Wady postawy ciała, przyczyny powstawania, profilaktyka

1. Wstęp
2. Wyjaśnienie terminów: postawa ciała, postawa prawidłowa, postawa wadliwa, wady postawy.
3.Cechy charakteryzujące prawidłową postawę.
4. Metody oceny postawy dziecka.
5.Typy wadliwej postawy i ich krótka charakterystyka oraz przyczyny powstawania wad postawy.
- plecy okrągłe,
- plecy wklęsłe,
- plecy okrągło - wklęsłe,
- plecy płaskie,
- skoliozy
- płaskostopie
6. Schemat postępowania korekcyjnego.
7. Profilaktyka
8. Podsumowanie
9. Piśmiennictwo
10. Rysunki

1.Wstęp

Wady postawy, a szczególnie częstość ich występowania można uznać za problem społeczny. Przyczyny powstawania wad i ich rozwój jest różnorodny. Niezależnie od przyczyn wywołujących wady postawy, na które w większości nie mamy wpływu, istnieją czynniki środowiska zewnętrznego. Zrozumienie znaczenia tych czynników jest często kluczowe dla przebiegu wad postawy. Nauczyciel prowadzący gimnastykę korekcyjną bez pomocy rodziców, opiekunów i innych nauczycieli nie jest w stanie osiągnąć zadawalających rezultatów, dlatego ważne jest ustalenie wspólnego frontu działania w korygowaniu wady postawy.

2.Wyjaśnienie terminów

Postawą ciała

nazywamy indywidualne ukształtowanie ciała i położenie poszczególnych odcinków tułowia oraz nóg w pozycji stojącej.
Profesor Dega uważa, że postawę człowieka, sposób trzymania
się w pozycji pionowej, najcharakterystyczniej wyraża jego sylwetka. Wiemy, że znajomego z daleka i o zmroku właśnie rozpoznajemy po jego sylwetce.
Postawa człowieka zmienia się w ciągu całego życia. Największym zmianom ulega ona w okresie wzrostu. Po ukończeniu wzrostu struktury podporowej jaką jest kościec (miedzy 18 - 20 rokiem życia), postawa stabilizuje się.
W okresie starzenia się, na skutek powstających zmian wstecznych, postawa zmienia się: kifoza piersiowa zwiększa się, głowa pochyla się do przodu. Postawa zmienia się nie tylko w zależności od wieku. Zależy od trybu życia, pory dnia, zmęczenia. Postawa podlega świadomemu kontrolowaniu i wywierają na nią wpływ stany psychiczne.

Postawa prawidłowa

Postawa prawidłowa to harmonijne i bezwysiłkowe ułożenie poszczególnych elementów postawy w stosunku do osi długiej ciała (Przybylski 1965).
Postawa prawidłowa to taki kształt ciała wynikający z budowy i nawykowego usytuowania poszczególnych jego części, który sprzyja
podstawowym funkcjom organizmu (Zeyland - Malawka 1992).
Prawidłowa postawa ciała to taka, która występuje dostatecznie często, aby można ją było uznać za charakterystyczną dla danej populacji. Jest ona atrybutem osobników zdrowych o prawidłowym
rozwoju fizycznym i psychicznym (Kasperczyk 1992).

Postawa wadliwa

jest wtedy, gdy pewne elementy odbiegają od wzorca postawy poprawnej. Odchylenia te są odwracalne (Przybylski 1965).
Zeyland - Malawka (1992) proponuje, aby postawie prawidłowej przeciwstawić nie wady postawy, lecz postawę nieprawidłową, czyli taką, w której kształt ciała, wynikający z budowy i nawykowego lub przymusowego usytuowania poszczególnych części ciała, jest
niekorzystny dla organizmu.

Wady postawy

Wady postawy to odchylenia od ogólnie przyjętych cech postawy prawidłowej (Milanowska 1983).
Wada postawy to odchylenie od ogólnie przyjętych cech postawy prawidłowej, właściwej danej kategorii wieku, płci i typu budowy. Wady postawy można podzielić na proste i złożone. Proste wady postawy określamy niekiedy jako błędy postawy. Zmiany strukturalne oraz różnorodne deformacje w obrębie narządu ruchu nazywamy wadami budowy (np. wady klatki piersiowej, koślawość kolan, skoliozy) (Kasperczyk 1992).

