Metody nauczania geografii ze szczególnym uwzglednieniem grupy metod opartych na słowie

I. Metody Nauczania.

Methodos to po grecku droga, metoda postępowania. Stąd przez metodę nauczania rozumiemy - sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce oraz rozwijanie zdolności i zainteresowań (wg Okonia).

Doboru sposobów swojej pracy z uczniami dokonuje nauczyciel w zależności od wieku uczniów, charakterystycznych właściwości danego przedmiotu nauczania oraz celów i zadań dydaktycznych, które zamierza zrealizować.

Istnieje wiele metod pracy dydaktycznej i sposobów ich podziału. Według Okonia kryteria podziału można w pewien sposób ujednolicić, dzieląc te metody na:
- oparte na słowie,
- oparte na obserwacji (oglądowe),
- oparte na działaniach praktycznych,
- oparte na rozwiązywaniu problemów (problemowe),
- oparte na samodzielnym dochodzeniu do wiedzy.

Na każdą z wyróżnionych metod głównych składa się wiele metod szczegółowych, które mają za zadanie spełnić następujące funkcje:
- służyć zaznajomieniu uczniów z nowym materiałem - przekazanie wiadomości,
- zapewnić utrwalenie zdobytej przez uczniów wiedzy,
- ułatwić kontrolę i ocenę stopnia opanowania wiedzy.

Wymienione zadania realizuje się za pomocą szczegółowych metod. Metody te, tylko niekiedy stosowane są pojedynczo, tworzą na ogół ściśle ze sobą powiązane układy, jak np. wykład - pokaz - dyskusja, pogadanka - eksperyment - wykład itp.. Układ wybranych do danej lekcji metod zależy od dominującego na lekcji rodzaju zadań dydaktycznych. Przykładowo: jeżeli głównym zadaniem lekcji jest zapoznanie uczniów z nowym materiałem, to wówczas górować będzie wykład, pokaz lub eksperyment nad pogadanką wstępną, której rola będzie drugoplanowa.

W zależności od funkcji spełnionych przez daną grupę metod, a także od tego, w zakresie jakiego przedmiotu i na jakim poziomie nauki szkolnej dana grupa metod ma być zastosowana, nauczyciel musi dokonać odpowiedniego doboru metod, modyfikując i eliminując z niej te metody szczegółowe, które są nieprzydatne dla realizacji założonego celu nauczania.

II. Zasady nauczania.

Przez zasady nauczania rozumiemy w dydaktyce ogólne normy regulujące postępowanie nauczyciela w procesie nauczania. Dotyczą one treści oraz metod nauczania i stanowią wytyczne do organizowania działalności poznawczej uczniów.

W szkołach przyjmuje się następujące zasady dydaktyczne:
- zasada systematyczności,
- zasada poglądowości,
- zasada przystępności i stopniowania trudności,
- zasada świadomości i aktywności uczniów,
- zasada wiązania treści z praktyką,
- zasada trwałości wyników nauczania.

Wszystkie zasady nauczania łączą się ze sobą, są wzajemnie uwarunkowane i nie mogą być traktowane oddzielnie. Rolą nauczyciela jest ustalenie wzajemnego stosunku wymienionych metod w toku realizacji programu na różnych poziomach nauczania.

Zasada systematyczności ma zapewnić uczniom możliwość opanowania logicznie uporządkowanego systemu wiedzy. Realizacja zasady systematyczności jest zapewniona w nauczaniu geografii przez dobór i układ treści nauczania. Stosowanie tej zasady ma zapewnić uczniom możliwość zdobywania nowych wiadomości na bazie wcześniej zdobytych wiadomości, w takiej kolejności, aby omawiane zagadnienia mogły być przez nich w pełni zrozumiane.

Sposób stosowania zasady systematyczności można rozpatrywać na przykładzie nauczania o klimacie. Na lekcjach przyrody uczniowie poznali wiele faktów świadczących o różnorodności i złożoności zjawisk klimatycznych, występowaniu stref klimatycznych, zależności klimatu od szerokości geograficznej danego obszaru, poznali cechy klimatu gorącego i polarnego. W świetle tej wiedzy uczniowie poznają bardziej szczegółowe informacje dotyczące klimatu Polski. Wzbogacone są o elementy środowiska geograficznego naturalnych krain. Daje to dalej podstawę do szczegółowego wprowadzenia, w kl. I gimnazjum, pojęcia czynników i typów klimatu.

