Tworzymy przedszkole przyjazne dziecku

Przedszkole jest placówką, w której dokonuje się wszechstronne wychowanie dziecka.
Aby zrozumieć dziecko i pomóc mu harmonijnie się rozwijać pod względem psychoruchowym niezbędna jest wiedza zakresu psychologii rozwojowej dziecka. Wiedza z tego zakresu pomaga nauczycielowi i rodzicom kształtować sprawność ruchową, umysłową oraz stymulować rozwój emocjonalny dziecka.
W psychologii rozwojowej dziecko traktowane jest jako jednostka u której w harmonijny sposób zachodzą zmiany w strukturze psychicznej i fizycznej. Przy czym zależne jest to od czynników takich jak:
- Wiek,
- Płeć,
- Cechy organiczne,
- Wpływy wychowawcze.

Psychologia rozwojowa przyjęła trzy kryteria wyróżniające okresy rozwojowe:
1. pierwsze kryterium określa poziom czynności psychicznych decydującym o sposobie poznawania przez dziecko wszystkiego co je otacza. Inaczej poznaje świat niemowlę, uczeń szkoły podstawowej czy średniej.
2. drugie mówi o rodzaju działalności dziecka: w przedszkolu jest zabawa, w szkole nauka, w wieku dojrzałym praca.
3. trzecie kryterium określa formy i metody służące wychowaniu, kształtowaniu umiejętności i sprawności ruchowej i umysłowej dziecka.

Rozwój fizyczny i umysłowy pomimo różnic indywidualnych i środowiskowych przebiega na ogół podobnie, a pewne cechy są wspólne i charakterystyczne dla pewnego okresu rozwojowego. Granice wiekowe tych okresów nie są stałe, ogólnie można powiedzieć, że tempo rozwoju jest szybkie w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym, w wieku przedszkolnym aniżeli w okresie dojrzewania i szkolnym.

Okres przedszkolny charakteryzuje się intensywnością rozwoju zarówno psychicznego i fizycznego. Rozwojem organów zmysłowych (wzrok, słuch), narządów wewnętrznych (wątroba, serce, płuca). Rozwój procesów poznawczych czyli: mowa, myślenie, spostrzeganie, pamięć i uwaga wiąże się ściśle z rozwojem ruchowym i uczuciowym dziecka. Wszelkie wpływy wychowawcze dokonują się przy współudziale osób dorosłych: rodziców, wychowawców, rodziny dlatego tak ważna jest świadomość, że rozwój umysłowy, uczuciowy, kształtowanie charakteru, umiejętności współżycia społecznego nie są procesami oderwanymi lecz wymagają rozważnego kierowania od pierwszych chwil życia dziecka.

Różnice występujące w okresie przedszkolnym pozwalają wyodrębnić trzy funkcje rozwoju:
I. Faza 3-4 r. życia.
II. Faza 4-5,6
III. Faza 5,6-7 r. życia.

Odpowiadają one organizacji grup przedszkolnych w placówkach wychowania przedszkolnego.

Działanie dziecka kształtuje psychikę i świadomość, które rozwijają się pod wpływem określonych czynników. Tymi czynnikami są: zadatki dziedziczne, własna aktywność, środowisko i wychowanie. Wielką rolę przypisują psychologowie wychowaniu i nauczaniu, które dzięki świadomemu oddziaływaniu dorosłych prowadzi do wszechstronnego rozwoju osobowości dziecka. Pierwsze dwa to czynniki biologiczne:
- Zadatki dziedziczne: to wszystko z czym przychodzi dziecko na świat, czyli cechy fizyczne: kolor oczu, budowa fizyczna, grupa krwi i pewne właściwości układu nerwowego powiązanego z innymi układami w organizmie.
- Aktywność własna: to działalność dziecka ściśle związana z poznaniem i zrozumieniem przez dziecko otaczającej rzeczywistości. Motorem aktywności jest ciekawość poznania świata potrzeba kontaktu z otoczeniem, mobilizuje do rozwiązywania coraz trudniejszych zadań. Aktywność dziecka przedszkolnego przejawia się w zabawie, czynnościach dnia codziennego i jest uzależniona w sposób wielokierunkowy od czynników społecznych.
- Środowisko społeczne, w którym dziecko żyje i rozwija się, a więc: rodzina, grupa rówieśnicza ma wpływ na kształtowanie się psychiki dziecka. Samorzutnie naśladuje ono zwyczaje panujące w domu i otoczeniu niezależnie od tego, czy są one dobre czy złe. Wzorce zachowań we wczesnym dzieciństwie mają duże znaczenie jeżeli są niewłaściwe np. brak opanowania, krzyk, gniew często powtarzają się w domu to nie dziwi fakt, że dziecko naśladuje je we własnym zachowaniu. Poprzez naśladowanie dziecko uczy się posługiwać różnymi przedmiotami poznając do czego one służą.
- Wychowanie: nauczyciel świadomie stwarza sytuacje wychowawcze, organizuje działalność dziecka (np. kontakt z przyrodą, otoczeniem). Świadomie i celowo kształtuje czynności psychiczne: myślenie, mowę, spostrzeganie, wyrabia nawyki, umiejętności i nowe sprawności. Pojęcie wychowania ma szeroki zakres i odnosi się w wieku przedszkolnym do kształtowania uczuć dziecka, woli, charakteru, umiejętności i współżycia w grupie społecznej. Życie emocjonalne jest nierozerwalnie związane z rozwojem ruchowym i umysłowym. Odbywa się to podczas zabaw z rówieśnikami i dorosłymi. W procesie wychowania występują elementy uczenia się, lecz nie można w wieku przedszkolnym rozgraniczyć wychowania od uczenia się. W każdym procesie wychowania występują ćwiczenia utrwalające nabyte umiejętności, przekształcanie się doświadczeń w wiedzę.

