Przyroda Tatr

Tatry: najwyższe i najpiękniejsze góry Polski, dla tysięcy miłośników najpiękniejsze góry świata. Tatry są najwyższym gniazdem górskim w całym łuku Karpat i na całej przestrzeni pomiędzy Alpami i Kaukazem. Są to jedyne góry w Polsce o rzeźbie alpejskiej.
Całe Tatry (Polskie i Słowackie) zajmują obszar 786 km²; ich długość mierzona w linii prostej wynosi 53 km, a szerokość 18,5 km.

PODZIAŁ TATR.

Polskie Tatry odznaczają się dużymi stromiznami, przepaściami, licznymi bocznymi graniami, głębokimi polodowcowymi rzecznymi dolinami, skalistymi wałami morenowymi, różnymi formami erozyjnymi i krasowymi.

Znajduje się tu 113 jezior, 1000 źródeł, ponad 650 jaskiń, mnóstwo potoków i wodospadów. Dzielą się na dwie główne części: granitowe Tatry Wysokie oraz Tatry Zachodnie, stanowiące mozaikę skał osadowych: wapieni, dolomitów, łupków i piaskowców. Granicę pomiędzy nimi wyznacza Przełęcz Liliowe, na wschód od Kasprowego Wierchu.
Tatry Wysokie są bardziej skaliste, mają strome, surowo wyglądające szczyty.
Wierzchołki Tatr Zachodnich są łagodniejsze i bardziej kopulaste.

TATRY WYSOKIE - najwyższe i najsilniej przeobrażone przez lodowce, cechuje rzeźba typu alpejskiego - ze strzelistymi szczytami, wysokimi ścianami i płatami wiecznych śniegów w kotłach.

Na wschód od Przełęczy Liliowe aż po Przełęcz pod Kopą (1749 m n.p.m.) rozpościerają się Tatry Wysokie z najwyższymi szczytami Gerlachem (2655 m n.p.m.), Łomnicą (2632 m n.p.m.) i Lodowym (2628 m n.p.m.), leżącymi po słowackiej stronie Tatr.

Szczyt najwyższego wzniesienia polskiej części Tatr Wysokich, Rysów, znajduje się na wysokości 2499 m n.p.m. Jest to najwyżej położony punkt Polski.

Rysy, podobnie jak całe Tatry Wysokie, zbudowane są z twardych skał granitowych.

Granitowe szczyty opadają pionowymi ścianami kotłów i dolin wyżłobionych przez lodowce. W Tatrach wysokich znajdują się największe jeziora, zwane przez górali stawami: Morskie Oko (34,5 ha) i Wilki Staw Polski (34,1 ha), który jest również najgłębszy (79,3 m).

Wypływające ze stawów potoki tworzą na skalnych progach wodospady, wśród których najpotężniejszym jest Wielka Siklawa w Dolinie Roztoki.

TATRY ZACHODNIE - mają w ogólnych zarysach rzeźbę łagodniejszą, choć i tu nie brak form ostrzejszych, jak np. Giewont czy Rohacze. Tatry Zachodnie zajmują obszar 402,5 km² i zbudowane są, szczególnie w części północnej, ze skał osadowych (wapieni, dolomitów, piaskowców, itp.).

Rozpościerają się pomiędzy Przełęczą Kościeliską (910m n.p.m.) i Przełęczą Liliowe (1852m n.p.m.), z kulminacją w szczycie Bystra (2248 m n.p.m.). Łagodnie wyglądające szczyty często podcięte są ścianami opadającymi do kotłów polodowcowych. Malownicze doliny i dzikie wąwozy kryją liczne otwory jaskiń i wywierzysk podziemnych wód.
Najgłębszą jaskinią Tatr Zachodnich jest Jaskinia Śnieżna w Dolinie Małej Łąki. Jej najniżej położony punkt leży 620 metrów poniżej otworu wejściowego. Najwyżej położona jest Jaskinia Lodowa, do której wejście znajduje się w zboczu góry Ciemniak, na wysokości 1715m n.p.m.

Najpiękniejszymi fragmentami krajobrazu Tatr Zachodnich są dwie długie doliny - Dolina Chochołowska i Dolina Kościeliska, wydrążone w miękkim wapieniu przez potoki górskie.

Na wielu górskich łąkach, zwanych tu halami, oglądać można opuszczone już szałasy pasterskie.

