Metody i formy zajęć pozalekcyjnych w placówkach opiekuńczo - wychowawczych

Wychowanie w jego najbardziej humanistycznym wymiarze powinno rozbudzać, rozwijać i utrwalać w każdym dziecku zalążek uzdolnień, które posiada, by poprzez współdziałanie z innymi uczyło się kochać świat oraz działać w nim dla człowieka.

Często zdarza się, że proces wychowania ulega załamaniu, dziecko nie może lub nie chce sprostać oczekiwaniom świata dorosłych. Dzieje się tak, np. gdy zakłócenia niektórych funkcji orientacyjno - poznawczych, związanych najczęściej z opóźnionym rozwojem układu nerwowego, utrudniając proces dostosowania się do wymagań otoczenia. Załamuje się wówczas kariera szkolna ucznia. Niepowodzenia, brak sukcesów w nauce, obniżają wiarę we własne siły, osłabiają motywacje do nauki. Często wywołują dezorganizację wyższych form sterowania zachowaniem. Potrzebna jest wówczas interwencja terapeutyczna, pomoc leczniczo - wychowawcza.

Postępowanie terapeutyczno - wychowawcze podjęte w celu skorygowania niewłaściwych, czy niepełnowartościowych zachowań wychowanka, wynikających z zaburzenia rozwoju, bądź zachowania, to proces, który polega na organizowaniu w odpowiednio do diagnozy dobranych sytuacji wychowawczych, których wpływ na dziecko dokonuje się przede wszystkim za pomocą metod i środków pedagogicznych z uwzględnieniem aspektu psychoterapeutycznego, jako niezbędnego elementu tego procesu. Jego istotą jest takie zorganizowanie aktywności wychowanka, by poprzez zaspokojenie potrzeb, wyzwalania pozytywnych zmian motywacyjnych, a także usprawniania zaburzonych procesów, korygowanie niepełnowartościowych zachowań - umożliwić jemu dalszy pełny rozwój.

W placówce o charakterze opiekuńczo - wychowawczym czas poza godzinami lekcyjnymi traktowany jest jako czas wolny. Jego struktura i organizacja jest specyficzna. W literaturze czas wolny określony jest jako "czas pozostający poza wykonywaniem wszelkich koniecznych obowiązków". W placówkach tego typu czas ten jest ściśle organizowany przez wychowawcę i terapeutę. Wychowawca i terapeuta zdając sobie sprawę z leczniczego znaczenia zaspakajania potrzeb ogólnorozwojowych i psychicznych dzieci musi jednocześnie zadbać o racjonalnie ich wysiłek. Cel ten musi być osiągnięty środkami zintegrowanymi z ogólnym szczegółowym planem pracy terapeutyczno - wychowawczej. Wg J. Doroszewskiej istnieją 2 zasadnicze drogi oddziaływania psychopedagogicznego:
1. Ogólne oszczędzanie wydatkowania energii ustroju tj. unikanie szafowania wysiłkiem w sposób zbyteczny
2. ogólne wzmaganie dynamizmu ustroju.

Chcąc dostarczyć dziecku właściwych form odciążających staramy się o to,by dobrać wysiłek o zmienionej sile obarczeniowej w stosunku do uprzedniej. Chodzi tu o taką sytuację, kiedy organizm chwilowo czymś zmęczony, albo przez dłuższy czas daną czynnością obarczony został "zluzowany", aby zastąpić czynnościami odmiennymi od poprzednich np. po pracy umysłowej dostarczamy warunków do wyżycia się ruchowego w pracy fizycznej; zmęczonemu intensywnością wrażeń dajemy ciche, skupione zajęcie.

Specjalną funkcję odciążeniową ma kontakt z przyrodą w najrozmaitszych formach (od spacerów, wycieczek aż po filmy przyrodnicze). Formy zajęć odciążeniową jest relaksacyjna. U wychowanków, ze względu na wielość napięć związanych z pełnieniem roli ucznia, dziecka, kolegi istnieje potrzeba ćwiczeń relaksacyjnych zmniejszających stan napięcia psychicznego, powodujących odprężenie i poprawiających samopoczucie. Istnieje kilka technik relaksacji:
1. wg Jacobsona - wykonywanie ruchów rękami, nogami, tułowiem, twarzą w celu napisania i rozluźniania kolejnych grup mięśni. Wg autora systematyczne, najlepiej codzienne ćwiczenia stopniowo rozwijają umiejętność automatycznego odprężenia mięśni.
2. oparta na treningu autogennym Szultza wg A. Polena
- prowadzona w pozycji leżącej, ograniczyć ją należy do wywołania ciężaru, rozluźniania mięśni i poczucia ciepła. Dzieci słuchając opowiadania o zmęczonym misiu czy Kopciuszku po balu - naśladując go poddając się sugestii. Treść opowiadani należy bezwzględnie odnieść do wieku dzieci.
3. relaksacja przy muzyce - uczy kojarzenia muzyki z odprężeniem.
4. wizualizacja - przy podkładzie muzycznym podawany jest rozleniwiający stan przyrody.