Ważnym czynnikiem jest też stan zdrowia dziecka. Przez pojęcie "stan zdrowia" rozumie się stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego, a także łatwe przystosowanie się do grupy rówieśniczej. Na dobry stan zdrowia i prawidłowy rozwój psychoruchowy maja wpływ czynniki endogenne związane z organizmem dziecka i egzogenne związane ze środowiskiem wychowawczym. Należy zauważyć że każde dziecko jest inne, rozwija się w indywidualnym tempie, stad w pewnych niezależnych od dziecka warunkach zachodzą odstępstwa i odchylenia od typowego i przeciętnego rozwoju psychofizycznego. Są dzieci nietypowe, których rozwój psychiczny i fizyczny może być przyśpieszony lub opóźniony. Dzieci takie stwarzają problemy wychowawcze.
- Dzieci niedojrzałe pod względem emocjonalno- społecznym. Na ogół są to dzieci dobrze rozwinięte pod względem fizycznym i umysłowym. Trudno im się przystosować i podporządkować w grupie rówieśniczej. Współdziałanie utrudnia postawa egocentryczna, narzucanie swojej woli innym, niechęć do wspólnej zabawy, w której obowiązują konkretne reguły. Zachowują się w sposób charakterystyczny dla małych dzieci. Cechuje je infantylizm, czyli: płaczliwość, brak równowagi psychicznej, okazywanie jawnie złości, gniewu. Brak dojrzałości emocjonalno-społecznej szczególnie ujawnia się u dzieci 6-letnich. Cechuje je wtedy: brak wytrwałości, niechętny stosunek do pracy, lekceważący stosunek do poleceń i zakazów. Dzieci robią to na co mają ochotę. Wynika to z błędów wychowawczych w domu. Nadmierne pobłażanie, wyręczanie dziecka we wszystkich zajęciach, odsuwanie przykrości, trudności w wyniku czego dziecko staje się bierne i niechętne do działania. Utwierdza się w przekonaniu, że jest inne, wyjątkowe. Rola nauczyciela polega na łagodzeniu nastrojów, wybuchów agresji, gniewu, zachęcania do dokańczania podjętych zadań, stwarzania życzliwej atmosfery.
- Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo. Nazywa się je tak, bo są ruchliwe, impulsywne, chętne do bójek, niespokojne. Dzieci nadpobudliwe wymagają nieustannej uwagi, czuwania wobec swojej osoby, wyczerpując zapasy cierpliwości tych, którzy się nimi opiekują. Dzieci te częściej ulegają wypadkom, niszczą nieumyślnie przedmioty. Trudno im się zżyć z rówieśnikami, łatwo popadają w konflikty, szybko się męczą pracą umysłową, nie umieją skupić uwagi na długo. Zaburzony jest proces pobudzania i hamowania (z przewagą tego pierwszego). Wychowanie takich dzieci wymaga dużego zaangażowania i cierpliwości ze strony rodziców i nauczycieli, organizowania zajęć ruchowych, dawania jednego zajęcia lub zadania nie kilku na raz. Wyrozumiałości - mam szczere chęci, ale nie mogę, bo nie starcza mi siły i wytrwałości. Pochwały zamiast kar za dobrze wykonane zadanie. Spokoju, rozwagi i rozmów z rodzicamii wychowawcą. Trzeba go utwierdzić w przekonaniu, że nie jest gorszy od innych, że jest dobry. Trzeba być w stałym kontakcie z psychologiem i terapeutą.
