Katalog

Marta Stanek
Pedagogika, Artykuły

Rodzina dzieci upośledzonych umysłowo jako specyficzne środowisko wychowawcze

- n +

Rodzina dzieci upośledzonych umysłowo jako specyficzne środowisko wychowawcze

Rodzina jest podstawowym środowiskiem życia i rozwoju dziecka. W wychowaniu dziecka upośledzonego umysłowo znaczenie i rola tego środowiska jeszcze bardziej wzrasta. Wzrasta także stopień trudności w realizowaniu zadań i funkcji, które ma rodzina spełnić wobec dziecka upośledzonego umysłowo.

Podstawowe potrzeby dzieci upośledzonych nie różnią się zasadniczo od potrzeb dzieci normalnych. Jest to problem specyficzny. Dziecko upośledzone potrzebuje od rodziców i rodzeństwa specjalnej pomocy w rozstrzyganiu problemów wypływających ze stopnia jego upośledzenia. Najistotniejszą rzeczą jest, aby rodzice rozumieli, że dziecko niepełnosprawne umysłowo ma takie same potrzeby jak jego zdrowe rodzeństwo, pragnie być otoczone troskliwością, miłością, co daje mu poczucie bezpieczeństwa. Dla rodziców zrozumienie tych spraw jest czasami bardzo trudne i zależy od tego, jaki pogląd mają oni na upośledzenie umysłowe oraz jaki jest stosunek do dziecka upośledzonego. Sytuacja dziecka upośledzonego umysłowo w rodzinie i jego rewalidacja zależy od tego, czy rodzice sami są przekonani o tym, że ich dziecko jest upośledzone oraz od ich poglądu na możliwość rewalidacji. Największe znaczenie dla prawidłowego rozwoju dziecka upośledzonego ma klimat psychiczny życia rodziny.

O sytuacji dziecka upośledzonego w rodzinie można wnioskować:
- ze stosunku rodziców do problemu upośledzenia,
- ze stosunku do własnego dziecka upośledzonego,
- z systemu kar i nagród, jakie stosują rodzice,
- z wymagań, jakie stawiają dziecku,
- z warunków, jakie mu stworzyli do pracy.

Ze względu na stosunek do własnego dziecka wyróżniamy dwie grupy rodziców: rodzice, którzy nie mogą pogodzić się z faktem, że ich dziecko jest upośledzone umysłowo oraz ci, którzy się pogodzili z takim faktem. Wśród rodziców, którzy pogodzili się z faktem upośledzenia swojego dziecka są tacy, którzy nie interesują się dzieckiem, nie próbują rozwinąć w nim tych zdolności, które posiada oraz tacy, którzy bardzo interesują się dzieckiem i robią wszystko, aby rozwinęło się jak najbardziej.

Wyodrębniamy cztery rodzaje nastawień rodziców do dziecka upośledzonego:
- właściwe - rodzice zdają sobie sprawę z upośledzenia umysłowego dziecka, stawiają mu wymagania dostosowane do jego właściwości psychofizycznych, przyzwyczajają dziecko do pokonywania trudności, starają się aktywizować je i usamodzielniać,
- zbyt łagodne - rodzice uważają upośledzenie dziecka za wielką krzywdę wyrządzoną przez los, otaczają je zbyt troskliwą opieką, nie stawiają mu żadnych wymagań, zwalniają z wszelkich obowiązków, co uzależnia dziecko od osób doro-słych,
- zbyt surowe - rodzice nie chcą uznać dziecka za upośledzone, traktują je jako normalne i stawiają mu wymagania ponad jego możliwości psychofizyczne,
- obojętne - rodzice są przekonani o upośledzeniu umysłowym dziecka, jednakże nie interesują się nim, uważają, że nie warto robić żadnych zabiegów, gdyż nie można osiągnąć pozytywnych rezultatów jego rozwoju.

W wychowaniu rodzinnym dzieci upośledzonych ważna jest również sprawa stosowania kar i nagród. Wzmocnienia pozytywne to nagrody. Stosowanie ich łączy się z dwoma oczekiwaniami:
- nastąpi wzrost częstości pewnego zachowania,
- polepszy się poziom jakości danej czynności.

Nagroda wzmacnia uczucia przyjemne, przez co pobudza do wysiłków zmierzających do osiągania nadal tych przyjemnych doznań. Nagrody w wychowaniu pełnią bardziej efektywną rolę niż kary. Jest to metoda, która powinna znajdować szersze zastosowanie, gdyż w procesie wychowania częste są momenty wymagające zachęcenia do pewnych zachowań aniżeli momenty wymagające ich zwalczania. Poza tym nagrody, bardziej niż kary, wpływają na kształtowanie aktywnej postawy dziecka, wyzwalają jego czynny stosunek do obowiązków, do stawianych mu wymagań. Tylko prawidłowe nagradzanie dostarcza dzieciom prawdziwej satysfakcji, wzmacnia ich wiarę we własne siły, zapewnia poczucie bezpieczeństwa i zachęca do podejmowania nowych i trudniejszych wysiłków.

