Katalog

Anita Krysiak
Geografia, Prezentacje

Walory krajoznawcze gminy Goszczanów

- n +

Wartości środowiska kulturowego gminy Goszczanów

Do środowiska kulturowego gminy należą:
- zabytki archeologiczne
- zabytki architektury
- krajobrazy naturalne i antropogeniczne.

Inne wartości kulturowe, jak język, tradycja, kultura ludowa, język znaków i symboli - stanowią faktograficzne uzupełnienie środowiska kulturowego.

Mimo, iż środowisko kulturowe tworzy cały krajobraz antropogeniczny, to w pracy uwzględnia się zazwyczaj tylko dwie pierwsze kategorie, obiekty i przestrzenie kwalifikowane do ochrony, jako to co chcemy zachować dla siebie i przyszłych pokoleń- ze względów naukowych, poznawczych i utylitarnych.

Przeszłość jakiegoś kraju, regionu czy miejscowości pozostawia po sobie ślady nie tylko w formie pisanej i w tradycji ustnej, ale również pod postacią różnorodnych zabytków budownictwa, sztuki i folkloru. Niestety, gmina Goszczanów nie obfituje w tego rodzaju pamiątki. Gdyby jej przeszłość osądzać jedynie po zachowanych budowlach i dziełach sztuki, to można by sądzić, że większość miejscowości w okolicach Goszczanowa narodziła się dopiero w XIX wieku. Pewnym wytłumaczeniem są ciężkie kataklizmy jakie nawiedziły tę ziemię w postaci wojen i pożarów, ale trzeba też przyznać krytycznie, że niejednokrotnie pozbawiano się zbyt lekkomyślnie starych budowli, aby na ich miejscu tworzyć nowe, służące próżności twórców i fundatorów.

Pietyzm dla zabytków i ich ochrona znalazły właściwe zrozumienie dopiero w czasach najnowszych, kiedy już niewiele daje się ocalić i uratować. Tak więc jedynie z kronik kościelnych i ksiąg gminnych znamy większość dzieł budownictwa czasów przeszłych.

Pierwszym pisanym dokumentem dotyczącym wsi nazwanej "Goszczanowicami" koło Kalisza jest bulla papieża Innocentego II z 7 lipca 1136 roku. W dokumencie tym, wyliczającym posiadłości arcybiskupów gnieźnieńskich czytamy: "(...) Cali: (...) Item Gostanovici cum willa forum". Wyszczególnienie tej nazwy może oznaczać, iż w XII wieku wieś posiadała kościół była siedzibą parafii. W świetle posiadanych dokumentów nie da się ustalić daty erygowania parafii i pobudowanie pierwszego kościoła w Goszczanowie. Według źródeł kościelnych, świątynia istniała przed 1331 rokiem. Akta procesu warszawskiego przeciw Krzyżakom z 1399 roku wspominają spalenie kościoła we wsi Goszczanowicze przez wojska Zakonu Krzyżackiego, idące w kierunku Kalisza na wyprawę czeską. W dokumencie z 1374 roku mamy pierwszy raz użytą nazwę Goszczanów. Wieś rozwinęła się z dawnego folwarku położonego nad rzeką Swędrnią. Za panowania Kazimierza Jagiellończyka należała do dóbr królewskich. Usytuowanie Goszczanowa przy ruchliwym trakcie Warszawa - Poznań przyczyniło się do rozwoju wsi. Karczmy położone na terenie Goszczanowa były ośrodkiem życia kulturalnego, a także miejscem noclegów kupców i podróżnych. Po powstaniu styczniowym, na mocy ukazu carskiego Goszczanów przeszedł na własność małorolnych chłopów.

