Katalog

Anna Macioł
Język polski, Artykuły

Ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne i syntaktyczne w nauczaniu języka polskiego w klasach I-III

- n +

Ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne i syntaktyczne w nauczaniu języka polskiego w klasach I-III

Ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne i syntaktyczne są podstawowym elementem kształcenia polonistycznego uczniów klas początkowych, dotyczą bowiem nauki języka ojczystego. Kształtowanie umiejętności posługiwania się przez dzieci w młodszym wieku szkolnym komunikatywnym językiem ojczystym w mowie i piśmie jest priorytetowym zadaniem pracy dydaktyczno-wychowawczej. Osiągnięcie zadawalających wy-ników w tej dziedzinie wymaga od nauczyciela z jednej strony stałego rozszerzania i pogłębiania aktywnego słownika uczniów, a z drugiej strony kształtowania umiejętności konstruowania, przy wykorzystaniu posiadanego przez nich zasobu słownictwa, komunikatywnych struktur syntaktycznych.

Słownik dzieci rozpoczynających naukę szkolną jest zróżnicowany. Najwięcej słów posiadają dzieci dla nazywania poszczególnych elementów treści, a także słów dotyczących wykonywania poszczególnych przez nie czynności. Nieco mniejszy zasób słów dla określenia cech ilościowych i jakościowych, a stosunkowo najmniejszy tzw. słów relacyjnych.

Przyczyny tego stanu rzeczy są różne. Jedną ze szczególnie ważkich jest swoisty sposób poznawania przez dziecko otaczającej rzeczywistości. Wyodrębnia ono w procesie poznawania przede wszystkim spostrzegane przedmioty, rośliny, osoby, a także rejestruje wykonywane przez nie czynności.

Swoisty sposób poznawania przez dziecko w młodszym wieku szkolnym otaczającej rzeczywistości ma określone konsekwencje zarówno dla struktur zasobu słownikowego, jak dla używanych przez nie typów zdań. Zasób słowikowy dziecka charakteryzuje się dominującą pozycją słów tzw. nazywających i informujących. Typowymi zaś strukturami syntaktycznymi są zdania pojedyncze, złożone współrzędnie łączne, lub też tzw. ciągi zdaniowe połączone za pomocą spójnika "i" albo bezspójnikowo.

W programie polonistycznego kształcenia uczniów w klasach początkowych zwrócono uwagę na zagadnienie wzbogacania zasobu słownikowego uczniów w zakresie wszystkich wyróżnionych wyżej kategorii.

Realizacja tego programu wymaga między innymi odpowiedniego doboru ćwiczeń słownikowych. Podstawowym zadaniem tychże ćwiczeń jest, prócz zwiększania zasobu słownika uczniów "przenoszenie" słownictwa z biernego słownika do czynnego, kształcenie sprawności w operowaniu wyrazem, uwrażliwienie na estetykę wypowiedzi i wyrabianie odpowiedzialności za słowo, a także zapobieganie błędom leksykalnym, a w przypadku pojawienia się błędów, skuteczne ich zwalczanie. Szczególne miejsce zajmują tu ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne i syntaktyczne.

Celem ćwiczeń słownikowo-frazeologicznych i syntaktycznych jest rozwijanie i doskonalenie mowy dziecka, poprze stopniowe rozszerzanie zasobu słownictwa i frazeologii oraz wypowiadania się. Ćwiczenia te są ściśle powiązane z wszystkimi działami języka polskiego, a szczególnie bliskie ćwiczeniom w mówieniu i pisaniu.

Ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne powinny być systematycznie stosowane i ściśle wiązać się z tematyką lekcji.

Przy wprowadzaniu nowych wyrażeń i zwrotów nauczyciel musi się liczyć z możliwościami uczniów. Dokładne opracowanie nowo poznanych wyrazów i zwrotów poprzez kilkakrotne ich użycie w mowie ustnej, a później w luźnych zdaniach lub w wypracowaniu, wpływa na dobre utrwalenie i zapamiętanie tego materiału.

Do najczęściej stosowanych ćwiczeń słownikowych w klasach I-III należy:

1. Wprowadzenie nazw przedmiotów, zjawisk, cech, czynności oraz stosunków przestrzennych - w kolejnych klasach nauczania początkowego w różnym zakresie, uwarunkowany tematyką.

Największa przydatność tego działu ćwiczeń polega na wprowadzaniu i aktywizowaniu słownictwa w toku codziennych zajęć i ćwiczeń lub w tworzeniu swobodnych tekstów. Bardzo ważną rolę odgrywa utrwalenie materiału słownikowego w postaci odpowiedzi na pytania, układanie zdań i wyrażeń z danym wyrazem w formie gry lub zabawy.

