Katalog

Zofia Pajęcka
Ogólne, Artykuły

Jak kształtować umiejętność czytania ze zrozumieniem?

- n +

Jak kształtować umiejętność czytania ze zrozumieniem

Wirtualna rzeczywistość, możliwości elektronicznych nośników informacji stwarzają pozory, iż nadchodzi zmierzch epoki książki i czytania. Ogólnoświatowe tendencje i działania zmierzają do budowy i rozwijania globalnego społeczeństwa informacyjnego. Niewątpliwym symptomem, iż społeczeństwo polskie staje się informacyjnym, jest coraz liczniejsza obecność komputerów w instytucjach, urzędach i szkołach.

Szkoły są zobowiązane do rozwijania umiejętności korzystania z informacji i wiedzy zdobytej w szkole. Dla szkół oznacza to przygotowanie młodego pokolenia do życia w społeczeństwie informacyjnym i nie tylko. Zobligowane są do promowania czytelnictwa, rozwoju zainteresowań czytelniczych, kształcenia umiejętności czytania ze zrozumieniem. Nikt bowiem nie wyobraża sobie funkcjonowania człowieka we współczesnym świecie bez umiejętności czytania. Umiejętność tę kształcimy u dzieci od najmłodszych lat. Jedne dzieci już w wieku siedmiu, ośmiu lat płynnie czytają, inne jeszcze w klasie IV mają problemy z techniką czytania. Należy jednak pamiętać, że umiejętność czytania to nie tylko opanowanie techniki płynności, ale najważniejsze jest rozumieniu tego, co się czyta.

Ucząc się czytania, dziecko nabywa trzy kolejne poziomy umiejętności rozumienia tekstu.

Najniższy poziom to rozumienie dosłowne, wydobycie z tekstu jego bezpośredniego znaczenia. Uczeń to, co czyta, wiąże z własnym doświadczeniem życiowym. Zapoznaje się z nieskomplikowaną fabułą tekstu napisanego prostym stylem, potocznym lub zbliżonym do potocznego, i jeżeli zrozumiał to, co przeczytał, umie odpowiedzieć na pytanie rodzaju: "O czym była mowa w tekście" albo powtórzyć treść własnymi słowami, bardziej lub mniej sprawnie, co z kolei zależy od poziomu jego umiejętności mówienia.

Drugi poziom rozumienia tekstu wiąże się z czytaniem interpretacyjnym. Czytający wydobywa i wyjaśnia sens utworu już nie na podstawie własnej życiowej wiedzy, lecz na podstawie analizy całości dzieła literackiego, a potocznie to ujmując, wyjaśnia sens utworu, czytając nie linijki tekstu, lecz między linijkami. A zatem potrafi wyciągnąć wnioski z postępowania postaci literackich, znaleźć przyczynę i skutek zdarzeń, przewidzieć przebieg akcji, wyjaśnić motywy działania bohatera, opisać jego życie wewnętrzne, wskazać okoliczności uformowania się cech jego osobowości, zobaczyć swoistość ukształtowania słownego dzieła, itd. W czytaniu ze zrozumieniem tego typu pomaga nauka o literaturze, np. takie jej składniki, jak przenośnia, alegoria, symbol, fikcja, motyw, gatunek i rodzaj literacki, oraz umiejętności związane z analizą dzieła literackiego, polegające na ustaleniu tego, z jakich elementów i w jaki sposób zbudowany jest utwór. To pozwoli sobie uświadomić, że nauka czytania interpretacyjnego trwa przez cały wieloletni okres pracy w szkole podstawowej, i nie kończy się na niej. Bo każdy poziom rozumienia tekstu ma również swoje poziomy. Coraz wyższe w miarę powiększania się zasobu wiedzy, umiejętności i doświadczenia ucznia.

