Co to jest dźwięk?

Scenariusz zajęć przeprowadzonych w klasach VI

Klasa VI b - 28.11.2002

Czas trwania - 2 godziny lekcyjne.

Zakres treści:

- źródła dźwięków
- fala dźwiękowa
- rozchodzenie się fal dźwiękowych w różnych materiałach
- echo
- działanie i znaczenie echosondy
- ultradźwięki

Cele lekcji: uczeń potrafi:

- zdefiniować pojęcie źródła dźwięku, fali dźwiękowej,
- wymienić źródła dźwięków i zapisać je w postaci graficznej
- przedstawić mechanizm rozchodzenia się fali dźwiękowej
- opisać, w jaki sposób człowiek odbiera dźwięki
- wyjaśnić, dlaczego fala dźwiękowa rozchodzi się z różną prędkością
- podać przykłady ośrodków, w których fala dźwiękowa rozchodzi się z różną prędkością
- wyjaśnić, co to jest echo?
- omówić działanie echosondy
- podać przykłady wykorzystania echosondy
-uzasadnić szkodliwość hałasu dla człowieka
- prowadzić obserwacje i wyciągnąć wnioski

Metody: pogadanka, dyskusja, burza mózgów, praca z tekstem ćwiczeniowym

Formy pracy: zbiorowa

Środki dydaktyczne:

Nagranie magnetofonowe - różne źródła dźwięku, karteczki, długopisy lub ołówki, przygotowane zadania, krzyżówki, gitara, guma, kamerton, młoteczek, radio.

Przebieg lekcji:

I. Faza wprowadzająca:

1. Czynności organizacyjno - porządkowe
2. Przedstawienie asystentów dzisiejszych zajęć

II. Faza realizacji

1. Asystenci prezentują wcześniej przygotowane nagrania zawierające różne źródła dźwięków: śpiew ptaków, pisk opon samochodowych, warkot kosiarki do trawy, odgłos przejeżdżających samochodów, woda cieknąca z kranu, fragment muzyki poważnej oraz Techno

Zadanie uczniów polega na wskazaniu źródeł dźwięków i ich zapisu graficznego - np. śpiewający ptak.
Przedstawienie wyników prac i wskazanie źródeł dźwięku.

Wprowadzenie i podanie tematu przez nauczyciela. Wyjaśnienie, iż celem lekcji jest znalezienie odpowiedzi na pytanie, skąd się bierze dźwięk, oraz jak można go wykorzystać?

2. Rozróżnianie wysokości dźwięków. Uczeń szarpie grubą strunę gitary. Pozostali uczniowie wsłuchują się w dźwięk i obserwują zachowanie się struny. Uczeń powtarza tę czynność skracając długość struny o połowę. Uczniowie starają się odpowiedzieć na pytanie, czy dźwięk jest wyższy, czy niższy od poprzedniego.

Wniosek: dźwięk jest wyższy od poprzedniego.

3. Na membranie głośnika umieszczamy kuleczki styropianowe i włączamy radio. Uczniowie obserwują drgania kuleczek.
4. Dźwięki powstają również w naszym gardle. Aby się o tym przekonać, uczniowie przykładają palec do szyi, następnie artykułują różne głoski i wyrazy.

Uczniowie obserwują drgania strun głosowych wywołane ruchem powietrza, w wyniku czego powstają dźwięki.

5. Posługując się metodą "burzy mózgów", na podstawie przeprowadzonych doświadczeń uczniowie szukają odpowiedzi na pytania:

- co jest źródłem dźwięku
- co towarzyszyło powstawanie dźwięków (drgania)
- dlaczego słyszymy dźwięki

Nauczyciel wyjaśnia pojęcia fali dźwiękowej wykorzystując gumę (o długości ok. 1 m.) trzymaną przez uczniów. Guma zostaje wprawiona w drgania. Następnie wykorzystywany jest kamerton z metalowym rylcem, który po uderzeniu drewnianym młoteczkiem zostaje wprawiony w drgania. Drgający rylec zanurzamy w wodzie, demonstrując w ten sposób powstawanie fali dźwiękowej i jej sposób rozchodzenia się.

W kolejnym etapie lekcji uczniowie starają się odpowiedzieć na następujące pytania:

- w jakich ośrodkach rozchodzi się dźwięk
- co jest niezbędne, aby fala dźwiękowa mogła się rozchodzić

Nauczyciel przywołuje z pamięci uczniów fragment filmu "Szatan z 7 klasy", w którym to uczniowie będąc nad jeziorem, nawołują się.

- Jak wpływa to na dźwięk?
- Jak zjawisko to wykorzystują ludzie i zwierzęta

(Ultradźwięki - służą porozumiewaniu się delfinów i wielorybów, nietoperze posługują się echolokacją, człowiek buduje echosondy).

Pytanie drugie dotyczy sytuacji z dzikiego zachodu i brzmi następująco: "Dlaczego kowboje przykładali ucho do szyn kolejowych?"
Uczniowie: Chcieli się zorientować, czy nie nadjeżdża pociąg.

Nauczyciel: jaki z tych przykładów wynika wniosek?
Uczniowie: Fale dźwiękowe w różnych ośrodkach rozchodzą się z różną prędkością.