BUDOWA GEOLOGICZNA

Tatry są stosunkowo młodymi górami fałdowymi, podobnie zresztą jak cały system alpejski, do którego przynależą. Główny ich zrąb tworzy tzw. trzon krystaliczny, w którego skład wchodzą granity oraz starsze od nich skały metamorficzne (gnejsy, amfibolity, łupki itp.). Z granitów zbudowane są Tatry Wysokie, ze skał metamorficznych (w tym również dwóch pasów granitu) - większa część grzbietu Tatr Zachodnich oraz ich południowe stoki, od strony Kotliny Liptowskiej ścięte potężną strefą uskokową. Tatry Bielskie, grupa Siwego Wierchu, reglowe przedgórza Tatr Wysokich, wreszcie pokaźne partie północnych stoków i grzbietu głównego Tatr Zachodnich, wymodelowane zostały w skałach osadowych, przede wszystkim w wapieniach i dolomitach. Skały te powstały w różnych okresach - od permu poczynając - głównie na dnie mórz.

KLIMAT TATR

W Tatrach spotykamy kilka typów klimatu w zależności od wysokości nad poziomem morza i wiele odmian mikroklimatu związanych z lokalnymi warunkami nasłonecznienia, wilgotnością, nachyleniem stoków itp. Każde 200 metrów wysokości odpowiada spadkowi temperatury o 1^oC.

Pogodę w górach cechuje wielka zmienność. Zupełnie niespodziewanie może zmienić się temperatura powietrza, niebo - zasnuć się chmurami, spaść śnieg lub deszcz, rozszaleć się burza. Równie niespodziewanie może pojawić się tak gęsta mgła, że na parę kroków nic nie widać.

Czasem pojawia się w Tatrach gwałtowny wiatr, zwany halnym. Wieje z południa, ze słowackiej strony Tatr. Jest porywisty, silny i ciepły. Po przekroczeniu grzbietów spada z ogromną prędkością w dół ku kotlinom. Powoduje duże zniszczenia w lasach, kładąc pokotem drzewa na całych stokach, zrywa dachy z domów, wywołuje groźne lawiny, topi śniegi. Wywiera niekorzystny wpływ na samopoczucie ludzi, szczególnie nerwowych i chorych na serce.

W różnych miejscach Tatr w tym samym czasie może być różna pogoda. Gdy doliny zasnuwa gęsta mgła, szczyty mogą być w Słońcu. Gdy na słonecznych stokach jest gorąco, na zacienionych może być zimno. Gdy w Zakopanem i w górach jest mróz, na południowym stoku Gubałówki można się opalać. Dlatego podczas pobytu w górach warto być ubranym warstwowo, tak aby w czasie wędrówki móc zdjąć lub włożyć odpowiednie rzeczy.

W górach jest zimniej niż na nizinach: lato jest chłodniejsze, a zimy są dłuższe i bardziej śnieżne.

PIĘTRA ROŚLINNOŚCI

Klimat gór zmienia się wraz z wysokością. Im wyżej w górach, tym zimniej. Mniej więcej co 100 metrów temperatura spada o pół stopnia. Dlatego też wiosną, kiedy u podnóża Tatr nie ma już śniegu, utrzymuje się on nadal w wyższych partiach gór. Śnieg leży znacznie dłużej na słabo nasłonecznionych północnych stokach gór, a w wysoko położonych żlebach nawet przez cały rok.

Spadek temperatury wraz ze wzrostem wysokości powoduje, że zmienia się roślinność porastająca tatrzańskie stoki. Tworzą się charakterystyczne piętra roślinne.

1. Najniżej położonym piętrem jest pogórze. Sięga ono do 1000 m n.p.m. Niegdyś rosły tu liściaste lasy mieszane. Niestety, zostały one całkowicie wycięte. Dzisiaj znajdują się tu pastwiska i pola uprawne.

2. Wyżej, nad pogórzem, rozciąga się następne piętro roślinności - regiel dolny sięgający do około 1200 m n.p.m. Znaczne obszary tego piętra porośnięte są lasami mieszanymi. Rosną tu głównie buki i jodły. Jest to typ lasu nazywany buczyną karpacką. Niegdyś porastała ona cały regiel dolny. Wiele lat temu została częściowo wycięta, a w jej miejsce zasadzono świerki.