Zasada poglądowości jest najpowszechniej stosowaną zasadą. Jej przestrzeganie przez nauczyciela przyczynia się do usunięcia z procesu nauczania i uczenia się wszelkiego werbalizmu, to jest zastępowania przedmiotów przez oznaczające je wyrazy (nauczanie słowne). W rezultacie werbalnego nauczania uczniowie zamiast myśleć samodzielnie logicznie operują na pamięć wyuczonymi wiadomościami.

Zasada poglądowości jest stosowana w nauczaniu geografii. Znajduje to swój wyraz w programach i podręcznikach zalecających np. prowadzenie obserwacji, stosowanie pomocy naukowych, wykorzystywanie materiałów z najbliższej okolicy, wykorzystywanie środków audiowizualnych, techniki komputerowej oraz opierania się na osobistych doświadczeniach uczniów.

Pomimo wielkiego bogactwa stosowanych środków poglądowych w nauczaniu geografii istnieje wiele pojęć, które trudno jest przedstawić za pomocą dostępnych środków np. zjawiska związane z klimatem monsunowym. Niemożliwe jest za pomocą dostępnych środków ukazanie ich charakteru i przebiegu. W takich wypadkach należy znaleźć inne środki przedstawiające ich skutki (np. film). Oddziałując w odpowiedni sposób, na wyobraźnię ucznia.

Zasada przystępności i stopniowania trudności wymaga, aby treść i metody nauczania były dostosowane do wieku, możliwości uczniów oraz posiadanej przez nich wiedzy. Realizacja tej zasady uzależniona jest od prawidłowej organizacji i doboru metod nauczania.

III Zasady, a metody nauczania.

Sposób pracy z uczniami nauczyciel dobiera w zależności od wieku, charakterystycznych cech danego przedmiotu oraz celów i zadań dydaktycznych które ma zrealizować w czasie lekcji.

Uwzględnienie wyżej wymienionych czynników przy doborze metod nauczania powoduje, że metody te różnią się w sposób istotny od zasad i reguł dydaktycznych, które obowiązują w procesie nauczania - uczenia się. Zasady i reguły dydaktyczne ukierunkowują wszelkie czynności dydaktyczne nauczyciela i uczniów, natomiast metody wskazują sposób realizacji planowanych zasad i celów. Jeśli więc zasady odpowiadają na pytanie, dlaczego należy uczyć tak lub inaczej, a więc systematycznie, poglądowo, aktywizując uczniów itd., to poprawne dobranie metod nauczania da odpowiedź na pytanie jak należy zrobić, stosownie do przyjętych celów i zadań kształcenia. Dlatego metody nie są tożsame z zasadami nauczania i uczenia się.

IV. Dobór metod nauczania

Metody nauczania ściśle wiążą się ze sobą. Dlatego wybór i sposób łączenia różnych metod jest ważnym problemem dydaktycznym. Wybór metod zależy w dużym stopniu od wieku i przygotowania uczniów, od zakresu i rodzaju materiału, od czasu jakim dysponujemy na jego realizację, od pomysłowości nauczyciela oraz od warunków środowiska i wyposażenia szkoły.

W nauczaniu geografii bardzo ważną sprawą jest dobór metod i łączenie ich z odpowiednimi środkami nauczania. Tak np. pracy z podręcznikiem najczęściej towarzyszy praca z mapą. Obserwacja bezpośrednia wiąże się z działaniem (pomiar i rysunek). Dużą wagę przywiązuję się do sposobu łączenia żywego słowa nauczyciela i środków poglądowych jak filmu, obrazów, przezroczy, fotografii oraz przyrządów i modeli.

Przy odpowiednim łączeniu środków poglądowych z żywym słowem nauczyciela można doprowadzić do tego, że środki te stają się nie tylko podstawowym źródłem wiadomości uczniów, ale służą do aktywizowania ich myślenia, do poznawania drogą analizy i syntezy oraz porównań istotnych cech omawianych zjawisk, do stawiania i rozwiązywania problemów. Żywe słowo nauczyciela można stosować zarówno w formie pytań naprowadzających i kierujących uwagę uczniów na te elementy środków poglądowych, które maja istotne znaczenie w zrozumieniu danego zagadnienia, jak też w formie uzupełnień wypowiedzi uczniów czy też uzupełniającego opisu lub wykładu. Takie wiązanie żywego słowa nauczyciela ze środkami poglądowymi jest przykładem łączenia metod podających z metodami programowymi.