Następnie nauczyciel wykorzystując foliogram wyjaśnia działanie i zastosowanie echosondy np. do wykrywania ławicy ryb, mierzenia odległości od dna morskiego. Nauczyciel zwraca uwagę na fakt, że prędkość rozchodzenia się dźwięku w danym ośrodku jest stała.

III. Faza podsumowująca:

Uczniowie otrzymują kartki z ćwiczeniami, które należy uzupełnić i wpisać do zeszytu.

Źródłami dźwięku są na przykład:........................,....................., czyli ciała............................

Fale dźwiękowe w różnych ośrodkach rozchodzą się z różną................

Falą dźwięków nazywamy (zaburzenie ośrodka związane ze zmianą gęstości cząsteczek).

Fala dźwiękowa nie rozchodzi się w..................................

Echo to (dźwięk odbity od twardej przeszkody)

Zwierzęta wykorzystujące ultradźwięki do porozumiewania się to (wieloryby)

Echosonda służy do..............................................

Jako zadanie domowe nauczyciel proponuje rozwiązać następującą krzyżówkę:


1. Słychać je na przykład w lesie
2. Narząd zmysłu bardzo dobrze rozwinięty np. u psów tropicieli
3. Czynność życiowa, do której potrzebny jest tlen
4. Ośrodek o mniejszej gęstości niż woda
5. Wydobywa się z krtani
6. Środowisko życia ryb
7. Poruszają się w nocy wykorzystując echolokację
8. Wydaje go kamerton
9. Dźwiękowa lub morska

Dla chętnych: wyjaśnij i uzasadnij, w którym środowisku fala dźwiękowa rozchodzi się szybciej - w powietrzu, czy w wodzie?

W trakcie takiej właśnie lekcje uczniowie wyrabiają w sobie cechy badacza. Dźwięk, muzyka może być również inspiracją do pracy na języku angielskim np. w trakcie szukania słówek korzystamy ze słownika. Po wysłuchaniu utworu uczniowie zapisują swoje refleksje.

29.11.2002

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Ćwiczenie 1:

Oprzyj dłoń na krawędzi stołu, a następnie umieść pod nią linijkę. Wystający poza stół drugi koniec linijki wygnij do dołu i puść. Co wyczuwasz dłonią trzymającą linijkę? Czy potrafiłbyś zapisać w postaci graficznej ruch linijki?
Teraz zmień długość części drgającej - co widzisz i słyszysz?

Zapisz spostrzeżenia:

Ćwiczenie 2:

Pociągnij za struny gitary. Co widzisz i słyszysz? Zasłoń otwór prowadzący do wnętrza pudła i powtórnie pociągnij struny gitary - zaobserwuj, co widzisz i słyszysz.

Ćwiczenie 3:

Weź kamerton, na którego końcu znajduje się metalowa blaszka. Ustaw go tak, aby zaostrzony koniec blaszki znalazł się tuż nad okopconą płomieniami świecy szybką. Teraz uderz drewnianym młoteczkiem w metalowe ramię. Obserwuj co widzisz, oraz jaki obraz powstaje na szybce. Wyciągnij wniosek na podstawie wykonanych doświadczeń.

Ćwiczenie 4:

Weź kamerton z metalową blaszką i umieść go nad naczyniem z wodą. Uderz młoteczkiem w kamerton, a blaszką dotykaj powierzchni wody. Co zaobserwowałeś? Jak rozchodzi się dźwięk w wodzie? - narysuj.

Ćwiczenie 5:

Weź długą ok. 1 m miękką nitkę (włóczkę). Przywiąż łyżeczkę tak, aby znajdowała się w środku nitki. Trzymając za końce nitki uderzaj łyżeczką w stół. Teraz włóż do uszu palce, na których nawinięta jest nitka, tak aby końcówki nitki również znalazły się w uszach.
Skracaj długość poprzez zawinięcie jej na palcach i powtórz ćwiczenie. Porównaj głośność dźwięku.

Ćwiczenie 6:

Ustaw na stole 4-5 takich samych butelek. Do pierwszej z nich nalej pewną ilość wody. Do drugiej wlej dwa razy więcej, a do trzeciej trzy razy więcej. Następnie dmuchaj w otwór butelki.
Porównaj głośność dźwięku i zastanów się, od czego zależy jego wysokość.
Możesz również uderzać w butelki łyżeczką. Może uda ci się zagrać jakąś melodię.

Ćwiczenie 7:

Wyjdźcie na korytarz i stańcie w kręgu. Po środku połóżcie grające radio. Poruszajcie się wolno po okręgu. Czy gdzieś słychać lepiej lub gorzej?

Ćwiczenie 8:

Weź plastikowy wąż o długości ok. 1 m. na jego końcach umieść lejki. Przyłóż lejki do uszu. Poproś kolegę, aby delikatnie uderzał w środek węża. Co słyszysz? Napełnij wąż wodą. Przetrzymaj wąż tak oby swobodnie zwisał. Ponownie stukaj w jego środek. Co słyszysz?

Wyciągnij wnioski.

Ćwiczenie 9:

Zastanów się, jak rozchodzi się dźwięk w powietrzu, jak w wodzie, a jak w ciałach stałych?
 

Opracowanie: Marzena Kosińska - Puchalska

Wyświetleń: 19267