3. Nad reglem, dolnym znajduje się regiel górny. Sięga on do około 1600 m n.p.m. Porośnięty jest odpornymi na zimno świerkami. Przy dolnej granicy regla górnego można spotkać nieliczne drzewa olchy szarej, drobne jawory i jarzębinę. Niska temperatura powietrza nie pozwala na ich rozprzestrzenianie się. Tuż przy górnej granicy regla górnego zobaczyć można, tylko tu występującą naturalnie, sosnę limbę. Można ją łatwo rozpoznać po kształcie korony oraz po igłach, których ma po pięć w pęczkach. Limba wydaje nasiona dopiero wówczas, gdy skończy 60 lat. Są one chętnie zjadane m.in. przez ptaki i wiewiórki. Dlatego tylko niewielka ilość nasion kiełkuje, dając początek nowym drzewom.
4. Powyżej regli, na wysokości 1600-1800 m n.p.m., rozpościera się piętro kosodrzewiny. Warunki do przetrwania roślin są tu trudne. Panują niskie temperatury, śnieg leży długo i wieją silne wiatry. Dlatego nie ma tu wysokich drzew. Rośnie głównie krzewiasta sosna kosodrzewina, która przystosowała się do tych trudnych, wysokogórskich warunków. Ma wiotkie, płożące się po ziemi boczne gałęzie. Dzięki temu wytrzymuje nawet bardzo silne wiatry, lawiny oraz nie łamie się pod zwałami śniegu. Przykrywający ją śnieg chroni ją przed mrozami. Kosodrzewina pełni bardzo ważną rolę - powstrzymuje lawiny i zapobiega zmywaniu gleby przez deszcze.

Gdzieniegdzie wśród kosodrzewiny rosną górskie odmiany jarzębiny i wierzby śląskiej. Także one, dzięki swemu krzewiastemu kształtowi, są w stanie przetrwać panujące tu surowe warunki.

5. Ponad zaroślami kosodrzewiny - do 2200 m n.p.m. - rozciąga się piętro hal, czyli łąk górskich. Istniejące tu warunki są jeszcze trudniejsze niż w piętrze kosodrzewiny. Nie dość, że zimą jest bardzo mroźno i wieją silne wiatry, to na dodatek warstwa gleby jest tu bardzo cienka i mało żyzna. Dlatego nie rosną tu już żadne krzewy, a jedynie trawy, zioła i krzewinki (np. borówka czernica, czyli czarna jagoda i borówka brusznica). Tu i ówdzie można zauważyć maleńkie wierzby i jałowiec halny. Wiele rosnących tu roślin tworzy tzw. formy poduszkowate, niskie, ściśle przylegające do podłoża - w ten sposób chronią się one przed wiatrem i chłodem. Na wczesną wiosnę hale stają się bajecznie kolorowe od kwitnących roślin.

6. Nad halami znajduje się piętro turni o najtrudniejszych w Tatrach warunkach do życia i przetrwania roślin. Jest tu nie tylko bardzo zimno i wietrznie. Na przeważającej części tego piętra brak jest gleby niezbędnej roślinom lądowym. Tylko gdzieniegdzie znajdują się jej niewielkie płaty. Rosną na nich drobne rośliny "przytulone" do nagich ścian (np. lepnica bez-łodygowa, dzwonek alpejski i skalnice). Jednak najpowszechniej występującymi przedstawicielami świata przyrody ożywionej na niegościnnych turniach są mchy i porosty. Potrafią one przetrwać nawet w tak trudnych warunkach. Szczególnie ciekawe są porosty - połączenie rośliny i grzyba.

KRAS I JASKINIE

Obszar Tatr Zachodnich ma swój charakterystyczny krajobraz, zawdzięcza to zjawiskom krasowym. Cóż to takiego? Otóż skały wapienne, z których zbudowane są Tatry Zachodnie rozpuszczane są przez związki chemiczne znajdujące się w wodzie. Dlatego też deszcz, który spada na teren zbudowany z wapienia, tworzy w nim szczeliny. Każdy kolejny deszcz powiększa te szczeliny, z czasem przekształcając je w lejkowate zagłębienia i kominy. Tak powstają jaskinie.

Tworzące się na skutek rozpuszczania wapienia w wodzie takie formy jak: skałki, jaskinie, podziemne korytarze oraz stalaktyty i stalagmity nazywamy formami krasowymi. Zjawiska i formy krasowe występują w wielu miejscach w Europie, w Polsce oprócz Tatr Zachodnich także w Górach Świętokrzyskich - Jaskinia Raj.