2. Wyjaśnianie niezrozumiałych wyrazów - występuje w klasie drugiej i wyżej w związku z analizą określonych tekstów literackich i poznawaniu nowych zjawisk. Tłumaczenie niezrozumiałych wyrazów może się odbywać poprzez bezpośrednie wskazywanie i wyjaśnianie ich przez nauczyciela. Można także wyjaśnić słownictwo poprzez podanie wyrazów nadrzędnych i podrzędnych, wyrazów bliskoznacznych, oraz wyrazów o znaczeniu przeciwnym.

3. Gromadzenie zwrotów i wyrażeń - stosuje się najczęściej w czasie ustnych wypowiedzi oraz podczas czytania. Umiejętność tworzenia wyrażeń i zdań zastępczych uczy zwracania uwagi nie tylko na treść wypowiedzi lecz także i jej formę, dzięki czemu przyczynia się do kształcenia poprawnej i w pełni komunikatywnej mowy dziecka. W praktyce szkolnej bardzo często potrzebne są dzieciom wyrażenia i zwroty o zbliżonym lub odmiennym stopniu obrazowości, lecz tej samej treści. Nauczyciel musi umieć w czasie pracy nad tekstem wykazać, że istnieje wiele możliwości budowania poprawnych zdań, które często o wiele trafniej wyrażają daną treść. Wyrobienie wrażliwości na piękne słowa, przyczynia się do lepszego rozumienia treści i wywołuje emocjonalny stosunek do opracowanych form wypowiedzi.

4. Grupowanie wyrazów wokół określonych tematów - polega na wyszukiwaniu i zestawianiu wyrazów związanych z określonym tematem. Służy przygotowaniu dłuższych wypowiedzi.

5. Grupowanie wyrazów o znaczeniu przeciwnym i podobnym - jest ćwiczeniem mającym wdrożyć uczniów do trafnego nazywania pewnych odcieni i odrębności określonych przedmiotów, a stosujemy je zwykle w trosce o jasność i dokładność języka. Dzieci dosyć wcześnie zdają sobie sprawę, że wyrazy te zwykle oznaczają te same przedmioty, zjawiska i czynności, a różnią się najczęściej zabarwieniem emocjonalnym. Dobieranie wyrazów o znaczeniu przeciwnym uczy dziecko dostrzegania cech różniących, co wpływa na kształcenie takich procesów umysłowych jak: uogólnianie, synteza, analiza, spostrzegawczość. Do tego celu potrzebny jest bogaty słownik, przy pomocy którego można w miarę precyzyjnie wyrazić podobieństwa i różnice.

6. Zastosowanie nieznanych dziecku wyrazów w zrozumiałym dla niego kontekście - typ ćwiczeń polegający na wyjaśnianiu niezrozumiałych wyrazów np. synonimicznych, za pomocą ukazania odpowiednich powiązań frazeologicznych danych wyrazów z innymi wyrazami. Dzięki temu uczeń poznaje między innymi zakres znaczeniowy danych wyrazów.

Styl pracy nauczyciela jest jednym z podstawowych czynników wpływających na zwiększenie zasobu słownictwa uczniów. Dzieci w tym wieku często przyjmują dosłownie zwroty i wyrażenia nauczyciela, jego sposób wymawiania wyrazów i jego tempo mówienia.

Poszerzenie słownika uczniowskiego polega nie tylko na zapoznawaniu uczniów ze znaczeniem nowych wyrazów, ale także na wyjaśnianiu ich odcieni znaczeniowych i powiązań z innymi wyrazami w zadaniu, szczególnie zaś na zaznajamianiu ze stałymi związkami frazeologicznymi nowo wprowadzonych wyrazów. Stąd też należy organizować ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne polegające na ukazaniu dziecku powiązań poznawanego wyrazu z innymi wyrazami.

Ściśle z ćwiczeniami słownikowo-frazeologicznymi wiążą się ćwiczenia syntaktyczne, które dzieli się na ćwiczenia dotyczące zdania oraz wypowiedzi wielozdaniowej. Najpełniejszą formą wypowiedzi, czyli połączenia wyrazów, które niesie pewną informację jest zdanie. Zdanie składa się najczęściej z kilku wyrazów powiązanych ze sobą treściowo i gramatycznie tzn. w taki sposób, iż formy fleksyjne poszczególnych wyrazów pasują do siebie wzajemnie.

Ważne w kształceniu mowy za pomocą ćwiczeń syntaktycznych jest wskazanie uczniowi, jakimi zdaniami ma operować: pojedynczymi, czy też złożonymi? Zależne jest to od zastanego zasobu słownictwa dziecka. Reasumując uważam, że trzeba rozwijać te formy, które kładą nacisk na poprawną budowę zdania pojedynczego. Dbać by uczniowie kończyli zdanie i ciągi zdaniowe, by nie używali stale równoważników zdań. Należy nauczyć dzieci zamykać myśl w granicach zdania.

 

Opracowanie: mgr Anna Macioł

Wyświetleń: 8697


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.