Osiąganiu dobrych metod w pracy i w szkole sprzyja częsta zmian metod nauczania. W praktyce szkolnej obserwuje się np. nadużywanie metody pogadanki na różnych szczeblach nauczania. Pogadankę można zastąpić opowiadaniem nauczyciela, samodzielną pracą uczniów z podręcznikiem, ćwiczeniami lub rysunkami, krótkim wykładem wprowadzającym w zagadnienie, ćwiczeniami z mapą, analizą zestawień liczbowych czy wykresów lub samodzielna analizą ilustracji.

Ważnym problemem dydaktycznym jest stosowanie różnych rodzajów myślenia, jak analiza i synteza, abstrakcja i uogólnienie, porównanie i myślenie przez analogie oraz częsta zmiana rozumowania. Stosowanie różnych rodzajów myślenia ma w szczególności znaczenie w nauczaniu geografii regionalnej. Analizując np. serię przezroczy lub obrazy filmowe, za pomocą których uczniowie poznają warunki naturalne tundry lub tajgi syberyjskiej, staramy się tak kierować ich pracą myślową, aby droga analizy wyodrębnili nie tylko poszczególne elementy czy cechy danego środowiska, ale także związki miedzy nimi. Jeżeli po obejrzeniu filmu uczniowie przeanalizują przy pomocy map położenie geograficzne, przebieg izoterm, rozkład opadów atmosferycznych i charakter roślinności to w znacznym stopniu ułatwi im to zrozumienie zależności i na podstawie cech wspólnych utworzą obraz tajgi lub tundry.

Na wyniki nauczania wpływa jednak nie tylko najwłaściwszy dobór metod, ale także wdrożenie uczniów do umiejętności przyswajania sobie wiedzy. Uczniowie nie posiadający w sobie tej umiejętności oglądania obrazu lub filmu, do słuchania wykładu lub samodzielnego wykonywania ćwiczeń nie korzystają z nauki w szkole i marnują wiele cennego czasu. Zastosowanie najbardziej odpowiedniej metody musi zatem uwzględniać także stopień przygotowania uczniów do uczenia się.

V. Metody oparte na posługiwaniu się słowem ich wady i zalety.

Dużą rolę w procesie poznania odgrywa słowo, ponieważ dzięki niemu możemy odzwierciedlić naszą wiedzę o świecie. Słowo stanowi jedno z głównych narzędzi pracy nauczyciela. Aby mogło ono spełniać tę rolę, należy się nim właściwie posługiwać.

Do metod słownych najczęściej stosowanych w nauczaniu geografii wg Kupisiewicza zaliczamy:
- pogadankę,
- wykład,
- opowiadanie,
- dyskusję,
- pracę z książką lub atlasem.

Pogadanka. Spośród metod opartych na słowie- najczęściej stosowana jest w nauczaniu geografii, szczególnie w klasach młodszych jest pogadanka. Polega ona na rozmowie nauczyciela z uczniami. Ze względu na rolę dydaktyczną jaką może spełnić metoda pogadanki, może mieć ona trojakie zastosowanie:
- pogadanki wstępnej,
- pogadanki wprowadzającej nowe wiadomości,
- pogadanki utrwalającej.

Różny charakter tych trzech rodzajów pogadanki można zilustrować na przykładzie odnoszącym się do hasła programowego w kl. III gimnazjum "Czynniki ukształtowania rzeźby terenu w Polsce".

Pogadanka wstępna jest metodą, którą posługuje się nauczyciel gdy chce wprowadzić uczniów w temat lekcji, przygotować do pracy. Celem pogadanki jest zorganizowanie klasy do nowej pracy, a więc ustalenia tematu i celu lekcji, postawienia zadania stojącego przed klasą. Jeżeli praca ma się odbywać w grupach, nauczyciel stawia grupie zadania, omawia metody pracy i sposób jej zakończenia.

