Katalog

Anna Znaleźniak
Edukacja czytelnicza, Artykuły

Czytelnictwo jako jedna z form uczestnictwa kulturalnego

- n +

Czytelnictwo jako jedna z form uczestnictwa kulturalnego

Osobliwe miejsce czytelnictwa w uczestnictwie kulturalnym wynika ze specyfiki książki, pełniącej w systemie kultury podwójną rolę: instrumentalną - jako narzędzie komunikacji społecznej oraz aututeliczną - jako cel sam w sobie, jako dzieło sztuki. Instrumentalna funkcja książki koncentruje się wokół zaspakajania aktualnych potrzeb społecznych w zakresie nauki, oświaty, religii, kultury, ideologii, polityki i codziennych potrzeb społeczeństwa oraz zachowania ciągłości tradycji kulturalnej, przede wszystkim w dziedzinie nauki i literatury. Natomiast autoteliczna funkcja książki realizuje się najczęściej w komunikacji literackiej zaistniałej jako cel sam w sobie, jako swoisty dialog między autorem a czytelnikiem. Dlatego, to czytelnictwo stało się podstawowym miernikiem kultury, progiem bardziej ambitnym form uczestnictwa kulturowego. Wzrost czytelników książek świadczy, zatem zarówno o procesie upowszechniania kultury, jak też o wzroście poziomu kultury.

Liczne próby definiowania czytelnictwa podejmowane były z pozycji psychologii, pedagogiki czy socjologii, ujmowanych integralnie lub w izolacji. Definicje czytelnictwa są bardzo zróżnicowane, w zależności od tego, kto definiuje: teoretyk czy praktyk - sformułowane w różnym czasie i na różnych etapach rozwoju nauki o zjawiskach kontaktu z książką, są jednocześnie odbiciem powszechnego zainteresowania tym problemem w świecie nauki i praktyki oraz miarą ogólnego stanu wiedzy w tym zakresie. W języku potocznym czytelnictwo oznacza trwały kontakt człowieka z książką. Natomiast powszechnie znana w literaturze naukowej definicja J. Pietera traktuje czytelnictwo jako zjawisko psychologiczno - socjologiczne. "Czytelnictwo to zjawisko społeczne związane z dostępem do lektury, rozpowszechnianiem tejże, korzystaniem z niej i z postawą czytelników wobec lektury" [1] Również M. Skwarnicki pisząc na temat społecznej funkcji czytelnictwa stwierdził, że czytelnictwo jest zdeterminowane społecznie, tj. zależne od dostępności książek, od inspiracji środowiska, domu, szkoły i wielu innych czynników Sformułowana przez niego definicja w aspekcie socjologicznym bardzo wyraźnie podkreśla, że "Czytelnictwo jest procesem społecznym, polegającym na zaspokojeniu potrzeb kulturalnych, naukowych i rozrywkowych potrzeb ludzi poprzez przyswajanie sobie przekazanego w piśmie dorobku myśli i ducha ludzkiego" [2]. Rozpatrując czytelnictwo jako proces uwarunkowany społecznie, M. Skwarniecki wyróżnił jego trzy podstawowe cechy: rozmiar, jakość i wartość. Przyjmując to rozróżnienie, należy podkreślić, że cecha wielkości czytelnictwa zależna jest od:
a. Liczby instytucji zajmujących się upowszechnianiem książek, np. biblioteki, księgarnie, punkty sprzedaży i kolportażu - liczba tych instytucji jest uchwytnym miernikiem poziomu czytelnictwa w danym zespole.
b. Produkcji wydawniczej pojętej w sensie ilościowo - jakościowym, tj. ilości tytułów z zakresu literatury pięknej, popularnonaukowej czy naukowej - jest to wskaźnik zapotrzebowania i możliwości edytorskich w kraju.
c. Ilości punktów produkcji książek, sprzedaży i punktów upowszechniania książek.

Cecha druga, jakość czytelnictwa, wiąże się ściśle z różnicami w zakresie czytelnictwa spowodowanymi takimi czynnikami, jak: płeć czytelników, ich wiek, przynależność do grupy zawodowej i społecznej, środowisko, w jakim czytelnik mieszka, żyje i pracuje oraz podniety i doznania otrzymywane za pośrednictwem środków masowego przekazu wiedzy.
Kolejną, trzecią cechę czytelnictwa stanowi jego wartość. Ową wartość mierzymy użytecznością życiową, społeczną tych cech i intelektu i psychiki, jaką nabywa czytelnik w trakcie czytania.

Można także wskazać, że czytelnictwo jest procesem kulturotwórczym, którego podmiotem jest czytający człowiek. Jakkolwiek czytelnictwo w aspekcie indywidualnych kontaktów czytelnika z książką jest powszechnie zaliczane do procesów psychofizjologicznych, niemniej jednak jest ono również procesem społecznym, który dokonuje się w obrębie grupy społecznej i w określonym środowisku społecznym. Doniosłość czytelnictwa jako procesu społecznego wynika przede wszystkim z wielofunkcyjności jego przedmiotu, czyli książki, zdolnej zaspokoić bardzo zróżnicowane potrzeby i oczekiwania społeczne. Jednakże zasadniczy obowiązek uogólnienia całokształtu doświadczeń literackich dziecka spoczywa przede wszystkim na środowisku rodzinnym, szkolnym i kręgach rówieśniczych.

Przypisy:
1. J. Pięter: "Czytanie i lektura", Katowice 1960, s. 23 i nast.
2. M. Skwarnicki: "Czytelnictwo i metody jego badania" [W:] Problemy czytelnictwa w wielkich miastach, W-wa 1960, s. 243
 

Opracowanie: Anna Znaleźniak

Wyświetleń: 4525


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.