Katalog

Iwona Zarzeczna
Pedagogika, Artykuły

Zastosowanie metod badań psychologicznych w poznawaniu dziecka w wieku przedszkolnym

- n +

Zastosowanie metod badań psychologicznych w poznawaniu dziecka w wieku przedszkolnym

Niezbędnym warunkiem skutecznego oddziaływania wychowawczego jest poznanie dziecka. Dokonać tego mogą zarówno psychologowie jak i nauczyciele przedszkola. Nauczycielka znając wychowanka może trafnie przewidzieć jego zachowanie w danej sytuacji, rozumie jego reakcje w sytuacjach trudnych, zna jego zainteresowania, możliwości intelektualne, zdolności. Dla pełniejszego poznania dziecka w wieku przedszkolnym potrzebne jest także zdobycie szeregu informacji na temat jego rodziny, oraz źródeł i rodzajów oddziaływań. Nauczycielka w przedszkolu w toku codziennego przebywania z wychowankiem, w różnorodnych sytuacjach ma możliwość oraz warunki do lepszego poznania go. Poznanie to winno odbywać się wg wcześniej przygotowanego planu, oraz podporządkowane winno być określonemu celowi. Informacji tego rodzaju dostarczą nam różnorodne metody badań psychologicznych: obserwacja, analiza wytworów działalności dziecka, wywiad, charakterystyka, eksperyment, test, ankieta, kwestionariusz.

Najbardziej przydatną metodą w procesie poznania dzieci jest obserwacja. Polega ona na świadomym, planowym, i celowym spostrzeganiu zachowania się człowieka i na rejestrowaniu przebiegu zjawisk i zdarzeń. Obserwowane dziecko nie powinno wiedzieć, że jego zachowanie jest przedmiotem badań, gdyż wtedy mogłoby okazać się ono nienaturalne. Najważniejszymi cechami dobrej obserwacji są:
1. celowość - przed przystąpieniem do obserwacji należy zdawać sobie sprawę z celu
2. systematyczność i planowość - należy ustalić w jakich odstępach czasowych i w jakich sytuacjach będzie dziecko obserwowane. Obserwację należy przeprowadzać systematycznie, dokładnie, szczegółowo
3. selektywność - obserwator winien dokładnie wiedzieć jakie zachowanie będzie
obserwował
4. obiektywność - obserwator nie ujmuje faktów i zdarzeń pod kątem własnych oczekiwań, a także nie ulega wcześniejszym nastawieniom
5. skala ocen - pozwala na bardziej zobiektywizowany sposób i kategoryzować
interesujące nas zdarzenia

Metoda obserwacji stosowana może być w różny sposób, poprzez wykorzystanie różnorodnych technik obserwacyjnych. Najstarszą techniką obserwacji rozpowszechnioną także we współczesnym świecie, jest prowadzenie dzienników obserwacji. Dzienniki takie powinny zawierać systematycznie spisywane zjawiska dotyczące charakterystycznych cech rozwoju dziecka, bądź też całokształtu jego rozwoju. Stanowią one cenny i bogaty materiał badawczy, pozwalający na prześledzenie i ocenienie rozwoju dziecka na przestrzeni kilku bądź kilkunastu lat. Innym rodzajem obserwacji jest tzw. Obserwacja fotograficzna. Polega ona na bardzo szczegółowym obserwowaniu i relacjonowaniu następujących kolejnych wydarzeń w zachowaniu dziecka, oraz w sytuacji w jakiej się ono znajduje. Obserwację fotograficzną czyni się bez przerwy w ciągu jakiegoś okresu czasu, który zależy od charakteru badań i problemów interesujących badacza.

Wiadomości na temat zachowywania się dziecka w określonym przedziale czasowym uzyskać można poprzez stosowanie techniki zwanej próbkami czasowymi. Badacz z góry określa przedziały czasowe, w których będzie dokonywał obserwacji np. w ciągu dnia obserwuje się aktywność dziecka w okresie 5 min. Cykl ten powtarzamy przez tydzień. Po zakończeniu cyklu obserwacji, można na podstawie analizy materiału ustalić typowe działania, wynikające z określonego trybu zachowania obserwowanej osoby.