Pogadanka wprowadzająca nowe wiadomości ma na celu wprowadzenie uczniów w nowy materiał pod warunkiem, że jest on już częściowo znany. Może się wówczas powołać na doświadczenia uczniów zebrane na wycieczce lub innych źródeł informacji takich jak: programy telewizyjne, ilustrację, slajdy, zdjęcia itd.. Dopiero w oparciu o taki materiał nauczyciel, stawiając pytania, odwołuje się do faktów, które uczniowie mogli zaobserwować. W ten sposób doprowadza do uogólnień, kształtuje nowe pojęcia. W odniesieniu do wymienionego materiału rzeczowego uogólnieniem może być stwierdzenie, że czynnikami wpływającymi na ukształtowanie terenu w Polsce są czynniki wewnętrzne (ruchy skorupy ziemskiej) oraz czynniki zewnętrzne (działalność wody, lodu, powietrza, roślin, zwierząt oraz działalność człowieka). Do nowych pojęć z jakimi zapoznają się uczniowie w toku pogadanki zaliczamy takie jak: era kenozoiczna, trzeciorzęd, czwartorzęd, plejstocen, holocen, lądolód, morena czołowa, morena denna, sandr, oz, pradolina, erozja, akumulacja, lodowiec górski, jęzor lodowcowy itd.. Gdy pogadanka ma na celu utrwalenie materiału- pytania nauczyciela odwołują się do zdobytej przez uczniów wiedzy, przede wszystkim do najważniejszych, dla danego materiału rzeczowego faktów i uogólnień.

W przytoczonym przykładzie hasła programowego mogą to być następujące pytania: "Jakie czynniki wpływają na ukształtowanie terenu w Polsce?", "Jaki wpływ na rzeźbę terenu wywarły ruchy górotwórcze?", "Jaki wpływ na rzeźbę terenu wywarły czynniki zewnętrzne?", "Jakie formy ukształtowania terenu pozostawiły po sobie lodowce górskie?" itp.

Pogadanka powinna mieć charakter żywej, naturalnej rozmowy przygotowanej przez nauczyciela. Stosując ją, należy dbać o to, ażeby nie odbiegała ona od zasadniczego tematu. Pytania przeznaczone dla uczniów muszą być jasne, jednoznaczne i zrozumiałe dla nich, skierowane do całej klasy, powinny one pobudzać do myślenia.

Wykład jest metodą polegającą na słownym przekazaniu odpowiednio uporządkowanych wiadomości przez nauczyciela. Od opowiadania różni się tym, że mniej oddziałuje na wyobraźnię ucznia, a bardziej apeluje do jego intelektu. Wymaga większego stopnia uwagi i rozwiniętej umiejętności myślenia. Z tego powodu powinno się go stosować na wyższych szczeblach nauczania.

Opowiadanie polega na przedstawieniu za pomocą słów przebiegu zdarzeń, a więc tego co dzieję się w czasie. Stosując metodę opowiadania, na lekcji geografii, można przedstawiać uczniom dzieje ziemi od momentu jej powstania przez poszczególne epoki aż do czasów współczesnych lub historią odkryć geograficznych itd.. opowiadanie można wzbogacić fragmentami opisów zaczerpniętych z literatury, ilustracjami, fragmentami filmów.

Opis jest najprostszym sposobem zaznajamiania uczniów z nieznanymi osobami, zjawiskami, krajobrazami i wydarzeniami. Opis można wzbogacić fragmentami z literatury pięknej lub naukowo-technicznej. Metodę te można stosować, gdy nie ma możliwości przeprowadzenia bezpośredniej lub pośredniej obserwacji. Może on towarzyszyć oglądaniu danej rzeczy.

Praca z podręcznikiem jest metodą opartą na słowie drukowanym. Podręcznik, lektura, literatura popularno naukowa i czasopisma są jednak nie tylko źródłem nowych wiadomości, lecz także dają uczniom możliwość utrwalenia, rozszerzenia i pogłębienia zdobytej wiedzy. Stosowanie tej metody wdraża uczniów do opanowania umiejętności samokształcenia, która ta umiejętność wykorzystywana jest przez całe życie w celu zdobywania potrzebnej wiedzy.

