Katalog

Małgorzata Piotrowicz
Muzyka, Referaty

Wykorzystanie instrumentów perkusyjnych w edukacji muzyczno-wokalnej dzieci szkoły podstawowej

- n +

Wykorzystanie instrumentów perkusyjnych w edukacji muzyczno - wokalnej dzieci szkoły podstawowej

Marzeniem każdego dziecka jest zdobycie umiejętności gry na instrumencie. Dzieci, widząc kogoś grającego, naśladują jego ruchy. Wydaje im się, że grają naprawdę. Obietnica gry na instrumencie potrafi skłonić je do spokoju i uwagi. Osiągnięte efekty zawsze dają im duże zadowolenie i są źródłem przeżyć estetycznych wynikających z uczestnictwa w wykonywaniu muzyki. Przeżycia te wpływają między innymi na rozbudzenie zainteresowań i zamiłowań muzycznych dzieci.

Posługiwanie się nazwami solmizacyjnymi przy grze na dzwonkach ułatwia dzieciom czytanie nut głosem. Odczytywanie utworów z nut pomaga w opanowaniu zapisu nutowego. Gra na instrumentach kształci wrażliwość na barwę dźwięków. Opanowanie umiejętności gry na instrumentach może być też wykorzystywane do improwizacji.

Wprowadzając instrumenty, należy jednak pamiętać o bardzo ważnej zasadzie stopniowania trudności i stawiać przed dziećmi takie zadania, które mogą być bez trudu wykonane. Jeśli utwór jest bardziej skomplikowany, należy przez dodatkowe ćwiczenia ułatwić jego wykonanie.

Przy dużej ilości dzieci, przeciętnie znajdującej się w klasach, stosowanie instrumentów na lekcjach nie jest łatwe. Zajęcia z instrumentami muszą być dokładnie zaplanowane pod względem organizacyjnym. Na instrumentach melodycznych (w tym również na dzwonkach) mogą grać jednocześnie wszystkie dzieci. Na instrumentach perkusyjnych o nieokreślonej wysokości dźwięku może grać natomiast tylko mała ich grupa. Instrumentów tych nie należy stosować w dużej ilości, ze względu na ich donośny dźwięk, który mógłby zagłuszyć słabe głosy dzieci lub brzmienie instrumentów melodycznych. W ciągu jednych zajęć należy kilkakrotnie zmieniać grupy dzieci akompaniujących.

Przy nauce gry na instrumentach należy też przestrzegać, aby dzieci ściśle stosowały się do zaleceń nauczyciela. Gra na instrumentach perkusyjnych o nieokreślonej wysokości dźwięku przyczynia się do kształcenia poczucia rytmu i rozwija wrażliwość na barwę. Na instrumentach tych dzieci akompaniują do piosenek lub utworów instrumentalnych: zaznaczają pierwszą część taktu, miary taktowe, wykonują rytmy ostinatowe towarzyszące całemu przebiegowi utworu, podkreślają charakterystyczne miejsca lub wydobywają efekty dźwiękonaśladowcze wynikające z treści piosenki.

Zaznajomienie dzieci z każdym z instrumentów powinno rozpoczynać się od pokazu instrumentu, omówienia jego budowy oraz pokazu różnych możliwości wydobycia dźwięku. Następnie staramy się, aby każde dziecko mogło spróbować gry na tym instrumencie. Pierwsze zajęcia z nowymi instrumentami należy planować na przykład w formie improwizacji rytmicznej lub krótkiego ćwiczenia rytmicznego, podczas którego dzieci kolejno mogłyby na tych instrumentach grać. Na początku wprowadzamy instrumenty, z których dźwięk wydobywa się przez potrząsanie, a więc: kołatkę i grzechotkę, terkotkę i tambur. Następnie wprowadzamy tamburyn i bębenek uderzany palcami, potem kolejno: bębenek uderzany pałeczką, pudełko akustyczne, drewienka, pralkę, bat. Jako ostatnie wprowadzamy trójkąt i talarze.