Podobna do niej jest technika zwana próbkami zdarzeń. Polega ona na określeniu zdarzeń jakie będą obserwowane i na dokładnym ich rejestrowaniu. Analiza zebranego materiału pozwoli na stwierdzenie jaki rodzaj zachowań występuje najczęściej i co jest ich przyczyną.

Metoda obserwacji jest najbardziej dostępną i przydatną w szeroko rozumianej działalności wychowawczej w poznawaniu psychiki badanego dziecka. Wybór odpowiedniej techniki obserwacji zależy od ogólnego planu poznawania wychowanków, od problemów które chcemy rozwiązać, od rodzaju potrzebnych wiadomości o dziecku, a wreszcie od możliwości czasowych i technicznych. Metoda obserwacji jest wbrew pozorom bardzo trudna i wymaga dobrego przygotowania i obiektywnego podejścia do przedmiotu obserwacji. Obserwator musi wiedzieć, dlaczego stosuje metodę obserwacji oraz jakie przejawy zachowań będą dla niego szczególnie interesujące. Metoda obserwacji szerokie zastosowanie znajduje przede wszystkim we wstępnym okresie pobytu dziecka w przedszkolu. Celem obserwacji prowadzonej w tym okresie jest poznanie dziecka na tle grupy. Obserwacja zaplanowana i ukierunkowana pozwoli nauczycielowi lepiej orientować się w zachowaniach i reakcjach dzieci, będących odpowiedzią na określone bodźce i nowe sytuacje. Obserwacja taka odbywa się często przy okazji wykonywania innych czynności. Aby obserwacja przyniosła korzyści obu stronom - i nauczycielowi i dzieciom - powinna być rejestrowana, gdyż notatki pozwolą bardziej precyzyjnie i dokładnie ocenić zachowywanie się dziecka, a także zmiany w jego zachowaniu

{przejaw adaptacji do warunków przedszkolnych}

Inną metodą przydatną w poznawaniu dziecka i jego zachowania w różnych sytuacjach jest eksperyment. Podczas stosowania tej metody dziecko staje się istotą czynną. Prowadząc eksperyment, badacz nie oczekuje, aż dane zjawisko wystąpi, lecz sam je wywołuje. Każdy eksperyment może być przeprowadzony wielokrotnie, można sprawdzać jego wyniki, kontrolować warunki w jakich przebiega wywoływane przez badacza zjawisko. Wyróżniamy dwa rodzaje eksperymentów psychologicznych: laboratoryjny i naturalny. Wielu eksperymentów psychologicznych nie można przeprowadzać ze względów etycznych. Są to bowiem zawsze doświadczenia prowadzone na człowieku. Jeżeli np. Badacz prowadzi eksperymenty z dziećmi, nie może wywoływać u badanego dziecka stanu silnego zagrożenia czy lęku, pobudzać do reakcji agresywnych - prowokować do działań aspołecznych.

Bardziej precyzyjną i dającą możność oceny psychologicznej jednostek, jest technika psychologiczna zwana testem psychologicznym. Testy są to pewne próby czy też zadania, które stawiamy przed badanym dzieckiem. Są to tylko te próby, które są standardowe i obiektywne, a wyniki ich można ująć liczbowo. Testy muszą spełniać szereg wymagań, aby uznać je można było za pełnowartościowe i użyteczne w procesie diagnozy psychologicznej. Każdy test powinien być standaryzowany, znormalizowany, trafny i rzetelny. Istnieje podział testów na 4 grupy:
- testy inteligencji
- testy zdolności specjalnych
- testy osobowości
- testy wiadomości szkolnych.

W poznawaniu dziecka w wieku przedszkolnym znajdują zastosowanie testy inteligencji i osobowości. Testy inteligencji przeznaczone są do badania i ilościowej oceny ogólnego poziomu umysłowego. W badaniach inteligencji posługujemy się zestawami zadań testowych, które tworzą tzw. Skalę inteligencji. Poprzez stosowanie tych skal, ustalanie pewnej liczby zadań do wykonania przez poszczególne dzieci 3,4,5 letnie, określa się wiek umysłowy wiek inteligencji dzieci badanych testami. Jeśli dziecko rozwiązuje poprawnie zadania przewidziane dla jego wieku, to wiek umysłowy jest wówczas równy wiekowi życia. W praktyce psychologicznej przyjęło się przedstawianie ostatecznego wyniku badania testowego inteligencji w postaci ilorazu inteligencji.