Do najcenniejszych elementów dziedzictwa kulturowego o znaczeniu regionalnym zaliczamy piękny barokowy kościół świętego Marcina i Stanisława w Goszczanowie. Trudno ustalić czy ta budowla przetrwała do 1646 roku i jakie koleje przechodziła. Wiemy, że wtedy miał miejsce pożar kościoła prawdopodobnie od pioruna. Zachowany w swym pierwotnym kształcie kościół barokowy powstał w 1666 roku z fundacji chorążego sieradzkiego herbu "Szreniawa" Adama Poniatowskiego. W końcu XVIII wieku dobudowano klasycystyczną wieżę, w której znajduje się główne wejście do wnętrza świątyni jednonawowej z wystrojem barokowym. Znajdująca się zakrystia ze skarbczykiem odpowiada symetrycznie kaplicy po drugiej stronie prezbiterium. Samo sklepienie sięga wysokości 16 m i ma konstrukcję beczkową. Główny ołtarz jest polichromowany z drewna, natomiast ołtarze boczne są rokokowe. Po 1646 roku ze spalonego kościoła przeniesiono płytę - epitafium Mikołaja Poniatowskiego wmurowując ją w łuku wejściowym do kaplicy, pod którą znajduje się krypta z trumnami Turczynek. Wśród wyposażenia kościoła na szczególną uwagę zasługuje gotycka rzeźba świętego Jana Ewangelisty z XV wieku, misa mosiężna z początku XVI wieku, barokowe figury świętego Jana Nepomucena i świętego Onufrego, rokokowe krucyfiksy, kielich z 1788 roku, monstrancja z 1879 roku, oraz szaty liturgiczne z XVIII wieku. Stare ornaty i cenne naczynia liturgiczne zaginęły niestety w czasie ostatniej wojny. Prawdopodobnie zostały zrabowane przez Niemców, którzy uszkodzili też trumny ze zwłokami Turczynek.

Ze względu na piękne położenie kościoła na wzgórzu, ładną architekturę i romantyczną opowieść związaną ze spoczywającymi w podziemiach zwłokami dwóch Turczynek, stanowi on częsty cel wycieczek turystycznych.
"Nie chciał Poniatowski zostać polskim baszą, stąd do dziś w podziemiach dwie Turczynki straszą".

Minione lata ubrały prawdziwe wydarzenie z życia rodziny Poniatowskich w kształty legendarne. Podobno syn właściciela dóbr Goczszanowa i Poniatowa dostał się do noweli tureckiej pod Chocimiem. W ucieczce pomogły mu wówczas dwie siostry Turczynki, które młody Stanisław Poniatowski przywiózł do ojcowskiego domu w Poniatowe. W warunkach chrześcijańskiej Polski posiadanie dwóch żon było niemożliwe. Nie chcąc stracić znaczenia wśród okolicznej szlachty musiał przyrzec, że jedną z Turczynek poślubi, a drugą oddali. Mahometanki zmuszono do przyjęcia chrztu i komuni św. Nauki udzielał im goszczanowski pleban. Miłość siostrzana okazała się jednak silniejsza od miłości do mężczyzny. Tragiczny konflikt rozstrzygnęła wspólna, samobójcza śmierć.

Inne wersje legendy przedstawiają sprawę bardziej sensacyjnie: przyczyną nagłego zgonu obu kobiet miała być zawistna macocha, która z chorążym Adamem miała jeszcze trzy córki. W każdym razie po dokonaniu wyboru i ślubie z jedną z Turczynek Poniatowski został zaskoczony nagłą śmiercią obu sióstr, a zagadka nie została nigdy rozstrzygnięta.

Opuszczając Goszczanów i kierując się w stronę południową odwiedzić można miejscowość Chlewo, które było siedzibą parafii już w 1335 roku. Na miejscu poprzedniego drewnianego kościoła zbudowano tu w 1778 roku nowy, murowany barokowy o pewnych cechach klasycystycznych pod wezwaniem św. Benedykta Opata.

Z budownictwa świeckiego na terenie gminy Goszczanów dochowały się do chwili obecnej dworki w Stojanowie (gdzie obecnym właścicielem jest Pan Stanisław Marek) i Poniatowie.

Z parków krajobrazowych tak popularnych w XIX wieku pozostaly tylko zamysły dawnego rozplanowania drzew w Sulmowie i Stojanowie.

Pozostałe występujące na obszarze gminy antropogeniczne elementy środowiska kulturowego mają rangę lokalną.

Trzecia kategoria, mimo że najważniejsza, bo determinująca charakter, atmosferę, kulturę i przynależność etnograficzną jest reprezentowana w ograniczonym zakresie.