Instrumentując piosenki czy utwory bez słów należy kierować się zawsze specyfiką brzmienia i możliwościami technicznymi instrumentów. Są np. instrumenty, na których nie można zagrać szybkich i skomplikowanych ugrupowań rytmicznych, można natomiast podkreślić charakterystyczne miejsca lub akcenty. Takimi instrumentami są: talerze, pralka, bat. Trójkąt natomiast, tak ze względu na swoje wysokie brzmienie, jak i na możliwości techniczne, nadaje się do podkreślania lekkości utworu oraz do realizacji efektów dźwiękonaśladowczych (dzwonki, deszcz itp.). Kołatka, pudełko i drewienka nadają się do podkreślenia żywego równomiernego rytmu, np. biegu konia, stukotu pociągu.

We współczesnym nauczaniu przedmiotu muzyka wyodrębnić można szereg form, które pozostając w ścisłym wzajemnym związku, składają się na całokształt procesu dydaktycznego. Formy te przedstawiają się następująco:

- śpiew (odtwarzanie muzyki wokalnej),
- gra na instrumentach (odtwarzanie muzyki instrumentalnej),
- realizacja ruchowa muzyki,
- słuchanie muzyki,
- tworzenie muzyki.

Pomiędzy poszczególnymi formami muzyki zachodzą procesy integracji. Współzależność, wzajemne uwarunkowanie zarówno form jak i czynności dydaktycznych sprawiają, że żadna z wymienionych form nie może być realizowana przez nauczyciela w postaci "czystej". Niektóre z nich jednak stanowią punkt wyjścia i oś poczynań dydaktycznych. Najlepiej ilustruje to tabela zamieszczona poniżej:
 
Formy aktywności na zajęciach muzycznych

System

Dalcroze'a Orffa Kodaly'a
Odtwarzanie pieśni

Gra na instrumentach

Słuchanie muzyki

Zajęcia muzyczno - ruchowe

Tworzenie muzyki

Integracja form muzyki i innych przedmiotów nauczania z tymi formami
B

B

B

A

B


B
B

A

B

A

A


A
A

B

A

B

B


B
Legenda:
A = miejsce pierwszoplanowe
B = miejsce dalsze

Tabela nr 1 Hierarchia form aktywności na zajęciach muzycznych w systemach Dalcroze'a, Orffa i Kodaly'a

Gra na instrumentach znajduje zastosowanie we wszystkich systemach muzyki. Chodzi tu głównie o takie użycie instrumentów, które nie stwarzając szczególnych trudności młodym wykonawcom, dawałoby im jednocześnie satysfakcję artystyczną. Chodzi też o muzykowanie zbiorowe przy zastosowaniu instrumentów nie wymagających doskonałości ani precyzji technicznej. Wreszcie - o instrumentację, zakładającą optymalne brzmienie całości przy minimalnych wymaganiach w stosunku do poszczególnych wykonawców.

W systemie Dalcroze'a instrumenty są nie tyle środkiem służącym do odtwarzania, interpretowania i tworzenia muzyki, ile środkiem pomocniczym w utrwalaniu materiału nauczania. Instrumenty towarzyszą różnym zabawom rytmicznym, włączając się w postaci akompaniamentu do tańców, inscenizacji lub ilustracji piosenek. Instrumentarium jest niezbyt bogate i zróżnicowane. Są to przeważnie "drobne" instrumenty perkusyjne o nieokreślonej wysokości dźwięku, wzbogacane udziałem innych instrumentów w zależności od inwencji pedagoga i w miarę indywidualnych możliwości.

Centralną pozycję zajmuje ta forma w systemie Orffa. Orff celowo skoncentrował swoją uwagę na tej formie, gdyż stwarza ona możliwość aktywnego uczestniczenia w procesie uczenia się wszystkim dzieciom, bez względu na ich uzdolnienia i jednocześnie przyczynić się może do ujawnienia i rozwinięcia posiadanych dyspozycji. Śpiewanie pieśni, jeśli ma spełniać warunki estetyczne, nie jest dostępne dla tych dzieci, które nie mają wykształconego słuchu muzycznego względnie wykształconej zdolności do dowolnych wyobrażeń słuchowych. Gra na instrumentach, a szczególnie instrumentach perkusyjnych jest znacznie łatwiejsza. Wymaga ona wprawdzie poczucia rytmu, ale jest ono, jak uczy praktyka, częściej spotykane u dzieci aniżeli zdolności wymienione poprzednio. A w przypadku nawet bardzo słabo rozwiniętego słuchu rytmicznego, odpowiednia instrumentacja i właściwy podział ról umożliwiają aktywne uczestniczenie w zbiorowym muzykowaniu. Aktywność ta może polegać na włączeniu się bodaj tylko jednym uderzeniem w instrument w określonym miejscu przebiegu muzycznego. Natomiast skłonienie dziecka do aktywnego, zaangażowanego słuchania musi odnieść dodatni wpływ na rozwinięcie jego potencjalnych dyspozycji słuchowych.