Do najczęściej stosowanych sposobów pracy z podręcznikiem geografii według Sławomira Piskorza, należą:
- głośne czytanie tekstu podręcznika przez nauczyciela z akcentowaniem nowych terminów i nazw geograficznych,
- czytanie tekstu przez ucznia, przerywane objaśnieniami nauczyciela lub szukanie niezrozumiałych terminów i nazw w słowniku,
- analiza treści fotografii, wykresów, tabel, map i rysunków,
- graficzne ilustrowanie przez uczniów niektórych treści zawartych w podręcznikowych tekstach i ilustracjach,
- konstruowanie wykresów na podstawie danych liczbowych,
- konstruowanie i wypełnianie uzupełnianek na podstawie treści z podręcznika,
- uczestniczenie w grach dydaktycznych wymagających wykorzystania podręcznika,
- pamięciowe przyswajanie niektórych treści,
- samodzielna praca uczniów z podręcznikiem wg pytań sformułowanych przez nauczyciela lub autora podręcznika.

Praca z atlasem w nauczaniu geografii odgrywa ogromna rolę. Atlas jest zbiorem różnorodnych informacji, co pozwala na bardzo szeroki zastosowania w procesie nauczania tego przedmiotu. Atlas i zawarte w nim mapy można wykorzystywać do bardzo różnych celów np.:
- określania położenia geograficznego punktów na mapie,
- odczytywania wysokości,
- obliczania odległości, powierzchni i czasów,
- wskazywania miejsc na mapie których nazwy pojawiły się w toku lekcji, w trakcie czytania treści zawartych w literaturze, czasopismach lub usłyszanych w środkach masowego przekazu,
- poznania: budowy geologicznej, zjawisk klimatycznych, rozmieszczenia ludności, rodzajów gleb, sposobów użytkowania gleb, rozmieszczenia surowców mineralnych rozmieszczenia i charakterystyki upraw oraz hodowli,
- wypełniania map konturowych,
- prowadzenia gier dydaktycznych,
- podróżowania po mapie wzdłuż wybranej trasy np. turystycznej, żeglarskiej, odkryć geograficznych itp..

Głęboka analiza map o różnej treści pozwala dostrzec wzajemne powiązania, jakie występują pomiędzy poszczególnymi zjawiskami na określonym obszarze Ziemi.
Dzięki mapom możemy badać składniki naturalnego środowiska człowieka, ich rozmieszczeni w przestrzeni, zmiany jakim podlegają w czasie. Analiza treści map rozwija w uczniach umiejętność dostrzegania związków między zjawiskami oraz przewidywania zmian jakie się dokonują. Ważne jest, aby każdy obywatel znał możliwości swojego środowiska naturalnego i zdawał sobie sprawę z tego, w jakim kierunku powinno zmierzać racjonalne i wszechstronne wykorzystanie jego zasobów naturalnych. Wiadomości o własnym środowisku zdobywa uczeń w szkole, w dużej mierze dzięki nauce opartej na mapach.

Można by wymienić jeszcze wiele różnych zastosowań atlasu w nauczaniu geografii, co świadczy o wielkich walorach mapy jako źródła wiedzy o świecie.

Metod opartych na słowie jest wiele i trudno wyobrazić sobie lekcje, w trakcie której nauczyciel nie posłużyłby się którąś z wymienionych metod. Często w toku lekcji nauczyciel posługuje się kilkoma metodami, łącząc je ze sobą np. pracę z podręcznikiem łączy z pracą z atlasem, a całość poprzedza pogadanką wstępną i kończy pogadanką utrwalającą.

Metody oparte na słowie odgrywają dużą rolę w procesie nauczania, co wiąże się z niebezpieczeństwem nadmiernego werbalizmu. Nauczyciel, w trakcie lekcji, powinien kontrolować swoje poczynania aby jedna z metod nie zdominowała innych, musi zachować odpowiednie proporcje w doborze metod słownych, żeby lekcja była ciekawa dla ucznia, a nie "przegadana" i nudna. Metody słowne powinny łączyć się z innymi grupami metod np. oglądowymi lub praktycznymi, co w znacznym stopniu ożywia lekcję i pobudza aktywność ucznia.

VI. Metody dające gwarancje aktywności uczniów w procesie nauczania.

Najwięcej aktywności i zarazem samodzielności ucznia wymagają metody zaliczone do tzw. grupy metod praktycznych. O ile metody oparte na słowie i na obserwacji wzbogacają wiedze ucznia, to w metodach tych decydującą rolę odgrywa zastosowanie posiadanej wiedzy, które nie polega tylko na odtwarzaniu wiadomości, ale przede wszystkim na ich rozszerzaniu i zdobywaniu nowych. Stosowanie wiedzy, która łączy teorię z praktyką, zmusza uczniów do szukania różnych rozwiązań, do uzupełniania braków posiadanej wiedzy, rozwija tym samym ich twórczość i pomysłowość. Dlatego metody oparte na praktyce powinny być często stosowane w nauczaniu szkolnym. Geografia jako nauka interdyscyplinarna stwarza pod tym względem szczególnie wiele możliwości.

