Źródła agresji wśród młodzieży szkolnej oraz sposoby jej zapobiegania

Co to jest agresja?

Agresja jest to zachowanie zwrócone przeciwko innym osobom i przedmiotom oraz działanie na ich szkodę. Jest to zjawisko negatywne będące codziennym elementem naszego życia. Agresja może przyjmować formy fizyczne i psychiczne.

Agresja fizyczna to fizyczny atak na drugą osobę lub jej własność. Najczęściej dochodzi do kontaktu fizycznego agresora z ofiarą, np. w postaci uderzeń, kopnięć lub zadawania ran. Agresja fizyczna może mieć również charakter instrumentalny. Z agresją instrumentalną mamy do czynienia wtedy, gdy agresor chce swoim zachowaniem osiągnąć jakiś cel. Dzieje się tak na przykład, gdy przed sklepikiem szkolnym starsi uczniowie zabierają młodszym pieniądze, żeby sobie coś kupić.

Agresją psychiczną jest izolowanie (odejdź stąd, nie mam dla ciebie czasu), wyśmiewanie, przezywanie, zastraszanie, obrzucanie wyzwiskami. Jej konsekwencje to poczucie zagrożenia, odrzucenie i izolowanie drugiej osoby z grupy.

Agresja jest reakcją obronną przed stresem. Agresja, prowadząc do rozładowania sytuacji trudnej staje się źródłem nowych trudności. Coraz częściej czujemy się bezradni wobec rodzącej się przemocy. Ofiarami agresji w szkole są młodzi i słabsi uczniowie, maltretowani często systematycznie przez starszych i silniejszych kolegów.

Agresja wśród dzieci i młodzieży jest zjawiskiem narastającym, procesem, który rozpoczyna się od dokuczania i szkodzenia innym, aż po trudne przypadki przemocy.

O rozmiarach agresji wiemy niewiele, ponieważ uczeń z obrony przed powtórnym pobiciem, sponiewieraniem, ośmieszeniem, nie chce o tym komukolwiek powiedzieć.

Często taką samą postawę przejawiają rodzice, pomimo, że wiedzą o kłopotach swojego dziecka oraz nauczyciele, którzy bagatelizują informacje na temat przejawów agresji, twierdząc, że problem ten nie dotyczy uczniów ich klasy czy szkoły.

Tymczasem przemoc ma miejsce w szkole na terenach przyległych do szkoły oraz poza nią.

Jakie są źródła agresji?

Jest ich bardzo wiele i są one różnorodne. Duży wpływ ma rodzina i osłabienie jej roli wychowawczej. Rodzina może rozładować napięcie i likwidować trudności wychowawcze, ale w pewnych warunkach może być również źródłem trudności, które narastają w miarę rozwoju dziecka. Będą to rodziny funkcjonujące nieprawidłowo, rodziny nie wykazujące troski o dziecko lub nie zapewniające mu warunków niezbędnych do jego pełnego rozwoju.

Wśród przyczyn będących źródłem agresji dominujących w środowisku rodzinnym wymienia się częściowy lub całkowity brak opieki nad dzieckiem, najczęściej spowodowany brakiem ojca lub matki. Jeśli jedno z rodziców zmarło lub odeszło z domu, pozostawiając dzieci pod opieką drugiego rodzica, wpływa to ujemnie na ich wychowanie. W sytuacji, kiedy matka została z dzieckiem, musi wtedy sama troszczyć się o utrzymanie rodziny, zarabiać na życie, opiekować się dziećmi i przeważnie żadnego z tych obowiązków nie wykonuje należycie. Jeśli nawet zajmuje się dziećmi, kocha je i dba o nie, to przebywając w pracy dłużej niż dziecko w szkole, nie może zapewnić mu stałej opieki. Po lekcjach dziecko wraca do pustego domu i czekając na matkę ma wiele czasu i wypełnia go sobie niedozwolonymi zajęciami. Nie zawsze też, gdy przyjdzie ze szkoły, ma w domu przygotowane jedzenie, często musi zadowolić się kawałkiem chleba i dopiero wieczorem otrzymuje ciepły posiłek.

Wiele trudności sprawiają dzieci całkowicie opuszczone przez rodziców. Znane są przypadki, kiedy rodzice rozchodząc się wypierają się własnego dziecka i żadne nie chce wziąć go do siebie. Dzieckiem takim najczęściej zajmują się dziadkowie lub przygarnia je dalsza rodzina, często robiąc to "z łaski".