Na obszarze gminy występują parki:
- Chwalęcice
- park dworski (zdewastowany), nieogrodzony, założony w XIX wieku o powierzchni 3,5 ha (w tym wody 0,35 ha)

2. Poprężniki
- niewielki park spacerowy, przydomowy, początek XIX wiek, powierzchnia 3,59 ha (w tym wody 1,6 ha) oraz nieco zdewastowany dwór; dzieje owego dworu splatają się z tragicznymi losami Powstania Styczniowego, znajdował się tu bowiem punkt kontaktowy oddziałów Józefa Iksińskiego na pobliskich polach rozegrała się potyczka Polaków z wojskami carskimi, wydarzenia te zostały upamiętnione przez oznakowany szlak turystyczny nazwany Szlakiem Powstania

3. Stojanów
- park dworski, przydomowy, początek XIX wiek powierzchni 3,59 ha (w tym wody 1,34 ha); dwa istniejące budynki o wartości zabytkowej: dworek i obora

4. Sulmów
- park dworski, początek XIX wiek, powierzchnia 4,6 ha (w tym wody 0,73 ha ) i pozostałości po zabudowaniach pałacowych

5. Chwalęcice - Wójcinek
- park o charakterze krajobrazowym, założony w II połowie XIX wieku, składał się z dwóch części:
- pierwsza frontowa z domem mieszkalnym, gazonem i nasadzeniami drzew i krzewów ozdobnych, niestety stan aktualny nienajlepszy
- druga część leśna położona na zachód od części frontowej między drogą do wsi Morawki i stawem o powierzchni około 1,5 km - dość dobrze zachowana.

Wiejski krajobraz gminy wzbogacają liczne krzyże i kapliczki przydrożne.

Sztuka ludowa i tradycje miejscowego folkloru coraz bardziej zanikają, chociaż można je jeszcze odnaleźć we wspomnieniach miejscowej ludności wsi Powiatów, leżącej 2 kilometry w kierunku wschodnim od Goszczanowa. Utrzymywał się tu do niedawna, zapustowy obyczaj regionalny o nazwie "Cymber" pielęgnowany przez miejscowe Koło Gospodyń Wiejskich. Również w pozostałych miejscowościach próbuje się reaktywować wiejskie tradycje, m.in. tzw. "Podkoziołek" - całonocną zabawę taneczną, wieńczącą ostatnie dni karnawału, "Półpoście" - zabawy, w czasie surowo obchodzonego postu, będącego okresem dość nudnym, szczególnie dla młodzieży, w związku z czym organizowane są różne zabawy, mające nieco uatrakcyjnić ten poważny i surowy czas (szczególnie dokucza się pannom na wydaniu)

W okresie letnim organizowane są częste zabawy taneczne na świeżym powietrzu, tzw. "Majówki" ponieważ według zamieszkującej tu ludności, każde wydarzenie we wsi jest dobrą okazją do świętowania, zarówno radość jak i smutek.

Latem w miejscowości Goszczanów organizowane są coroczne, słynne już w całym województwie Targi Rolno- Spożywczo- Przemysłowe, organizowane przez firmę " Lewex" i Urząd Gminy. Targi te przyciągają nie tylko wystawców, ale też liczne rzesze odwiedzających nie tylko zamieszkujących gminę, ale również spoza niej. Dodatkową atrakcją jest prezentacja dorobku folkloru mieszkańców i występy znanych zespołów tanecznych.
Podsumowaniem produkcji i pracy rolniczej mieszkańców, są jesienne Dożynki, które zbierają wszystkich rolników i gości. Dożynki to święto, na którym prezentowany jest dorobek artystyczny zespołu ludowego, działającego przy Gminnym Ośrodku Kultury w Goszczanowie.

Mimo czasowego "zastoju" jeśli chodzi o tradycje miejscowego folkloru, widoczne jest ostatnio znaczące zainteresowanie młodzieży i dzieci obrzędami jeszcze niedawno bardzo popularnego.
 

Opracowanie: Anita Krysiak

Wyświetleń: 1433


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.