości o rozwoju społeczno - emocjonalnym dziecka 6 - letniego trzeba stwierdzić, iż dziecko w tym wieku charakteryzuje się znaczną równowagą uczuciową. Jest na ogół pogodne, pozytywnie ustosunkowane do otoczenia, nie przejawia zmienności nastrojów, angażuję się emocjonalnie w to co się dzieje dookoła.

Stabilizacja uczuciowa jest rezultatem społecznego dojrzewania dziecka, licznych kontaktów z rówieśnikami i dorosłymi, jest wynikiem lepszej orientacji w otaczającym go świcie. Dla dziecka prawidłowo wychowanego świat nie stanowi zagrożenia, przeciwnie - jest ciekawy, urozmaicony, wzbudza uczucia poznawcze i zainteresowanie.

Pobyt dziecka w placówce przedszkolnej, uczestniczenie w życiu grupy rówieśniczej sprawia, że większość dzieci u progu 7 - go roku życia osiąga taki stopień dojrzałości uczuciowej i społecznej, który bezkolizyjnie pozwala im rozpocząć nowy etap w środowisku szkolnym.

Umocnieniem osiągnięć przedszkola w kształtowaniu postawy społeczno - emocjonalnej sześciolatka jest właściwe środowisko rodzinne, które dając miłość i potwierdzenie własnej wartości, poczucie określonej pozycji w rodzinie, kształtuje dziecko samodzielne, gotowe do działania i ufne w swoje możliwości, dziecko, które nie powinno mieć emocjonalnych i społecznych trudności u progu kariery szkolnej.

Literatura
1. Dmochowska M., Dunin - Wąsowicz M.: Wychowanie w rodzinie i w przedszkolu. Warszawa 1978, WS i P.
2. Dmochowska M.: Zanim dziecko zacznie pisać. Warszawa 1991, WS i P.
3. Lesiak Z.: Nim zabrzmi pierwszy dzwonek. Warszawa 1968, WS i P.
4. Spionek H..: Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych. Warszawa 1970, PZWS.
5. Wilgocka - Okoń B.: Dojrzałość szkolna dzieci a środowisko. Warszawa. 1972, PWN.
6. Wilgocka - Okoń B. (red.): Rozwój i wychowanie dzieci w wieku przedszkolnym "Studia Pedagogiczne" . Wrocław 1985, WPAN.
7. Wołoszynowa L.: Psychologia pomaga wychowaniu. Warszawa 1960.
8. Ziemska M.(red.): Rodzina i dziecko Warszawa 1980, PWN.
9. Sawa B.: Jeżeli dziecko źle czyta i pisze. Warszawa 1997, WS i P.
 

Opracowanie: Grażyna Migdalska

Wyświetleń: 7386