Katalog

Teresa Łozowska
Pedagogika, Artykuły

Znaczenie zabawy w życiu i rozwoju dziecka

- n +

Znaczenie zabawy w życiu i rozwoju dziecka

Ważne miejsce w życiu dziecka zajmuje zabawa, zwłaszcza w wieku przedszkolnym odgrywa decydującą rolę w jego rozwoju. Kształtuje ona charakter dziecka, oraz wyrabia postawę do świata i ludzi. Psychologowie różnie definiują pojęcie zabawy, przypisują jej odmienne cele i dokonują różnej klasyfikacji Znaczenie zabawy zmienia się wraz z rozwojem społecznym i cywilizacyjnym.

F. Fober (1782-1852) uważał, że dziecko obdarzone jest od urodzenia pewnymi tajemniczymi przeczuciami, które drzemią w jego duszy, a zabawy, pobudzające te przeczucia, pozwalają im się ujawniać.

Filozof XVIII w., Jan Jakub Rousseau, tak oto pisze o swoim słynnym dziele pt. " Emil" czyli o wychowaniu: "Wszystko wychodzące z rąk Stwórcy jest dobre, wszystko wyrodnieje w rękach człowieka" . Prosty wniosek, że jeżeli dziecko rodzi się z natury swej dobre, to złe skłonności rozwijają się w nim w wychowaniu w zetknięciu ze społeczeństwem. Takie rozumowanie doprowadziło J. Rousseau do fałszywej zasady zupełnego odosobnienia dziecka od otoczenia i wychowania go zgodnie z jego naturą. Wyidealizowany Emil miał być pozostawiony samemu sobie i swojej zabawie, swojej nieskrępowanej ruchowej działalności, swojej chęci doświadczenia. Przyroda i natura, oto najlepsi przyjaciele sztuki życia. Jedynie prostota, niewiedza i ubóstwo mogą uszczęśliwić człowieka. O regularnej nauce może być mowa dopiero w okresie od 12 - 15 roku życia, a pojęcie moralne poznawać można dopiero w wieku młodzieńczym. Jego twierdzenia odbiły się echem w różnoraki sposób, jedni przyjęli inni odrzucił. Mimo to śmiałe i postępowe myśli poszły w szeroki świat podważając dotychczasowe przekonania o wartości stosowania metod wychowawczych. [1]

Jako jeden z wielu zabrał głos w tej sprawie wielki uczony polski Jędrzej Śniadecki, profesor uniwersytetu w Wilnie. "Filozof genewski - pisał on - wybrał sobie Emila dobrze ukształtowanego i mocnego, jak gdyby dzieci słabe i delikatne lub kalekie niewarte były starania ludzkiego" . Jako społecznik i lekarz, Śniadecki wnikliwie analizował problemy wychowania. Jako pedagog widział w zabawach dziecięcych walory wychowawcze, twierdził, że dopiero poprzez wychowanie można rozwijać i umacniać, albo zagłuszać wrodzone skłonności i zdolności. "Trzeba - mówił - aby się dzieci uczyły igrając i swawoląc, a do nas należy takie im tylko podawać zabawki, takimi je tylko rzeczami zajmować, w takie miejsca prowadzić gdzie mogą się nauczyć czego żądamy. Tak kształcąc ciało, kształcimy nieznacznie umysł, bez nadwerężania zdrowia" . Twierdzenia Śniadeckiego przetrwały do dzisiaj i nic nie straciły ze swej aktualności. [2]
Dzieci podczas zabaw rozładowują nadmiar energii, ćwicząc swe zdolności ruchowe. Może to być również czas odpoczynku po wysiłku umysłowym.
Zabawa jako proces odnowy utraconej energii podczas pracy / teoria M. Lazaru 1824-1903./ Praca bowiem, zwłaszcza jednostajna, wyczerpująca i pozbawiona okresów wypoczynku zużywa energie i wyczerpuje organizm. [3]
Wtedy człowiek szuka źródeł, które by mu dostarczyły świeżego zapasu sił, by zmobilizowały i powiększyły jego zapas energii. Uprawia więc sporty wodne, turystykę, łowi ryby lub zabawia się w lunaparku. Czynności te, polegają na zmianie otoczenia, wrażeń i zainteresowań wywołują uczucia radości i swobody. Wiemy, że inaczej bawi się dziecko, a inaczej bawi się człowiek dorosły.