Wzmocnienie negatywne to kary. Kary są stosowane w celu eliminacji pewnych reakcji czy zachowań lub czynności. Kary wywołują najczęściej doznania przykre jak: lęk, strach, niepokój czy depresję. Kara jako metoda wychowawcza spełnia funkcję, jeśli jest stosowana świadomie, konsekwentnie i jeśli ma przy tym związek z popełnionym czynem tak, że wyzwala poczucie winy, zapoznaje dziecko z konsekwencjami czynu, uczy przewidywania rezultatów swojego postępowania, a także wywołuje chęć zmiany dotychczasowego zachowania się. Teoretycy pedagogiki specjalnej podkreślają, że karanie jako metoda wychowawcza w odniesieniu do dzieci upośledzonych umysłowo jest bardzo mało skuteczne. Dziecko upośledzone nie rozumie rozbieżności między tym, jak się zachowało, a jak powinno się zachować. Kary należy traktować jako środek ostateczny i stosować z niezwykłą rozwagą. W praktyce wychowawczej rodziców występują jeszcze liczne przejawy niewłaściwego karania dzieci upośledzonych umysłowo. Należą do nich: zawstydzanie dziecka, pogróżki, oziębłość, ubliżanie, wyśmiewanie, poniżanie, ciągłe wytykanie wykroczeń, zbyt silne nagany, pozbawianie rzeczy, do których dzieci mają prawo, przydzielanie dodatkowych czynności, krzyk, groźby przyszłymi karami, areszt domowy i kary cielesne. Systematycznie stosowanie takich metod doprowadzić może do przekreślenia miłości dziecka do rodziców, także wzbudza gniew, nienawiść, zawziętość, chęć zemsty, żal do karzącego, depresję, wstyd, rozpacz lub poczucie małej wartości. Za pomocą karania nie da się całkowicie wyeliminować niepożądanych zachowań, lecz co najwyżej można je na pewien czas stłumić. Ostre kary prowadzą do społecznie niepożądanych skutków, jakimi są utrwalanie i przekazywanie wzorców zachowania agresywnego w stosunkach międzyludzkich oraz przemieszczanie się reakcji agresywnych na inne osoby. Rodzice wychowujący dzieci upośledzone umysłowo powinni się kierować ogólnymi zasadami w stosowaniu do kar i nagród:
a) stosować prawie zawsze wzmocnienie pozytywne,
b) karząc, dążyć do uwzględnienia indywidualności, wielu motywów postępowania, wyjaśniania kary,
c) typ wzmocnień wybierać zgodnie z potrzebami dziecka i cechami jego osobowości,
d) dążyć do konsekwencji i jednomyślności w karaniu,
e) wzmocnienia stosować bezpośrednio po danej reakcji,
f) nabywanie nowej umiejętności wzmacniać w sposób ciągły,
g) pamiętać, że stosowanie wzmocnień daje najlepsze rezultaty, gdy rodziców i dziecko łączą silne więzi uczuciowe, porozumiewanie i przekonywanie o wzajemnej życzliwości i zrozumieniu,
h) stosować różnorodny repertuar kar i nagród.

Sytuacja dziecka upośledzonego w rodzinie zależy także od warunków, jakie stworzyli mu rodzice. Do podstawowych z nich należą:
- warunki kulturowe domu (upowszechnianie dóbr kulturowych),
- warunki bytowania,
- rola rodziców wewnątrz rodziny (aktywizacja zawodowa i społeczna),
- struktura rodziny.

Dużą rolę w organizowaniu warunków wychowania spełniają: warunki mieszkaniowe, wyżywienie, sen, czas wolny, praca domowa dziecka. Z dotychczasowych rozważań wynika, że na rodzinie spoczywa obowiązek stworzenia dzieciom upośledzonym umysłowo wartościowych pod względem wychowawczym warunków rozwoju przez odpowiednią organizację życia w rodzinie, wysoką kulturę różnych form działalności wychowawczej i metod wychowania.

Największe znaczenie dla wszechstronnego i prawidłowego rozwoju dziecka upośledzonego ma atmosfera rodzinna, w której się wychowuje. Biorąc to pod uwagę, można wyodrębnić rodziny zapewniające dziecku poczucie bezpieczeństwa i takie, które go nie zapewniają. W atmosferze życzliwości, serdeczności, zaufania i rozsądku dziecko rozwija się najkorzystniej. Natomiast napięcia nerwowe rodziców, kłótnie, niejednorodność w wychowaniu i niezaradność rodziców wpływają hamująco i szkodliwie na rozwój dziecka upośledzonego umysłowo. W jego wychowaniu należy kłaść nacisk na spokojne, życzliwe i konsekwentne postępowanie rodziców.

Bibliografia:
1. Borzyszkowska H., Sytuacja dziecka upośledzonego w rodzinie [w:] A. Hulek Pedagogika rewalidacyjna, Warszawa 1977.
2. Mika S., Skuteczność kar w wychowaniu, Warszawa 1978.
3. Molicka M., Nagrody i kary w wychowaniu dziecka głębiej i lekko upośledzonego "Szkoła Specjalna" 1996.
4. Muszyński H., Zarys teorii wychowania, Warszawa 1976.
5. Ziemska M., Postawy rodzicielskie, Warszawa 1973.
6. Red. Ziemska M., Rodzina i dziecko, Warszawa1980.

 

Opracowanie: Marta Stanek

Wyświetleń: 3212


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.