Postawa człowieka jest więc wyrazem jego stanu fizycznego i psychicznego. Dobra postawa zależy od:
a) prawidłowo ukształtowanego układu kostno - więzadłowego,
b) dobrze rozwiniętego i wydolnego układu mięśniowego,
c) sprawnie działającego układu nerwowego.

3. Cechy charakteryzujące prawidłową postawę

Postawa prawidłowa - pozycja stojąca - charakteryzuje się:
głowa ustawiona prosto,
barki na jednym poziomie,
łopatki ściągnięte
symetryczne ustawienie miednicy (kolce biodrowe na jednym poziomie),
brzuch wciągnięty,
mięśnie pośladkowe napięte,
kończyny dolne ustawione równolegle,
prawidłowe ustawienie i obciążenie stóp.

4. Metody oceny postawy dziecka
Celem omówienia metod oceny jest nabycie umiejętności obserwacji postawy z jednej strony i umiejętność śledzenia zmian w postawie dziecka (poprawy lub ew. pogorszenia).
Oceniając postawę dziecka zwracamy uwagę na symetryczne ustawienie:
a) od przodu
- w pionie - brody, mostka, pępka, spojenia łonowego, kolan, kostek wewnętrznych,
- w poziomie - barków, obojczyków, bioder, kolan, kostek,
b) od tyłu
- pion pokrywa się ze środkiem potylicy, wyrostkami kręgosłupa padając na szparę miedzy pośladkową i niżej między kolana oraz miedzy kostki.
- w poziomie - barków, łopatek, bioder, trójkątów taliowych, fałdów podkolanowych oraz zgięć podkolanowych.
Asymetria mogłaby świadczyć o wadzie postawy.
Prostą metodą wykrywającą boczne skrzywienie kręgosłupa jest metoda Bertranda, polegająca na badaniu w skłonie w przód. Skupiamy uwagę na dwóch elementach: kręgosłupie oraz symetrii obrysów prawej i lewej strony grzbietu. Asymetria wysokości poziomu pleców świadczy o bocznym skrzywieniu.
Przy obserwacji z boku zwracamy uwagę na: ustawienie głowy, barków, krzywizny kręgosłupa, ustawienia bioder, kolan, stóp.

5.Typy wadliwej postawy, charakterystyka, przyczyny powstawania.

Wszelkie odchylenia od postawy prawidłowej to wady postawy, gdzie przyczynami powstania mogą być:
- niedobór ruchu - siedzący tryb życia,
- przyjmowanie jednorodnych i długotrwałych pozycji podczas odrabiania lekcji, oglądania TV, gry na komputerze, spożywania posiłków,
- zaburzenia napięcia mięśni - wskutek długotrwałej choroby.
- szczególnie niebezpieczne okresy to: 6 do 10 lat gdzie występuje kilkugodzinne przebywanie w pozycji siedzącej,
- okres od 12 do 15 lat - okres dojrzewania - intensywny przyrost długości kończyn i znaczne osłabienie siły mięśniowej.

Plecy okrągłe (dorsum rotundum)

Charakteryzują się nadmiernym wygięciem kręgosłupa ku tyłowi. Jeżeli wygięcie to dotyczy górnego, piersiowego odcinka kręgosłupa, to taką postać pleców okrągłych określamy jako "kifotyczną". Jeżeli cały kręgosłup wygięty jest ku tyłowi, to jest postać "siedzeniowa" lub jest to kifoza totalna.
Wada ta charakteryzuje się osłabieniem mięśni grzbietu, wysunięciem do przodu głowy i barków, przukurczem mięśni klatki piersiowej, spłaszczeniem i zapadnięciem klatki piersiowej, odstawaniem łopatek od klatki piersiowej.

Przyczyny powstawania

Plecy okrągłe mogą być wrodzone lub nabyte. Plecy okrągłe nabyte mogą powstać w następstwie takich chorób jak: krzywica, gruźlica, choroba Scheuermana, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa. Częstą przyczyną powstania pleców okrągłych jest dystonia mięśniowa, czyli zaburzenie równowagi napięć mięśniowych mięśni grzbietu podczas niewłaściwej pozycji przy pracy lub nauce.