Dziecko podczas zabaw zdobywa doświadczenia, które go przygotowują do późniejszych trudniejszych zadań.

W życiu człowieka występuje wielka różnorodność i bogactwo zabaw: są to zabawy manipulacyjne, twórcze, grupowo społeczne, zabawy dramowe, dydaktyczne, gry i zabawy przeciwko agresji, sport itp. Zabawy ruchowe są bardzo lubiane przez dzieci, ponieważ zarówno dzieci i młodzież mogą wreszcie zaspokoić swoją potrzebę ruchu. Podobnie jak wiele innych zabaw, także i te nie powinny trwać zbyt długo, lecz zakończone wkrótce po osiągnięciu szczytowego punktu fascynacji .Jakimi metodami pracować, aby przybliżyć dziecku złożoność świata, zawiłe struktury społeczne, powiązania człowieka z naturą, współzależność od niej, współodpowiedzialność za nią?

Zabawa wywołuje zaciekawienie, pobudza do działania, pozwala poznawać i odkrywać świat poprzez zaangażowanie zmysłów. Rozbudza kreatywną i otwartą postawę wobec ludzi otaczającej rzeczywistości.

Uczy tolerancji, zrozumienia dla odmienności innych.

Drama nim stanie się skuteczną metodą wychowania i nauczania, wymaga długiego okresu przygotowania zarówno ze strony nauczyciela jak i uczniów. Zabawy dramowe to proste doświadczenia, wprawki, gry i ćwiczenia, stanowiące pierwszy poziom w klasyfikacji dramy. "Najlepszym sposobem zarówno zrozumienia dramy, jak też uczenia dramy jest robienie jej samemu" .(Brian Way).[4] Drama wdraża do samodzielności, aktywności, bazuje na indywidualności uczniów. W dramie najistotniejsza jest nie gra, lecz rozwój jednostki. Rozwija wyobraźnie, wrażliwość emocjonalną, pobudza kreatywne myślenie, wpływanie na rozwój plastyki ciała. Bazuje na wyposażeniu, na tym co już w każdym istnieje: zmysłach, emocjach, wyobraźni, intelekcie, fizyczności każdego osobnika, umiejętności wyrażania się, komunikowania za pomocą mowy. Także rozmowa, kolejna technika dramowa ma swoje miejsce w dziecięcych zabawach. Często partnerami do rozmów dziecka stają się jego ulubione zabawki. Czasem jest to monolog, a czasem lalka lub miś "aktywnie" w tej rozmowie uczestniczą. Dziecko samo przemawia do zabawki i w jej imieniu odpowiada. Tematami rozmów są często codzienne sprawy dziecka, jego obawy, problemy troski, lęki, a także radości. Czasem dziecko przenosi się w świat fantazji i wówczas nie korzysta z rekwizytów, przybiera różne pozy pytając dorosłych- zgadnij kim jestem? Rzeźba to technika dramowa, która rozwija dziecięcą wyobraźnię, rozwija plastykę ciała, uczy wymowy poprzez ciało. Sprawia, że wszystkie elementy osobowości ludzkiej rozwijają się harmonijnie. Dziecko wchodzi w rolę, gra rolę, jest niejednokrotnie samo kreatorem określonych ról. Dziecko poprzez określone rolę będzie się starało zrozumieć różne zachowania dorosłych.