Nauka gry na instrumentach, wchodzących w skład instrumentarium Orffa przebiega w ścisłej koordynacji z innymi formami muzyki: ze śpiewaniem, zabawami ruchowo-muzycznymi i tworzeniem muzyki. Repertuar muzyczny, przeznaczony do wykonania, dobrany jest w ten sposób, że jego realizacja nie powinna w zasadzie sprawiać dzieciom trudności. Najprawdopodobniej jest to wynikiem przekonania, że ćwiczenia zmierzające do usprawnienia techniki gry nie zawsze wpływają korzystnie na rozbudzenie zainteresowań muzycznych dzieci, a tym samym na rozwój ich muzykalności.

W systemie Kodaly'a gra na instrumentach jest formą realizowaną raczej w zależności od upodobań i zainteresowań nauczycieli. W podręcznikach zamieszczone są głównie pieśni, ponieważ - jak wspomniano uprzednio podstawową formą muzyki jest w tym systemie śpiew oraz czytanie nut głosem i zapisywanie muzyki ze słuchu. Niemniej jednak w niektórych szkołach spotkać można zespoły muzykujące na fletach prostych, a w poszczególnych podręcznikach pojawiają się elementy metody Dalcroze'a w postaci ćwiczeń rytmicznych, wykonywanych przy pomocy ruchów ciała. Takie ujęcie form muzyki wynika z przyjętych celów i określonej roli tego przedmiotu nauczania w opisywanym systemie. U jej podstaw leży bowiem przekonanie, że rozwijanie muzykalności i upodobań muzycznych dokonywać się może w oparciu o muzykę artystyczną. Użycie zaś instrumentów perkusyjnych na ogół brzydko brzmiących (poza instrumentarium Orffa), nie jest zgodne z założeniami estetycznymi, w myśl których piękno brzmienia jest czynnikiem nadrzędnym w stosunku do walorów wychowawczych aktywności muzycznej.

Wnioski:

- Muzykowanie na instrumentach jest jedną z najbliższych dziecku form aktywnego obcowania z dźwiękiem; proponując realizację tej naturalnej potrzeby, dajemy dzieciom do rąk instrumenty.

- Małego człowieka interesuje już samo wydobywanie dźwięku, lubi głośno mówić, pokrzykiwać, tupać, uderzać jednym przedmiotem o drugi; wypełnia wówczas swój świat specyficznym hałasem. Porządkując ten hałas zmieniamy go w prostą, lecz już skoordynowaną i autentyczną muzykę.

- Piosenki dziecięce, opracowane z prostym akompaniamentem dzwonków, fletów prostych oraz instrumentów perkusyjnych, przybierają w ten sposób ciekawszy, bardziej atrakcyjny dla ucznia kształt brzmieniowy. Stają się muzyką. Muzyką, która jednocześnie uczy i bawi, rozwija i cieszy.

- Na lekcjach muzyki, wypełnionych różnymi formami zajęć, powinien znaleźć się również czas na ćwiczenia z użyciem instrumentów perkusyjnych.

- Z racji ogromnych korzyści, jakie przynosi gra na instrumentach, problem ten otwiera drogę do aktywności i inspiruje twórczą inwencję nauczycieli przedmiotu "muzyka".

Bibliografia:

1. Maria Przychodzińska, Ewa Lipska, Metodyka wychowania muzycznego w klasach I - IV szkoły podstawowej, PZWS, W-wa 1973
2. J. Lenartowska, A. Nowak - Lenartowska, Dziecięca orkiestra perkusyjna, PWN, Kraków
3. Małgorzata Komorowska, Orkiestra Dziecieca cz. I, II, WSiP, W-wa 1978.
4. Włodzimierz Kotoński, Instrumenty perkusyjne we współczesnej orkiestrze, PWN, Kraków
5. Zofia Burowska, Współczesne systemy wychowania muzycznego, WSiP, W-wa 1976
6. J. Hebela, Słowniczek muzyczny, PWN
 

Opracowanie: Małgorzata Piotrowicz

Wyświetleń: 2920


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.