Kolejny poziom to czytanie krytyczne wymagające opanowania dwóch poziomów rozumienia: dosłownego i interpretacyjnego. Dziecko ocenia to, co czyta. Szuka w utworze wartości; objawia swoje upodobania i jednocześnie kształtuje je bądź przełamuje; formułuje niezależne opinie: podoba mi się- nie podoba mi się, odrzucić- nie odrzucić. Na podstawie przeczytanego tekstu buduje własną twórczość. Na tym właśnie poziomie rozumienia kształtują się upodobania czytelnicze naszych uczniów na ich przyszłe życie. Rolą nauczyciela jest je kształtować i jednocześnie nie zniechęcać do czytania.

Czytanie jest umiejętnością językową zdobywaną prze ucznia w koniecznej korelacji z posiadaną i rozwijaną umiejętnością mówienia i słuchania oraz w ścisłej integracji z nauką pisania. Posiadanie wszystkich tych umiejętności: mówienia, słuchania, czytania i pisania, jest pierwszym warunkiem powodzenia w życiu człowieka.

Uważa się ogólnie, że umiejętność czytania opanowuje każdy uczeń w klasach I-III i dlatego w klasach wyższych słabnie troska wielu nauczycieli o jej doskonalenie. Zdobycie tymczasem pełnej sprawności czytania, tj. właściwego tępa i rozumienia dosłownego, interpretacyjnego i krytycznego, jest procesem bardzo długim, trwającym do końca nauki szkolnej i wymagającym wielu żmudnych ćwiczeń ucznia i starań nauczyciela.

Jeśli weźmiemy pod uwagę skomplikowany pod względem fizjologicznym i psychologicznym proces czytania i na jego tle właściwości dziecka i ucznia, to możemy stwierdzić, że nawet, zdawałoby się, najlepiej czytający w klasach I-III na pewno nie opanował jeszcze w pełni ostatniej fazy czytania. Na pewno nie osiągnął jeszcze wszystkich stopni rozumienia tekstu. Na pewno ma jeszcze słabe tempo czytania. Na pewno proces czytania nie jest w pełni zautomatyzowany. To wszystko bynajmniej nie świadczy źle ani o uczniu, ani o nauczycielu uczących w najniższych klasach, lecz w naturalny sposób łączy się ze zdobywaniem złożonej i uwarunkowanej różnymi czynnikami umiejętności czytania. Świadczy natomiast o tym, że naukę czytania należy z całą odpowiedzialnością prowadzić w klasie IV i nie przerywać jej w dalszych.

Jest prawdopodobne, że brak dostatecznej liczby ćwiczeń w czytaniu i niepowodzenia uczniów wynikłe ze słabego jego tempa i niezrozumienia tekstu mogą spowodować zatrzymanie się umiejętności czytania na którejś jego fazie, a nawet cofnięcie się jej.

A przecież umiejętność czytania rzutuje na całą naukę szkolną: Uczeń słabo czytający albo nie rozumie coraz to poważniejszych w starszych klasach tekstów, albo rozumie tylko ich dosłowne znaczenie, co utrudnia mu interpretację tekstu. Nie jest on w stanie szybko i sprawnie wykorzystywać informacji w książkach nie beletrystycznych będących podstawą uczenia się innych niż język polski przedmiotów. Słabo identyfikując wyrazy lub litery w wyrazach, nie wspomaga swojej pamięci ortograficznej; mając trudności w ogarnianiu całości treściowej zdania i dłuższego odcinka tekstu, ma jednocześnie trudności z układaniem własnych tekstów, bo przecież pisząc musi jednocześnie czytać i rozumieć to, co pisze. Zbyt powolne tempo czytania może spowodować, mimo możliwości rozumienia, pozostawanie w tyle za współuczniami i nienadążanie za tokiem pracy lekcyjnej, a nawet wyłączenie się niej. Dzieje się tak, kiedy nauczyciel nie czeka, aż wszyscy uczniowie przeczytają cicho tekst mający być podstawą lekcji, lecz zaczyna jego omawianie, gdy tylko większość uczniów zgłosi koniec czytania.