Plecy wklęsłe (dorsum concavum)

Są wadą odcinka lędźwiowego kręgosłupa. Dla odcinka tego u osób zdrowych jest charakterystyczne wygięcie kręgosłupa do przodu.
Pogłębienie wygięcia tzw. hiperlordoza lędźwiowa - świadczy o plecach wklęsłych. Sylwetkę dziecka z plecami wklęsłymi charakteryzuje
pogłębiona lordoza lędźwiowa, zwiększone przodopochylenie miednicy, wypięty brzuch, uwypuklenie pośladków.

Przyczyny powstawania

Plecy wklęsłe mogą być wrodzone lub nabyte. Najliczniejszą grupę stanowią przypadki pleców wklęsłych nabytych, będące skutkiem dystonii mięśniowej.

Plecy okrągło - wklęsłe (dorsum rotundo - concavum)

Plecy okrągło - wklęsłe są wadą postawy, w której występują równocześnie cechy charakterystyczne dla pleców okrągłych i wklęsłych.
Charakterystyczną cechą tej wady jest zwiększona lordoza lędźwiowa i kifoza piersiowa. W sylwetce dziecka obserwuje się: pogłębienie kifozy piersiowej, wysunięcie głowy do przodu, wysunięcie barków do przodu, rozsunięcie i odstawanie łopatek od klatki piersiowej, pogłębienie lordozy lędźwiowej, zwiększenie przodopochylenia miednicy, wypięty brzuch, uwypuklenie pośladków.

Przyczyny powstawania

Najczęściej przyczyną tej wady jest zwiększony kąt, przodopochylenia miednicy, co prowadzi do zwiększenia lordozy lędźwiowej i na drodze kompensacji, dochodzi do pogłębienia kifozy piersiowej.
Zmienione ukształtowanie kręgosłupa wpływa na stan mięśni i więzadeł: mięśnie prostownika grzbietu odcinka piersiowego ulegają rozciągnięciu, a w odcinku lędźwiowym skróceniu. Przykurczowi ulegają także mięśnie obręczy barkowej i klatki piersiowej. Zwiększona lordoza przesuwa narządy jamy brzusznej ku przodowi,co powoduje rozciągnięcie mięśni brzucha. Osłabione są mięśnie pośladkowe.

Plecy płaskie - (dorsum planum)

Ta wada charakteryzuje się spłaszczeniem lub brakiem fizjologicznych krzywizn kręgosłupa. Brak fizjologicznych krzywizn kręgosłupa powoduje wypadniecie funkcji amortyzacyjnej kręgosłupa. Poszczególne elementy kręgosłupa ulęgają przeciążeniu i prowadzą do zmian zwyrodnieniowych. Istnieje skłonność do powstawania bocznych skrzywień kręgosłupa. Pojemność i ruchomość klatki piersiowej są upośledzone. Plecy płaskie coraz częściej spotykamy u dzieci i młodzieży.

Przyczyny powstawania

Przyczyn powstawania tej wady ortopedzi upatrują w sedenteryjnym trybie życia zarówno w szkole jak i podczas wypoczynku.

Skolioza -boczne skrzywienie kręgosłupa).

Skolioza, zwana bocznym skrzywieniem kręgosłupa jest wadą postawy, polegającą na wielopłaszczyznowym odchyleniu lini kręgosłupa od stanu prawidłowego. Odchylenie to występuje w trzech płaszczyznach:
a. czołowej - kręgosłup wygina się w bok: w prawo lub w lewo,
b. strzałkowej - pogłębia się wygięcie kifotyczne lub lordotyczne,
c. poprzecznej - następuje rotacja (obrót) kręgów, co prowadzi do powstania garbu.
Skolioza może powodować niekorzystne zmiany w układzie ruchu, układzie krążeniowo - oddechowym, w sprawności i wydolności fizycznej, a także w narządach wewnętrznych.
W zależności od stopnia zaawansowania zmian wyróżniamy stadia skoliozy (wg M. Kutzner - Kozińskiej):
1. Postawa skoliotyczna - jest to wstępne stadium wady. Występuje asymetria barków, łopatek, trójkątów taliowych, nie dochodzi do skrzywienia bocznego kręgosłupa lub jest ono niewielkie. Można je skorygować napięciem mięśni.