Czego dziecko uczy się w czasie zabawy?
- w czasie zabawy dziecko lepiej poznaje siebie samego;
- zabawy podwyższają kompetencje dokładnego obserwowania i oceniania pozostałych uczestników;
- zabawy rozwijają zdolność wczuwania się w sytuację drugiej osoby i odpowiedniego nastawienia się do niej;
- zabawa powoduje zwiększenie pewności siebie, jeśli są oni najszybsi z całej grupy lub zwyciężają w rozgrywkach sportowych, ich poczucie własnej wartości rośnie;
- dziecko trenuje swoje zdolności motoryczne, jak np. umiejętność szybkiego reagowania i rozwija jednocześnie współpracę w grupie;
- podczas zabawy można pokonać zakorzenione wzorce zachowań i przećwiczyć umiejętności "które są konieczne do prospołecznego postępowania;
- w zabawie pobudzane są ważne procesy nauczania;
- zdolności do rozwiązywania problemów i przezwyciężania trudności, a także odnoszenia sukcesu;
- rozwija wyobraźnię, twórcze pomysły;
- rozwija zdolność do współpracy;
- zabawy rozwijają inteligencje i pomysłowość dzieci; [5]

Różnorodność zabaw i gier, ich urozmaicony charakter zapobiegają nudzie i dają wciąż innym uczestnikom możliwość wygrania, ze względu na ich różne umiejętności i zdolności.. Umiejętności, jakie dzieci i młodzież muszą nabyć żeby nauczyć się panować nad swoimi impulsami oraz nawiązywać i utrzymywać zadawalające kontakty z innymi ludźmi, muszą być ćwiczone.

Świadome, ukierunkowane działania zmierzają do uzyskania harmonii, celem uniknięcia konfliktów. Zabawa powinna być dla dziecka czasem treningu, a także terapii. Terapeutyczny, czyli leczniczy charakter zabaw i gier ma duże znaczenie w usuwaniu różnego rodzaju zaburzeń i zahamowań w rozwoju dzieci.

Możliwości zabaw społecznych są do tej pory wciąż niewyczerpane.

Zabawy i ćwiczenia interakcyjne mogą pomóc w wyrównaniu deficytów w nauce, a także przekazywać korygujące pod względem społecznym i emocjonalnym doświadczenia. Każdy wychowawca ma możliwość wykorzystania gier do pracy z dziećmi trudnymi. Stosowanie gier może wyrównywać takie niedobory jak: zwolniony refleks, trudności w postrzeganiu, myśleniu i orientacji przestrzennej. Odpowiednio dobrane gry mogą pomóc w zmniejszaniu nadmiernej ruchliwości wychowanków, braku opanowania, a także stopniowo usunąć zbytnią nieśmiałość lub zahamowania w kontaktach i współdziałaniu z rówieśnikami.

Gry i zabawy muszą być dostosowane do poziomu wiedzy i stopnia rozwoju fizycznego uczestników oraz ich zainteresowań.

Aby należycie wykorzystać wychowawcze wartości zabawy trzeba pamiętać, że zabawa rozwija się w ścisłej zależności od warunków życia dziecka i od wpływów wychowawczych. Dopiero na podstawie znajomości tych powiązań i współzależności może wychowawca skutecznie oddziaływać poprzez zabawę na charakter dziecka, jego moralność, intelekt i rozwój fizyczny.

Zabawa ma wpływ na postawę dziecka, kiedy pobudza się je do działania coraz bardziej rozumnego i twórczego. Zabawa powinna łączyć elementy twórczości, myślenia, fantazjowania, nie może być mechanicznym powtarzaniem znanych czynności, musi nieść radość życia i odpoczynek. Jest ona przejawem aktywności dziecka w danym okresie jego rozwoju i w danych warunkach społeczno-ekonomiczno-kulturalnych.

Makarenko traktuje zabawę jako formę zbliżoną do pracy." Jak zachowuje się dziecko w zabawie, tak będzie się zachowywało, gdy dorośnie w pracy. "Różnice między pracą, a zabawą widzi przede wszystkim w tym, że praca jest udziałem w społecznej twórczości, w tworzeniu materialnych i kulturalnych, inaczej mówiąc socjalnych wartości, zabawa zaś nie spełnia tego zadania.[6]

Zabawa jest cennym środkiem w procesach wychowawczych, staje się czynnikiem rozwoju społecznego. Powinniśmy rozwinąć opiekę i dyskretne kierowanie zabawą dziecka, zwłaszcza w wieku przedszkolnym. Kiedy zabawa jest kierowana wówczas następuje wychowanie i uspołecznianie dziecka.

