"Załóż się o swoje płuca"

Palenie tytoniu jest na całym świecie poważnym problemem zdrowotnym i społecznym, którego korzenie sięgają dzieciństwa i młodości. Większość dorosłych palaczy rozpoczęło regularne palenie między 13 a 15 rokiem życia. Nauczanie o niebezpiecznych skutkach palenia tytoniu stanowi ważną część oświaty zdrowotnej, a zapobieganie jest problemem zasadniczym. Najważniejsze aspekty tego problemu to kształtowanie umiejętności podejmowania decyzji o niepaleniu, instruowanie jak przeciwstawić się presji rówieśników, nakłaniających do palenia, nauka o skutkach palenia. Sama informacja na temat palenia to za mało, by zapobiec nałogowi. Badania wykazują, że młodzi ludzie sięgają po papierosy, pomimo że zdają sobie sprawę, jakie niebezpieczeństwa niesie za sobą palenie. Oto niektóre z przyczyn, jakie podają uczniowie w odpowiedzi na pytanie: "Dlaczego palisz"?
- To mnie relaksuje.
- Palenie pozwala mi zabić czas, kiedy się nudzę.
- Palenie pozwala mi na utrzymanie prawidłowej wagi ciała.
- Wszyscy moi koledzy palą.
- To przyzwyczajenie.
- Lubię palić.
- Gdy palę wyglądam doroślej.
- Czuję się doroślej, gdy palę.
- Palenie daje mi poczucie niezależności.
- Palenie uspokaja.

Pomimo niezaprzeczalnych dowodów na to, że tytoń niszczy zdrowie i skraca życie, wielu nastolatków nadal pali. Choć rozsądek przemawia przeciw paleniu, miliony młodych ludzi na całym świecie sięga po papierosy co roku.

Interwencyjny program zapobiegania paleniu tytoniu jest przeznaczony dla uczniów starszych klas szkół podstawowych oraz gimnazjalistów.

W tym okresie gwałtownie wzrasta liczba dzieci próbujących po raz pierwszy zapalić papierosa. Niektórzy powtarzają palenie okazjonalnie, a następnie czynią to w regularnych odstępach czasu, wkraczając na drogę do pełnego uzależnienia od nikotyny. Konieczność interwencji w kierunku uchronienia przed inicjacją palenia i wejściem w nałóg podyktowana jest też skumulowaniem w tym okresie życia wielu psychospołecznych czynników ryzyka palenia, łącznie z naturalnymi wyzwaniami czasu przemian, a także nasileniem reklamy i promocji tytoniu.

W ostatnich latach zwiększa się świadomość roli szkolnych programów zapobiegania paleniu tytoniu w ograniczeniu plagi nikotynizmu. Wydane na początku 1996 roku zalecenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej spotkały się z życzliwym przyjęciem nauczycieli, pedagogów, pracowników oświaty zdrowotnej, a także przedstawicieli administracji szkolnej, podejmujących trud realizacji polityki przeciwtytoniowej w szkole.

Proces uzależnienia dzieci i młodzieży od nikotyny przebiega w pięciu następujących po sobie fazach:

- przygotowanie - w tym czasie dziecko przebywając w otoczeniu osób palących - rodziców, rodzeństwa, a także pod wpływem wszechwładnej reklamy zaczyna "oswajać się" z papierosem, postrzegać palenie jako czynność użyteczną, przybliżającą do dorosłości, ułatwiającą przynależność do grupy rówieśniczej,

- próbowanie - pierwsze papierosy wypala zazwyczaj pod presją rówieśników. Konsekwencje pierwszych prób palenia zależą od tego, w jakim sensie doznania pokryły się z oczekiwaniami,

- eksperymentowanie - w tym czasie dziecko sięga po kolejnego papierosa w szczególnych sytuacjach, takich jak spotkania koleżeńskie, albo pod wpływem szczególnej osoby, np. najlepszego przyjaciela. Eksperymentowanie nie musi prowadzić do regularnego palenia.

- palenie regularne - oznacza wypalanie papierosów w stałych odstępach, początkowo przynajmniej raz w tygodniu, a następnie z rosnącą częstotliwością pod wpływem różnorodnych sytuacji życiowych lub kontaktów interpersonalnych,

- uzależnienie - cechuje się fizjologicznym zapotrzebowaniem na nikotynę. Na zjawisko to składa się tolerancja nikotyny, głód nikotynowy w razie podejmowania prób rzucenia palenia.

Długość trwania poszczególnych faz procesu uzależnienia od nikotyny jest wypadkową wielu czynników i wykazuje indywidualne zróżnicowanie.

Zazwyczaj od momentu pierwszych prób palenia (faza druga) do palenia regularnego (faza czwarta) upływa 2-3 lata. Badania wykazały, iż dla opóźnienia wieku pierwszej próby palenia i momentu wejścia w fazę regularnego palenia, kluczowe znaczenie mają psychospołeczne czynniki usposabiające dziecko do rozpoczęcia palenia.

Inicjacji palenia w znaczącym stopniu sprzyja oddziaływanie czynników środowiskowych w bezpośrednim otoczeniu dziecka, takich jak presja rówieśników, przyjaciół i rodzeństwa.

Palenie papierosów staje się składową więzi między rówieśnikami, odróżniając w ten sposób grupę rówieśniczą od pozostałych grup młodzieży i od dorosłych.