Stosowanie metod opartych na obserwacji łączy się często z metodami praktycznymi i zdarza się, że bardzo często nie można oddzielić jednych od drugich. Wszelkie obserwacje odnoszące się do wprowadzenia pojęcia poziomicy, łączą się z ćwiczeniami mającymi na celu przeprowadzenie pomiarów w terenie, wykonanie prostego modelu, sporządzenie rysunków. Pokazy lub obserwacje stosowane w połączeniu z ćwiczeniami, zwiększają aktywność ucznia i stwarzają większe możliwości dla rozwoju różnych umiejętności. Dotyczy to głównie obserwacji dokonywanych w terenie.

Aktywizacja uczniów, mająca na celu intensyfikacje procesu nauczania i uczenia się nie jest uwarunkowana samym urozmaiceniem nauki za pomocą różnych metod. Zależy ona również od tego na ile potrafimy wytworzyć u uczniów motywację uczenia się. Cel ten staramy się osiągnąć, pobudzając ich aktywność myślową, która ma doprowadzić do rozwiązania niepokojącego ucznia problemu lub problemu postawionego przez nauczyciela. Mówimy wtedy o problemowej metodzie nauczania.

Metoda problemowa pobudza ucznia do aktywności, a nauczycielowi dostarcza informacji o tym, jak uczeń wyobraża sobie różne zjawiska, jakie posiada braki. Uczniowie równocześnie uzupełniają swoje wiadomości z różnych dziedzin oraz wiążą je z zagadnieniami praktycznymi.

Pełną gwarancję aktywności uczniów w procesie nauczania zapewnia odpowiedni dobór kilku metod, ponieważ przy zastosowaniu jednej metody lekcja staje się nudna i męcząca. Ponadto o wyborze odpowiednich metod decyduje materiał nauczania. Metody powinny być tak dobrane aby uczeń aktywnie uczestniczył w procesie uczenia się, co daje gwarancje przyswojenia dużej ilości informacji i pozwala nauczycielowi na osiągnięcie założonych celów lekcji.

Z przeprowadzonych badań wynika, że łączenie kilku metod nauczania pozwala uczniom na przyswojenie większej ilości informacji.

Metody słowne stanowią liczną grupę metod, z których każda odgrywa bardzo istotną rolę w procesie nauczania. Metody te nie powinny być jedynymi stosowanymi w toku lekcji metodami, lecz powinny być łączone z innymi metodami np. oglądowymi lub praktycznymi, wykorzystującymi dostępne w pracowni pomoce dydaktyczne.

Nauka poglądowa, polegająca na kojarzeniu nowych faktów z już znanymi, ułatwia opanowanie i zapamiętanie olbrzymiej ilości szczegółów, takich jak słowa, daty lub nowe pojęcia. Np. słowa "stalaktyt, stalagmit lub stalagnat", nazwy tych form krasowych uczeń zapamięta łatwiej, jeżeli zobaczy i sfotografuje je w trakcie wycieczki do jaskini. Metody oparte na obserwacji, jak np. pokaz, uzupełnia się wyjaśnieniem słownym nauczyciela, w oparciu o pokaz przeprowadza się dyskusję, pokaz może stanowić także punkt wyjścia do ćwiczeń.

Zajęcia prowadzone przy wykorzystaniu różnych metod mogą się jednak różnić stopniem samodzielnego udziału w zdobywaniu wiedzy. Uczeń może być aktywnym obserwatorem pokazu, gdy pokaz ten posłuży nauczycielowi do postawienia zadania lub problemu, który pod jego kierunkiem uczniowie, w miarę możliwości, rozwiązują samodzielnie.

Każda ze stosowanych metod w nauczaniu geografii może pobudzić aktywność ucznia trzeba je jednak tak stosować i dobierać, ażeby kształtowały one spostrzegawczość i umiejętność obserwowania zjawisk, pobudzały wyobraźnię, zmuszały do myślenia, uczyły ucznia poprawnego pod względem logicznym wnioskowania.

 

Opracowanie: Maria Kocik

Wyświetleń: 3757