Dziecko jest zaniedbane, opuszcza się w nauce, wagaruje, nikt właściwie nie ma nad im kontroli, w szkole koledzy dokuczają mu, wyzywając od brudasów, podrzutków, włóczęgów, łobuzów, a ono bije każdego, kto staje mu na drodze, broniąc własnej pozycji i honoru, staje się nieznośne, oporne, nieufne i żadne perswazje ani upomnienia nie odnoszą skutku. Dziecko pragnie serdeczności, uczucia, przynależności do kogoś, z kim czułoby się dobrze i bezpiecznie, a tego wszystkiego zostało pozbawione.

Przyczyną agresji mogą być nadmierne wymagania, jakie niektórzy rodzice stawiają swym dzieciom. W pewnych rodzinach dziecko jest obciążone wieloma obowiązkami, musi wykonywać prace ponad swoje siły nie ma chwili spokoju, każde niedbałe wykonanie poleceń karane jest dość surowo. Nie ma ono wolnej chwili dla siebie, a widząc, że inne dzieci mają czas na zabawę i zaspokojenie własnych potrzeb, buntuje się, chce zmienić swoje życie, co manifestuje nieposłuszeństwem, a nierzadko ucieczką z domu od przykrości i obowiązków.

Poważną przyczyną zaburzeń w zachowaniu się dziecka i sprzyjającą rodzeniu się agresji jest niekonsekwentne postępowanie rodziców. Najbardziej jest to widoczne, gdy przychodzi na świat drugie dziecko w rodzinie. Wcześniej pierwsze było rozpieszczane, wszyscy się nim zajmowali, a matka i ojciec byli na każde zawołanie dziecka, spełniali jego prośby i zachcianki. Dziecko nigdy nie czuło się samotne ani opuszczone, bo rodzice zawsze byli w pobliżu. Po urodzeniu się drugiego dziecka matka musi z konieczności zająć się noworodkiem, a dla pierwszego dziecka ma niej czasu, niż przedtem. Dziecko spostrzega, że już nie poświęca mu się tyle czasu, co dawniej, ani nie zajmuje się nim tak wiele. Czuje się odtrącone przez to drugie dziecko, które jest teraz w centrum miłości rodziców, zaczyna kaprysić, staje się dokuczliwe, pragnie zwrócić na siebie uwagę, a jeśli nie osiąga zamierzonego celu, staje się coraz bardziej nieznośne.

W dotychczasowej analizie źródeł agresji rozważany był problem małego dziecka. Byłaby ona niepełna, gdybyśmy nie uwzględnili trudności wychowawczych występujących w okresie dorastania młodzieży, w którym niewłaściwe oddziaływania wychowawcze osób dorosłych powodują wiele konfliktów, nieporozumień, przejawów nieposłuszeństwa i różnego rodzaju zachowań agresywnych.

Postępowanie z młodzieżą w okresie dorastania wymaga taktu i dyskrecji. Nietrzeba być zbyt ciekawskim i nie wypytywać młodzieży o jej sprawy, przeżycia, budzące się pierwsze uczucia miłości, przeżywanie pierwszych sukcesów i porażek. Wszystko to młodzież musi przeżywać sama, są to dla niej wielkie wydarzenia, tak wielkie, że nie potrafi zwierzyć się z nich nikomu, a tym bardziej osobie, która o nie wypytuje. Kiedy jednak odczuje potrzebę opowiedzenia komuś z rodziny o swoich sprawach, podzielenia się swoimi radościami, wątpliwościami, nie należy takiej rozmowy odkładać na potem czy na jutro, bo wtedy może się rozmyślić i nie będzie chciała rozmawiać. Na takie poufne rozmowy trzeba mieć zawsze czas i nigdy nie należy traktować ich lekceważąco. Tylko ci rodzice zyskują zaufanie swoich dzieci, którzy nawet sprawy błahe traktują poważnie i zastanawiają się razem z nimi, jak je rozwiązać, czy jak się do nich ustosunkować. W życzliwej atmosferze nie będzie sytuacji konfliktowych. Młodzież chce, by dorosła i trzeba pomóc jej wejść w świat ludzi dorosłych.