Okres dojrzewania stawia przed młodymi ludźmi poważne wyzwania w co najmniej trzech głównych obszarach. Po pierwsze dojrzewanie obejmuje szereg przemian fizycznych, szczególnie związanych z dojrzewaniem płciowym. Drugą grupę problemów stanowią te, które dotyczą wchodzenia w rolę dorosłych wraz ze zwiększeniem obowiązkowości i odpowiedzialności, co wiąże się z kształtowaniem emocjonalnej niezależności od rodziców. Po trzecie młodzi ludzie stają przed koniecznością ustalenia poczucia własnej wartości oraz systemu wartości niezbędnych w dalszym życiu.

W każdej szkole działalność edukacyjna jest określona przez: zestaw programów nauczania, które obejmują całą działalność szkoły z punktu widzenia dydaktycznego i przez program wychowawczy realizujący treści o charakterze wychowawczym oraz program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów.

Wszystkie w/w programy tworzą spójną całość.

W ramach edukacji zdrowotnej w zakresie przeciwdziałania paleniu tytoniu na terenie szkoły, została przeprowadzona anonimowa ankieta pośród uczniów pięciu klas (w tym 4 klasy III i 1 klasa II).

Ilość wypełnionych ankiet - 106, co stanowi 21,85% ogółem uczniów w szkole (ilość uczniów w szkole - 485).

Po opracowaniu przeprowadzonych ankiet nasuwają się następujące wnioski:
- na pytanie czy palisz papierosy? - 26,4% uczniów odpowiedziało - tak,
- na pytanie kto mógłby ci pomóc w rzuceniu nałogu? 45,28% uczniów odpowiedziało, że rodzina, 29,24% - znajomi, szkoła - 18,86%,
- na pytanie, czy uczeń jest dostatecznie poinformowany o negatywnych skutkach palenia? - 83,01% ankietowanych powiedziało - tak,
- na pytanie w jaki sposób propagować szkodliwość nikotyny wśród młodzieży? - 37,73% uczniów opowiedziało się za rozmowami z rodzicami,
- na pytanie, czy działania szkoły w zakresie zapobiegania palenia są wystarczające? 56,60% odpowiedziało - nie.

Po analizie wyników wysunięto następujące propozycje działań, by ten stan rzeczy poprawić:
1). Wprowadzić jednolity system kar za palenie papierosów na terenie szkoły:
a. skuteczny w odstraszaniu,
b. systematycznie i konsekwentnie przestrzegany,
c. podany do wiadomości całej szkolnej społeczności.
2). Zaangażować rodziców w propagowanie zdrowego stylu życia:
a. zorganizowanie spotkania ze specjalistą dla rodziców uczniów
podejrzanych o palenie papierosów,
b. zachęcać do częstych rozmów ze swoimi dziećmi,
c. mobilizować rodziców do kontroli swoich dzieci.
3). Przeprowadzić cykl spotkań o szkodliwości palenia na godzinach wychowawczych.
4). Zaangażować Samorząd Uczniowski do propagowania "Mody na niepalenie".
5). Zapraszać specjalistów na spotkania edukacyjno-informacyjne.
6). Zainteresować problematyką lokalną prasę i właścicieli sklepów.
Na podstawie przeprowadzonych ankiet wśród uczniów, zastanawiano się również nad wypracowaniem systemu kar za palenie papierosów na terenie szkoły.

Uczniowie będą karani w następujący sposób:
- za pierwszym razem - uwaga do dziennika lekcyjnego oraz wpis do specjalnego zeszytu "Kary dla Palaczy",

- za drugim razem - wezwanie rodzica do szkoły oraz zawieszenie w przywilejach uczniowskich, tj. szczęśliwy numerek, brak możliwości zgłaszania nie przygotowania do lekcji, zakaz wstępu na dyskoteki szkolne na okres trzech miesięcy,

- za trzecim razem - obniżenie oceny z zachowania na koniec danego semestru pisemne poinformowanie rodziców.

Pozytywne nastawienie do palenia oraz wcześniej podejmowane próby palenia to czynniki ściśle związane z ryzykiem palenia w przyszłości. Jeśli teraz nie podejmie się walki z tym nałogiem to później będzie jeszcze trudniej wywoływać wśród uczniów zachowania asertywne wobec palenia. Nikotyna występująca we wszystkich postaciach tytoniu jest narkotykiem.

Wobec tego typu zagrożeń warto chronić dzieci i młodzież kształtując postawy:
- zobowiązujące do niepalenia,
- dumy z faktu niepalenia,
- wspieranie innych osób w decyzji niepodejmowania palenia,
- odpowiedzialności za własne zdrowie.

Bibliografia:
"Zdrowie Publiczne" Nr 11 listopad 1999 r.
Barbara Woynarowska
Anna Kowalewska
Jan Szymański
"Koran" Nr 3 rok 2000
kwartalnik poświęcony promocji zdrowia
"Wiedza i życie" - luty 2003 r.
"Encyklopedia Zdrowia Rodziny"
Polskie Media
"Palenie" - program: "Edukacja Zdrowotna" - fundacja Stefana Batorego
koordynator programu - Dagmara Baraniewska
 

Opracowanie: Wanda Janowicz Gimnazjum w Stęszewie

Wyświetleń: 1698