JASKINIE TATR POLSKICH

Na niewielkim obszarze Tatr Polskich znanych jest ok. 650 jaskiń, a więc prawie 1/4 z ogółem ok. 2900 odkrytych dotychczas w Polsce. Niemal wszystkie (przeszło 500) zlokalizowane są w osadowych skałach Tatr Zachodnich. Zawdzięczają one swe powstanie głównie zjawiskom krasowym, polegającym na rozpuszczaniu skał przez wodę. Do takich rozpuszczalnych skał zaliczają się m.in. wapienie i dolomity, budujące znaczną część Tatr Zachodnich. Ich warstwy rozciągają się ze wschodu na zachód i dlatego wiele systemów jaskiń i podziemnych przepływów wód rozwinęło się w takim kierunku - poprzecznie do przebiegu dolin. Płynące ciągami spękań i korytarzy wody wypływają miejscami na powierzchnię, tworząc obfite źródła krasowe, zwane wywierzyskami (np. Chochołowskie, Bystrej, Goryczkowe, Olczyskie, Lodowe). Powyżej współczesnych przepływów leżą opuszczone już przez wodę piętra starszych jaskiń, jak Mroźna czy Mylna. Najstarsze z nich tworzyły się zapewne pod koniec trzeciorzędu, młodsze - położone bliżej den dolin - w czwartorzędzie. Niektóre, zwłaszcza te najgłębsze, o pionowym rozwinięciu korytarzy, zawdzięczają swe powstanie otwarciu spękań tektonicznych, utworzonych podczas formowania się tatrzańskiego górotworu.

Największe jaskinie Tatr Polskich są zarazem największymi w całych Tatrach a także w Polsce. Trzy z nich mają przeszło 10 km długości. Ciągle poznawane są nowe partie podziemi i w ten sposób jaskinie "wydłużają się". W początku r. 1996 w jeden system połączone zostały jaskinie Wielka Śnieżna i Wielka Litworowa. System ten liczy przeszło 18 km poznanych korytarzy i jest nadal intensywnie eksplorowany. Poznanie jaskiń tatrzańskich jest wynikiem działalności kilku pokoleń taterników jaskiniowych (grotołazów) i badaczy - speleologów. Początki penetracji sięgają w w. XVI, a były udziałem poszukiwaczy skarbów i górników. Po nich pojawili się pierwsi turyści, jak poeta Seweryn Goszczyński, dwukrotnie wdzierający się do Jaskini Wodnej pod Pisaną (1832).

WODY TATR

Wysokie opady, niewielkie parowanie, duże zdolności retencyjne podłoża skalnego zdecydowały o dużym nawodnieniu obszaru. W Tatrach obserwujemy duże zróżnicowanie zjawisk wodnych. Występuje tu bogactwo wód podziemnych, źródeł, potoków, wodospadów, jezior. W obszarach krasowych występują podziemne przepływy wód i wywierzyska.

Ze względu na budowę podłoża można w Tatrach wyróżnić trzy regiony hydrologiczne:
- Region południowy, krystaliczny, charakteryzuje się obecnością stałej sieci rzecznej, źródłami o niewielkich wydajnościach, małą retencyjnością podłoża, której wynikiem są duże wahania stanów wód. Tu też występuje większość jezior i stawów tatrzańskich.

- Region środkowy, krasowy, charakteryzuje się obecnością okresowej sieci rzecznej, podziemnymi przepływami potoków, wysoką retencyjnością podłoża. Cechą tego obszaru jest równoleżnikowa cyrkulacja wody w kierunku zachodnim pomiędzy zlewniami. Na północnej granicy tego obszaru występują obfite źródła krasowe zwane wywierzyskami. Największe z nich to wywierzysko Olczyskie, Bystrej, Lodowe Źródło i Wywierzysko Chochołowskie.

- Region północny, dolomitowe łupkowy, charakteryzuje się obecnością stałej sieci rzecznej o stosunkowo wyrównanym przepływie w ciągu roku.

Wielką atrakcją krajobrazową Tatr są także liczne jeziora pochodzenia polodowcowego, zwane w Tatrach stawami. Większość z nich występuje w Tatrach Wysokich. Największe z nich Morskie Oko zajmuje powierzchnię około 34,5 ha, a najgłębszy Wielki Staw Polski ma głębokość ponad 79 metrów. Ze względu na dużą ilość opadów Tatry są obszarem zasobnym w wodę.