2. Skolioza I stopnia - jest to skrzywienie, którego kąt dochodzi do 30o (wg Cobba). Zmiany występują w układzie mięśniowo - więzadłowym, bez zniekształceń kostnych. Możliwa jest korekcja bierna całkowita a korekcja czynna prawie całkowita.

3. Skolioza II stopnia - jest to skrzywienie o wartościach kątowych 31 - 60 stopni. Występują zmiany strukturalne w kręgach i krążkach międzykręgowych. Kręgosłup ulega zrotowaniu, co objawia się garbem żebrowym (w odcinku lędźwiowym jest to wał lędźwiowy). Korekcja czynna nie daje efektów, a bierna niewielkie.

4. Skolioza II stopnia - jest to skrzywienie o kącie przekraczającym 60 stopni, z zaawansowanymi zmianami strukturalnymi: dochodzi do sklinowacenia i torsji kręgów, deformacji żeber i miednicy. Skrzywienie to nie koryguje się.

Przyczyny powstawania

Pod względem przyczyn powstawania skoliozy dzielą się na (klasyfikacja Cobba):
1. Skoliozy funkcjonalne (wady postawy, asymetrie kończyn, skrzywienia reflektoryczne, bólowe itp.)
2. Skoliozy strukturalne:
a. kostnopochodne,
b. nerwopochodne,
c. mięśniopochodne,
d. idiopatyczne - występują najczęściej i stanowią 80 - 90% skolioz.

Przyczyny powstawania skolioz idiopatycznych nie są znane. Nieznana przyczyna powstawania zmusza do leczenia objawowego, które ogranicza się do przeciwdziałania widocznym skutkom choroby. Na gimnastyce korekcyjnej ćwiczy się dzieci z I stopniem skoliozy. Bardziej zaawansowane przypadki wymagają postępowania rehabilitacyjnego.

Płaskostopie

Wada stóp polegająca na obniżeniu fizjologicznych łuków podłużnych stóp, a często również poprzecznych. Płaskostopie często łączy się z koślawością pięt, czyli przesunięciem kości piętowej na zewnątrz. W badaniu zwracamy uwagę na wyżłobienie stopy co można zaobserwować oglądając ślady mokrych stóp na podłożu.

6. Schemat postępowania korekcyjnego.

1. Uświadomienie dziecku i rodzicom obecności wady i wynikających z tego zagrożeń.
Najważniejszym celem jest przekonanie i zachęcenie dziecka do podjęcia trudu pracy korekcyjnej a rodziców do aktywnej współpracy, którzy będą dbali o stworzenie dziecku warunków optymalnych, sprzyjających korekcji wady.
2. Zapewnienie optymalnych warunków w domu.
a. zapewnienie odpowiednich warunków pracy (biurko, krzesło, ławka szkolna, oświetlenie),
b. nie przeciążanie dziecka nauka i pracą,
c. zapewnienie odpowiedniej ilości i warunków snu,
d. prawidłowe odżywianie
e. zapewnienie aktywnego wypoczynku
f. odpowiedni tornister i ograniczenie jego wagi
3. Rozciągniecie mięśni przykurczonych
W przypadkach wad postawy, zwłaszcza zaniedbanych, stwierdza się często przykurcze mięśni. Istnienie przykurczów ogranicza ruchomość stawową i uniemożliwia przyjęcie postawy skorygowanej. Ich rozciągnięcie i przywrócenie pełnej ruchomości stawowej jest pierwszym etapem likwidacji dystonii mięśniowej.
W bocznych skrzywieniach kręgosłupa dochodzi do asymetrii napięć przykręgosłupowych strony prawej i lewej. Mięśnie jednej strony ulegają osłabieniu, pozwalając kręgosłupowi na skrzywienie, mięśnie strony przeciwnej mają natomiast tendencje do przykurczu (w skoliozach stosujemy ćwiczenia symetryczne i asymetryczne).
4. Nauka przyjmowania postawy skorygowanej.
a. zaczynamy od przyswojenia dziecku korekcji cząstkowych - lokalnych w zależności od wady (np. ustawienie głowy, łopatek, barków, ustawienie trój katów taliowych),
b. naukę rozpoczynamy od pozycji odciążających kręgosłup od ucisku osiowego (leżenia klęki podparte i stopniowo przechodzimy do siadu i stania,
c. umożliwiamy początkowo kontrolę postawy przez przyleganie ciała do stałej płaszczyzny (podłoga ściana) potem kontrolę wzrokową w lustrze, a następnie przy wykorzystaniu czucia głębokiego.
7. Wzmocnienie mięśni osłabionych.
Poprawna postawa powinna być utrzymywana silnymi mięśniami posturalnymi, tworzącymi tzw. gorset mięśniowy. Postawa skorygowana powinna być utrzymywana przez cały czas ćwiczenia.
8. Wyrabianie nawyku postawy prawidłowej.
Wyrabianie nawyku postawy skorygowanej - powinno odbywać się podczas zajęć gimnastyki korekcyjnej oraz w szkole i w domu. Dziecku należy stale przypominać o konieczności korekcji postawy. Coraz dłuższe kontrolowane przebywanie w postawie skorygowanej (dzięki coraz silniejszym mięśniom) z czasem doprowadza do automatyzacji postawy skorygowanej i umożliwia jej utrzymanie gdy dziecko jest zajęte zabawą, nauką lub czynnościami dnia codziennego. Bardzo ważna jest rola nauczyciela klas młodszych. Stałe korygowanie postawy w trakcie lekcji i wyrabianie nawyku "prostego" trzymania się jest bardzo ważne.