W klasach IV-VI za zasady prowadzenia ćwiczeń w czytaniu można by przyjąć pouczenie: "Spiesz się powoli" i "Mniej, ale dokładniej".Otóż brak ćwiczeń w czytaniu i małą o nich troskę tłumaczą nauczyciele natłokiem teoretycznego poważnego i czasochłonnego materiału nauczania. Śpieszą, więc z jego opracowaniem, zapominając o celach praktycznych nauczania. Nie biorą pod uwagę tego, że im uczeń gorzej czyta, tym wolniej pracuje, a im wolniej pracuje, tym wolniej nauczyciel realizuje zadania programowe. Korzystniejsze byłoby, więc uwzględnienie zasady "Mniej, ale dokładniej", rozumienia jej dosłownie: mniejsza liczba tekstów do czytania, ale dokładniejsze ich opracowanie, również pod względem ćwiczeń w czytaniu cichym ze zrozumieniem, jak i głośnym.

I wszystkim uczniom trzeba dać sposobność ćwiczenia w czytaniu; samemu uzbroić się w cierpliwość, uczniów skłonić do życzliwości i wysłuchać najbardziej "stękających". Mającym duże braki należałoby zorganizować dodatkowe ćwiczenia poza lekcją.

Trzeba przy tym wziąć pod uwagę fakt, że na doskonalenie rozumienia tego, co uczeń czyta, wpływa wszystko, co jest przedmiotem pracy w szkole, a więc powiększająca się sprawność w posługiwaniu się językiem mówionym i pisanym, bogacący się zasób słownictwa, rosnąca wiedza o człowieku, poznanie środków stylistycznych utworów literackich, poszerzające się wiadomości z różnych dziedzin, np. historii i przyrody. Na wzrost umiejętności w czytaniu ze zrozumieniem wpływa również powiększające się doświadczenie życiowe ucznia, jego rozwój umysłowy i emocjonalny.

Kształtowanie umiejętności czytania ucznia jest procesem, długotrwałym i złożonym. Czytelnika wychowuje się od momentu pierwszego zetknięcia z książką, systematycznie prze cały okres pobytu w szkole. Najważniejszą role spełnia polonista, obok niego opiekun biblioteki szkolnej. Ale o rozwój czytelnictwa powinien się troszczyć cały zespół pedagogiczny. Jak zachęcić uczniów do czytania, aby oprócz tekstów podręcznikowych, lektur obowiązkowych sięgali również po inne książki. Oto kilka przykładów jak promować czytelnictwo i wartościową literaturę:
- organizacja cyklu spotkań: "W świecie baśni", "Pisarze z bliska",
- przygotowywanie przedstawień teatralnych,
- organizacja konkursów czytelniczych np.: Najlepszy czytelnik miesiąca, roku; Czytelnicze koło fortuny; Tytuły w kolorach, Czy znasz te baśnie, Liczby w tytułach,
- ogłaszanie plebiscytów na najciekawszą recenzję książki,
- stworzenie listy książek: "Co najchętniej czytamy" (poza lekturami szkolnymi)
- prezentacja nowości wydawniczych w bibliotece
- organizacja wystaw okolicznościowych (np. książki papieża i o papieżu z okazji Święta Patrona Szkoły)
- przygotowywanie wieczornic poświęconym różnym poetom (Konopnicka, Brzechwa)
- spotkania z uczniami poszczególnych klas: omawianie czytelnictwa, prowadzenie "zgaduj - zgaduli" dotyczącej konkretnej książki,
- organizacja konkursów plastycznych np.: Mój ulubiony bohater baśniowy, Bohater, którego podziwiam, Najpiękniejszy zeszyt z lekturami.

Są to formy pracy, które zachęcają uczniów do częstego kontaktu z książką. Rozwijają zainteresowania czytelnicze, zwiększają czytelnictwo, posiadają walory wychowawcze i kształcące, a co najważniejsze kształtują umiejętność czytania ze zrozumieniem.

Bibliografia:
1. Wojciechowski J. "Czytelnictwo"
2. Malmquist E. "Nauka czytania w szkole podstawowej"
 

Opracowanie: Zofia Pajęcka

Wyświetleń: 3634


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.