Jednymi z piękniejszych przejawów tatrzańskiej przyrody nieożywionej są przecinające doliny potoki i wytryskujące spod skał źródła. Często, wędrując turystycznymi szlakami nie zwracamy na nie uwagi (poza chwilami gdy poszukujemy wody do ugaszenia pragnienia). Chyba najatrakcyjniejszymi z punktu widzenia turystycznego, najbardziej "widowiskowymi" są duże, bardzo wydajne źródła krasowe - wywierzyska. Są to miejsca, gdzie krążąca w szczelinach i pustkach krasowych woda trafia na skały nieprzepuszczalne i wydostaje się na powierzchnię terenu. Nazwa "wywierzysko" wywodzi się od góralskiego określenia wody "wywierającej" spod ziemi. W części Tatr należącej do Polski jest szereg wywierzysk, do największych, należą Chochołowskie, Lodowe, Bystrej, Goryczkowe i Olczyskie. Dwa z nich, Bystrej i Goryczkowe położone są poza turystycznymi szlakami, pozostałe dostępne są dla odwiedzających Tatry turystów.

W pięknej Dolinie Pięciu Stawów znajduje się kilka małych i pięć większych stawów. Największy z nich to Wielki Staw. Jest on jednocześnie najgłębszym jeziorem tatrzańskim - ma około 79 m głębokości. Wypływający z niego Potok Roztoka tworzy dwa malownicze wodospady. Jeden z nich nazwano Wodogrzmotami Mickiewicza, a drugi, po góralsku Siklawa, to najwyższy wodospad w Polsce.

KRAJOBRAZ WYSOKOGÓRSKI

Tatry Wysokie to najbardziej urwista i skalista część Tatr. Wiele tu majestatycznych szczytów, poszarpanych stromych stoków, kotlin i kotlinek w których lśnią wody polodowcowych jeziorek górskich, zwanych stawami.

Największym jeziorem tatrzańskim jest Morskie Oko. Z jego brzegów widać panoramę najwyższych części Tatr, czyli krajobraz wysokogórski. Wzdłuż południowych brzegów Morskiego Oka wznoszą się wysokie, granitowe turnie - nagie, nie porośnięte roślinnością skały. Widać ostre szczyty oraz bardzo wąskie grzbiety, zwane graniami. Ich strome stoki poorane są wąskimi pionowymi wgłębieniami sięgającymi podnóża gór. Są to żleby.

Jak powstały żleby? Górne części turni powoli, ale nieustannie pękają i kruszą się - wietrzeją. Okruchy skalne zsuwają się po zboczu góry i żłobią w niej podłużne wgłębienia - żleby. U podnóża góry skalne odłamki gromadzą się w usypiska zwane stożkami piargowymi.

ROŚLINY TATR

W Tatrach rośnie blisko 1 000 gatunków roślin naczyniowych, a także ponad 2 000 gatunków roślin niższych. W Tatrach bytują gatunki endemiczne oraz reliktowe, które przetrwały tutaj od epoki lodowej.

Flora Tatr obfituje w rzadkie czy wręcz unikalne gatunki roślin. Warto im się przyjrzeć bliżej.

Z 430 roślin górskich występujących w Polsce w Tatrach rośnie aż 400. Połowę z nich znajdziemy jedynie tutaj, przede wszystkim w piętrach turniowym i alpejskim.

Niektóre są wyjątkowo rzadkie, np. traganek zwisłokwiatowy, skalnica seledynowa czy sasanka słowacka, znana tylko z jednego miejsca. Sporo roślin pospolitych w Tatrach, w innych rejonach kraju zajmuje tylko pojedyncze stanowiska. Nigdzie indziej w Polsce nie ma też tylu roślin endemicznych, co tutaj. Endemitami tatrzańskimi są dwa gatunki kwiatowe: wiechlina granitowa i wiechlina szlachetna. Znacznie więcej, bo kilkadziesiąt, jest endemitów karpackich. Dla wielu z nich nasze najwyższe góry są rejonem najliczniejszego występowania. Teren ten słynie także z największej w kraju liczby porostów wynoszącej około 700 gatunków, w tym nadrzewnych i naskalnych. Różne gatunki zasiedlają różne rodzaje skał na rozmaitych wysokościach.