7. Profilaktyka wad postawy

W profilaktyce wad postawy bardzo ważną rolę odgrywają rodzice, którzy powinni stworzyć odpowiednie warunki do nauki, odpoczynku oraz snu (rys.10). Podczas snu dziecko powinno mieć własne łóżko z materacem o średniej twardości, poduszkę uzupełniającą przestrzeń miedzy głową a łóżkiem. Biurko i krzesło powinny być dostosowane do wzrostu dziecka (rys.11). Oświetlenie powinno padać z lewej strony. Należy zwrócić uwagę na odpowiednią pozycję podczas odrabiania lekcji jak również na jej częste zmiany. Dojście do szkoły oraz noszenie dość ciężkiego tornistra wymaga, aby było to noszenie symetryczne. Praca w szkole wymaga, aby dziecko miało dostosowane krzesło oraz ławkę do swojego wzrostu, a podczas siedzenia trzymało się prosto. Ważne jest również noszenie odpowiedniego obuwia (elastyczna podeszwa, zapiętek twardy i nie deformujący się, obcas dość szeroki 2- 4 cm, długość buta powinna uwzględniać tzw. naddatek funkcjonalny, gdyż podczas chodu stopa skraca się i wydłuża, przód buta dość szeroki. Należy dziecku stworzyć warunki do aktywnego wypoczynku, a jeśli chce uprawiać sport decyzje należy uzależnić od orzeczenia lekarza, rodzaju wady i dostosować dyscyplinę sportową. W trakcie nauki w szkole wszyscy nauczyciele uczący powinni współdziałać w wyrobieniu nawyku "prawidłowej postawy" u uczniów wszystkich klas.

8. Podsumowanie

Wady postawy ciała są współcześnie zjawiskiem społecznym.
Dziecko z wadą postawy powinno systematycznie uczęszczać na gimnastykę korekcyjną.
Chcąc uzyskać dobry efekt terapeutyczny w proces usprawniania powinni włączyć się rodzice dziecka oraz nauczyciele wszystkich przedmiotów.
Ważna jest profilaktyka związana z: nauką w szkole, domu, odpoczynkiem a także aktywny tryb życia.

9. Literatura

1. Kasperczyk T. "Poradnik ćwiczeń korekcyjnych". Wydawca: Firma Handlowo - Usługowa "Kasper". Kraków 1996 r.
2. Kasperczyk T. "Wady postawy ciała". Wydawca: Firma Handlowo - Usługowa "Kasper". Kraków 1994 r.
3. Kutzner Kozińska M. "Korekcja wad postawy". Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa 1981 r.
4. Milanowska K. "Kinezyterapia". PZWL. Warszawa 1980 r.
5. Zeyland - Malawka E. "Ćwiczenia korekcyjne". Wydawnictwo Uczelniane AWF. Gdańsk 1984 r.
 

Opracowanie: mgr Danuta Pic

Wyświetleń: 25137