Bardzo przydatne w wyjaśnianiu różnorodnych trudności i zaburzeń
zachowania się są testy osobowości. Mają one niekiedy charakter naturalnych sytuacji eksperymentu. W badaniach małych dzieci stosuje się np. ujednolicone zestawy zabawek wyobrażających otoczenie dziecka, upodobnione do postaci jakie dziecko spotyka w życiu codziennym. Sposób traktowana poszczególnych zabawek, wypowiedzi dzieci w zaimprowizowanej zabawie dostarczają badaczowi bogaty materiał, który następnie poddany zostanie analizie i interpretacji wg ustalonych zasad. W testach osobowości często wykorzystuje się zjawisko apercepcji, polegające na spostrzeganiu rzeczywistości przez dziecko z punktu widzenia jego uprzednich, osobistych doświadczeń, oraz mechanizm projekcji, polegający na rzutowaniu własnych dążeń na otaczającą rzeczywistość. Z tego też względu testy osobowości określa się jako apercepcyjne lub projekcyjne.

Posługując się metodami testowymi należy pamiętać o konieczności stosowania jednocześnie innych metod psychologicznych, przede wszystkim wywiadu, obserwacji, analizy czynności i wytworów działania. Uzupełnieniem zasobu informacji odnośnie rozwoju i znajomości dzieci, oraz jego zachowania się w różnych sytuacjach jest analiza i interpretacja wytworów działalności dziecka. Uzupełniają one obraz jednostki uzyskany za pomocą różnych metod, a czasem dostarczają danych, których w inny sposób zdobyć nie byłoby można. Podczas analizy wytworów pracy dziecka rysunek, konstrukcje z klocków, lepianki, wydobyte zostaną właściwości indywidualne wykonawcy, oraz warunki w jakich one powstały. Wiadomości takich dostarczają: estetyka i sposób wykonania pracy; różnorodność lub monotonia barw; ilość, sposób i wielkość przedstawiania poszczególnych elementów; wyodrębnianie bądź oddalenie narysowanych elementów. Analiza rysunków i lepianek pozwala także na zebranie danych o jego świecie, o wyobraźni, o wiedzy, dokładności, staranności. Analiza wytworów działalności dziecka jest pomocna w różnych formach diagnozy i terapii, ale można także dzięki niej ustalić prawidłowości rozwoju niektórych modeli działalności dziecka. Nauczyciel obserwując zachowanie dziecka, analizując wytwory działalności stara się wnioskować jakie są przyczyny zaobserwowanych zjawisk. Informacji na temat przeszłości oraz warunków w jakich rozwija się dziecko uzyskać można dzięki stosowaniu metody zwanej wywiadem. Przez wywiad rozumie się pewien rodzaj rozmowy zaplanowanej i uprzednio przygotowanej, której celem jest uzyskanie określonych informacji dotyczących właściwości psychicznych jednostek, charakterystyki ich zachowania w danym czasie lub przebiegu ich rozwoju. Różnego rodzaju wywiady np. Wywiad anamnestyczny, wywiad środowiskowy są bardzo pomocne w uzyskiwaniu wiadomości o jednostce, która nas w danej chwili interesuje. Wywiad należy jednak do bardzo trudnych metod psychologicznych. Nawiązywanie kontaktu z drugą osobą, przełamaniu jej nieufności i zdobyciu potrzebnych nam informacji wymaga dużej wprawy, taktu oraz umiejętności w obcowaniu z ludźmi.

Metody badań psychologicznych znalazły szerokie zastosowanie w pracy wychowawczej z dziećmi, a co za tym idzie w poznawaniu dziecka i jego zachowań w środowisku przedszkolnym, wśród swoich rówieśników i osób dorosłych.

 

Opracowanie: Iwona Zarzeczna
nauczyciel Przedszkola nr 6 w Świdniku

Wyświetleń: 3152


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.