Zajęcia o charakterze odciążającym to również biblioterapia mająca na celu identyfikację z bohaterem interpretację motywów postępowania bohaterów a zarazem odciążenie, odprężenie

Obok dbałości o dawkowanie wysiłku w placówkach, istotna jest troska o stwarzanie warunków do bycia aktywnym. J. Doroszewska pisze, iż "bezczynność połączona z nudą hamuje sprawność umysłową, zaćmienia jasność sądu wartościującego (np. moralnego)stąd nieprzemyślane, niesłuszne decyzje (tzw. walorami z nudów, konflikty z otoczeniem)." Dziecko w każdym wieku potrzebuje pewnych rygorów zewnętrznych. Wszelkie rozprzężenie może się podobać chwilowo, ale jest zbyt dużym obciążeniem wysiłkowym. Tak, więc niezwykle istotnym sposobem pracy z dziećmi w placówce opiekuńczo wychowawczej jest uczynianie ich. Może się to odbyć poprzez różnorakie zajęcia o charakterze czynnościowym tj. mającym na celu zdynamizowanie, usprawnienie wyższych czynności nerwowych i procesów kinestetycznych. Zajęcia te mogą mieć formy;
1. terapii ruchowej - zorganizowanie w większości codziennych czynności np. sprzątanie, spacery, zajęcia sportowe, turnieje itp.
2. terapii rozrywkowej - celem jej jest nie osiągnięcie jakiegoś rezultatu, ale oddanie się samemu procesowi czynności, który sprawia przyjemność zaspakajając potrzeby poznawcze, twórczości, kontaktów społecznych, organizatorskich. Istotne jest stwarzanie okazji do śmiechu, humoru, zabawy;
3. terapii zajęciowej - celowy jest tutaj osiągnięty rezultat np. wykonanie jakiegoś przedmiotu na zajęciach plastycznych, technicznych
4. terapii przez pracę - nacisk na wynik czynności, jej sprawność
przeprowadzenia, tempo i termin.

Metodami stosowanymi na zajęciach pozalekcyjnych są również techniki parateatralne;
- technika zmiany ról - umożliwianie dziecku zdobywania nowych doświadczeń mających charakter wychowawczo - terapeutyczny np. dziecku nieśmiałemu powierzamy rolę nauczyciela plastyki- uświadamiania mu, że może wyrażać dezaprobatę, krytykować wydawać polecenia poprawiania rysunku, dla dziecka agresywnego stwarzamy okazję do wczucia się w sytuację poszkodowanego np. zagrać jego rolę, "zadzwonić" do poszkodowanego i przeprosić.
- Teatrzyk palcowy - rysowanie na swoich palcach rąk główek różnych postaci. Uzgadnianie postaci i odgrywanie roli.
- Teatrzyk kukiełkowy - samodzielnie wykonanie kukiełek, podanie scenariusza w najogólniejszych zarysach.
- Teatrzyk wyboru - ustalamy temat zabawy, nauczyciel wybiera 1 dziecko i określa mu rolę. Dziecko samo sobie dobiera współaktorów i przydziela mu role.

Jedną z form zajęć pozalekcyjnych jest pogłębianie bądź utrwalanie poznanych wiadomości. Istotną kwestią jest, aby w tym czasie zwrócić uwagę na zasady poprawnego uczenia się, na sposób rozkładu materiału podane innych niż dotychczas stosowane techniki uczenia.

Czas przeznaczony na zajęcia pozalekcyjne musi być czasem zorganizowanym i zaplanowanym. Wychowanek musi mieć jednak również możliwość spotkań towarzyskich, zajęć dowolnych, jeżeli umie je właściwie zorganizować. Pamiętać należy tu o wychowankach, którzy nie potrafią znaleźć sobie w tym momencie atrakcyjnego dla siebie zajęcia. Dysponując szerokim wachlarzem pomocy dydaktycznych typu; gry dydaktyczne, puzzle, prasa młodzieżowa, środków do zajęć plastyczno - technicznych, bogatej wideoteki jesteśmy zobowiązani do podpowiedzi w zorganizowania tego czasu.

Ogromne znaczenie ma to, by zajęcia pozalekcyjne były rzeczywiście atrakcyjne i nowe w stosunku do znanych wychowankowi uprzednio oraz proporcjonalnie uczyniające i odciążające organizm
 

Opracowanie: ELŻBIETA ROŻEK

Wyświetleń: 6618