Szkoła ma również trudności w wychowawczym oddziaływaniu na uczniów trudnych, do których nie trafiają żadne perswazje, tłumaczenia czy nawet stosowane kary. Trudności z dziećmi, u których nie stwierdzono żadnych zmian w ośrodkowym układzie nerwowym lub nadpobudliwości emocjonalnej, są najczęściej związane z wadliwą organizacją procesu wychowania i nauczania.

Poważnym źródłem trudności wychowawczych jest niezaspokojenie przez szkołę potrzeby uznania i sukcesu u młodzieży. Uczniowie każdej szkoły chcą, aby oceny i pochwały były wyrazem uznania ze strony nauczyciela. Najczęściej nauczyciele chcą kształtować uczniów według określonych wzorów, a uczeń sam chce decydować o własnym rozwoju. Nauczyciele stawiają sobie za zadanie wyszukiwanie, czego uczeń nie potrafi, aby postawić ocenę, a uczeń, by uniknąć oceny niedostatecznej, stara się ukryć swą niewiedzę. Nauczyciele wymagają posłuszeństwa i bezkrytycznego wykonywania poleceń, co powoduje, że uczeń zaczyna się buntować, przestaje lubić szkołę.

Uczeń ceni szkołę i nauczycieli wówczas, kiedy zaspokaja w niej swoje potrzeby, nie jest zagrożony upokorzeniem, szyderstwem czy ironią ze strony nauczyciela i kolegów, kiedy wymaga się od niego tyle, na ile go stać. W takich warunkach łatwo o dobre samopoczucie, radość ze współżycia z kolegami, radość z uzyskanych sukcesów z rzetelnej twórczej pracy.

Uczeń czuje lęk przed oceną niedostateczną, klasówką czy odpowiedzią ustną. Ocenom negatywnym towarzyszy poczucie małej wartości. Nauczyciel stawiając ocenę niedostateczną, często w obecności klasy kpi z ucznia, nazywa go leniem lub nieukiem. Wciąż pogłębiające się niepowodzenia szkolne, brak możliwości opanowania zbyt trudnego materiału stanowią jedną z głównych przyczyn wzrostu zachowań agresywnych.

Należy jeszcze wspomnieć, że przyczyną zachowań agresywnych u dzieci i młodzieży jest używanie alkoholu i narkotyków a także przykłady przemocy pokazywane w telewizji. Przemoc w telewizji może wpływać na agresywne zachowania, tłumić wrażliwość w odbiorze realnego życia oraz uczyć nierealistycznych zachowań.

W jaki sposób możemy zapobiegać agresji?

Dzieci, które czują się bezpieczne w swoich relacjach z rodzicami, są mniej agresywne i lepiej radzą sobie z emocjami. Gdy otacza się je miłością i zainteresowaniem, mają mało powodów do agresji i wrogości. Uciekają się do niej wtedy, gdy się boją, są osamotnione, pełne rozterek lub, gdy mają silną potrzebę akceptacji bądź zwrócenia na siebie uwagi.

Jeżeli nauczą się stosowania zachowań agresywnych i przemocy jako metody na rozwiązywanie problemów, a ze strony dorosłych spotka się to z pobłażliwością lub akceptacją, poziom agresji wobec rówieśników, rodzeństwa i dorosłych będzie prawdopodobnie wzrastał.

Dlatego starajmy się nauczyć dzieci i młodzież, aby zachowania skierowane do innych ludzi oraz do nich samych nie przekraczały pewnych określonych granic.

Traktujmy poważnie uczniów, starajmy się liczyć z ich zdaniem i opiniami na temat omawianych spraw szkolnych i ogólnych. Bądźmy cierpliwi i spokojni podczas wyjaśniania właściwych reguł postępowania.

Ze strony rodziców oczekujmy unikania przejawów przemocy i agresji w rodzinie, budowania autorytetu u swoich dzieci konsekwencją postępowania oraz stosowania jednolitych wymagań w stosunku do swoich dzieci. Tam, gdzie matka i ojciec nie maja szacunku u dziecka, trudno się dziwić, że nie ma ono respektu dla dorosłych i ich wymagań. Jeśli rodzice nie wspierają wysiłku nauczyciela i dyrekcji w kierunku wykorzenienia złych zachowań, to wszelkie działania pozostaną bezowocne.
 

Opracowanie: mgr Jadwiga Murawiecka - nauczyciel Szkoły Podstawowej
w Chodowie

Wyświetleń: 4972