- Dzieci lękliwe. Wątpliwej wartości środki wychowawcze takie jak: grożenie, straszenie bywają przyczyną stanów lękowych, nerwowości i nieśmiałości dziecka. Niepokoje te stanowią bazę tzw. Pogotowia lękowego, co jest pierwszym krokiem do nerwicy. Dzieci takie są płaczliwe, ciągle się czegoś boją, niezrównoważone emocjonalnie, gorzej się uczą. Wspomniane sposoby straszenia mogą wywołać reakcję obronną organizmu jaka jest agresja. Dziecko zachowuje się niegrzecznie, jest wybuchowe, niepewne w działaniu i nerwowe. Istnieje pewien procent dzieci wrażliwych, nadmiernie uczuciowych, u których system nerwowy jest jeszcze słabo rozwinięty. Przeżywają one wszystko ze zdwojoną siła, wszystko urasta do ogromnych rozmiarów, dzieci nie rozróżniają prawdy od fikcji. Należy unikać sytuacji lękowych, bicia, straszenia. Dziecko powinno być wychowywane w atmosferze bezpieczeństwa, akceptacji i spokoju, wzajemnej życzliwości i zaufania do innych.
- Kłamstwo. Pojawienie się kłamstwa świadczy, że proces wychowawczy przebiega niepomyślnie, zazwyczaj ulegają zachwianiu stosunki uczuciowe pomiędzy wychowankami a wychowawcą. Dziecko przedszkolne nie zawsze świadomie mówi nieprawdę. Wiek przedszkolny obfituje w pozorne kłamstwa, np. dziecko opowiada o swojej podróży statkiem, a osoba dorosła mu przerywa i mówi "nie kłam". Rozmijanie się z prawdą wynika stąd, że dziecko nie potrafi odróżnić tego co realne od urojonego. Kłamstwo pojawia się wtedy, gdy dziecko odczuwa lęk, czegoś się boi. Często powodem są kary cielesne, surowe zakazy. Lęk przed karą lub inną sytuacją powoduje że dziecko kłamie i po pewnym czasie sytuacja ta staje się trudna do usunięcia. Dzieci znakomicie wyczuwają kto z dorosłych jest łatwowierny i wykorzystują to, dlatego zawsze trzeba być czujnym, szczerym i prawdomównym.
- Dzieci agresywne. Agresja może być skierowana przeciwko sobie - autoagresja i przeciwko innym. Dzieci stają się agresywne wtedy, gdy na swojej drodze wychowawczej spotykają się tylko z zakazami i nakazami ze strony dorosłych nie liczącymi się z ich potrzebami. Dziecko wykorzystuje sytuację do użycia agresji i jeżeli osiągnie to skutek, otwiera się droga do dalszych tego typu zachowań. Akty przemocy ze środowiska rodzinnego dziecka przechodzą do środowiska rówieśniczego: bicie kolegów, łamanie umów. Dzieci przyswajają sobie formy zachowań agresywnych drogą naśladownictwa, brak im krytycyzmu, powściągliwości, umiejętności przewidywania skutków swoich działań. Przekonanie, że wszystko może zdobyć siłą, wyrabia w małym agresorze poczucie bezkarności. Częstokroć nie zdajemy sobie sprawy, że wydając jakiś zakaz stawiamy dziecko przed wyborem: albo posłucham, albo postawię na swoim. Polecenia często nie są zrozumiane przez dziecko, dlatego trzeba mu tłumaczyć spokojnie i pokazywać. O wiele łatwiej jest się podporządkować rodzicielskim zakazom, jeżeli będą one miały pozytywny charakter akceptujący postawę dziecka np. zamiast powiedzieć "nie wolno się bawić przy jedzeniu" - "chodź zjemy obiad, a potem się pobawimy".

Jednym z zadań wychowania jest więc kształtowanie silnej osobowości oraz wytworzenie pełnej samodzielności dziecka. My powinniśmy mu dostarczać wiedzy. Stosunek wychowawczy powinien opierać się na dwustronnej umowie, a dziecko ma być współpartnerem dorosłych. W każdej sytuacji należy liczyć się z dzieckiem, postępować rozumnie z pozycji jego dobra i dla jego dobra.

Bibliografia:

Sennek D.: Problemy wychowawcze wieku przedszkolnego. Warszawa 1992, WSiP
 

Opracowanie: Jadwiga Błażewicz

Wyświetleń: 809