W Tatrach łatwo zaobserwować ciekawe przystosowania roślin do surowego, górskiego klimatu. Niektóre rośliny chronią się przed zimnem tworząc -jak na przykład lepnica bezłodygowa - formy poduszkowe. Inną formą przystosowania jest żyworodność u roślin. U wiechliny alpejskiej kiełkują nasiona i już w kłosach rośliny macierzystej tworzą się młodociane formy. Stwarza to większe szansę dla rozwoju nowego pokolenia w bardzo krótkim okresie wegetacyjnym.

ZWIERZĘTA TATR

Cechy klimatu i piętrowy układ roślinności kształtują specyficzny świat zwierząt tatrzańskich. Żyje tu ponad 8 000 gatunków zwierząt. Ilość gatunków maleje wraz ze wzrostem wysokości nad poziom morza. Wiele gatunków zwierząt osiąga tu swoją górną granicę zasięgu w Polsce. W Tatrach przetrwało szereg gatunków typowo leśnych, które zostały wyparte przez człowieka z ich siedlisk w innych regionach naszego kraju, jak np. niedźwiedzie i rysie. Żyją tu też gatunki występujące w lasach całej Polski, jak jelenie, sarny, wilki i kuny. Bytują tu liczne gatunki ptaków leśnych, z których na szczególną uwagę zasługują duże kuraki leśne:
cietrzew, głuszec i jarząbek. Na eksponowanych do słońca stokach i skałkach pięter leśnych liczne są jaszczurki i żmije zygzakowate. Łąki i tereny podmokłe zasiedlają płazy, a wśród nich m.in. kumak górski. Szczególnie bogaty jest świat bezkręgowców. Z owadów na szczególną uwagę zasługuje niepylak apollo -motyl objęty ochroną gatunkową występujący obecnie jedynie na niewielu stanowiskach w Tatrach i Pieninach w bezleśnych fragmentach regli.

Powyżej strefy lasów żyją gatunki typowo wysokogórskie, między innymi kozica i świstak, a z ptaków jedyny typowo wysokogórski ptak - płochacz halny. Kozica jest symbolem Tatrzańskiego Parku Narodowego. Do ssaków znanych w Polsce tylko z Tatr zaliczyć należy ponadto polnika tatrzańskiego i darniówkę tatrzańską. Z ptaków rzadkich w Polsce, które występują w Tatrach spotykany jest tu orzeł przedni i sokół wędrowny, posiadające w Tatrach swoje ostoje.

Z bezkręgowców warto wymienić polodowcowy relikt: skrzelopływkę bagienną. Żyje on tylko w dwóch małych stawkach w Tatrach i za kręgiem polarnym w Arktyce. Niezbędnym warunkiem rozwoju tego skorupiaka jest zamarznięcie wody aż do dna oraz przemrożenie i przesuszenie złożonych jaj.

Ze zwierząt związanych ze środowiskiem wodnym należy wymienić m. in. z ssaków wydrę i rzęsorka, zaś z ptaków pluszcza, pliszkę siwą i górską i bardzo rzadko zimorodka. W ostatnich latach coraz częstszym gościem otoczenia wód tatrzańskich są kaczki krzyżówki, które wywodzą młode nad niektórymi jeziorami Tatr a zimy spędzają niekiedy na niezamarzających odcinkach potoków poniżej wywierzysk. W Morskim Oku, jedynym w Tatrach Polskich jeziorze o naturalnym zarybieniu, żyje pstrąg potokowy. W potokach reglowych występują poza nim głowacze, a w większych potokach wypływających z Tatr ponadto strzebla potokowa i lipień. Niektóre jeziora Tatr Wysokich, jak np. Zielony Staw Gąsienicowy, czy Przedni Staw Polski zarybione zostały w przeszłości obcym naszej faunie pstrągiem źródlanym.

BIBLIOGRAFIA

1. Nyka J., Tatry Polskie, Wyd.Trawers, Latchorzew 1999
2. Parma Ch., Tatry, Wyd. Parma Press, Warszawa 2001
3. Fabijański P., Cuda Polski. Parki narodowe, Wyd. Podsiedlik - Raniowski i Spółka - sp. z o.o., Poznań 2001
4. Mirek Z., Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego, Tatrzański Park Narodowy, Kraków - Zakopany 1996
 

Opracowanie: Anna Ciszowska - Osys

Wyświetleń: 3162