Dzięki zabawie dziecko przeżywa rozmaite sytuacje społeczne, poznaje różnorodne stosunki międzyludzkie. Zabawa wprowadza dzieci w rzeczywisty świat w formie dla nich przystępnej. Odgrywa istotną rolę w rozwoju dziecka, w jego edukacji, ono musi samo doświadczyć świata poprzez zmysły, oglądając, słuchając, dotykając, wąchając, smakując.

Zabawy sprzyjają wyzwalaniu aktywności ruchowej, umysłowej, konstrukcyjnej i twórczej. Wpływają na rozwój, mowy czynnej dziecka, pobudzają wyobraźnie, uczą radzenia sobie z trudnościami. R.Portmann uczy w" Gry i zabawy przeciwko agresji "jak spożytkować i ukierunkować nadmiar energii dziecka w pokojowych zamiarach.

Gry i zabawy interakcyjne mogą pomóc dziecku odreagować napięcia.

W zabawie pobudzane są ważne procesy nauczania, w jej trakcie wiele rzeczy jest dozwolonych i może sprawiać przyjemność, podczas gdy w życiu codziennym są one zwykle drażliwe i ewentualnie podlegają określonym sankcjom. Zabawa w grupie stwarza podstawę prowadzenia rozmów na taki temat, w przypadku którego wszyscy wychodzą od takich samych bądź zbliżonych doświadczeń, ponieważ wcześniej coś razem przeżyli.

Zabawy ruchowe są szczególnie ważne dlatego,lll iż psychomotorycznym potrzebom dzieci i młodzieży wciąż za mało poświęca się uwagi. W ćwiczeniach i zabawach interakcyjnych agresjom można nadać określoną formę. Zabawom i ćwiczeniom interakcyjnym można przypisać szczególne cele nauczania. Są nimi na przykład:
- dostrzeganie i wyrażanie agresywnych odczuć;
- rozpoznawanie elementów wyzwalających w nas złość i agresje;
- opanowanie agresji, a także ich przezwyciężanie;
- budowanie poczucia wartości samego siebie i silnej tożsamości;
- nawiązywanie nieagresywnych kontaktów;
- pokojowe rozwiązywanie konfliktów

Zabawa właściwie ukierunkowana wyzwala pozytywne cechy, uczy współpracy, współdziałania, współodpowiedzialności, wyzwala radość, daje motywację do działania i tworzenia. Pozwala przeciwstawić niepożądanym formom aktywności jakimi są chuligaństwo i przemoc. Młodzież pozbawiona właściwych wzorców, nie ukierunkowana w działaniach poprzez dobrą, mądrze zorganizowaną zabawę, szuka możliwości rozwinięcia własnej aktywności i przejawia ją w sposób niekontrolowany, agresywny, z reguły bezcelowy.

BIBLIOGRAFIA:
1). Trześniowski R. Zabawy w Życiu i rozwoju dziecka. Warszawa 1987. Wydawnicwo " Sport i turystyka "
2). Włoszynowa L. Rozwój i wychowanie w młodszym wieku szkolnym. Warszaw 1967, Nasza księgarnia.
3). Elkonin D.B. Psychologia Zabawy. Warszawa 1984.
4). Matelska A. Zabawy dramowe w edukacji wczesnoszkolnej. Poznań 2001. ODN.
5). Machulska H. Drama wszkole podstawowej. Warszawa 1997, WSP.
6). Trześniowski R.Gry i zabawy ruchowe. Warszawa 1987, Wydawnictwo 'Sport i Turystyka" .

Przypisy:
1. Trześniowski R. Zabawy w życiu i rozwoju dziecka. Warszawa 1987.Wydawnictwo "Sport i Turystyka" ..
2. Włoszynowa L Rozwój i wychowanie w młodszym wieku szkolnym Warszawa 1967, Nasza Księgarnia.
3. Elkonin D.B. Psychologia zabawy. Warszawa 1984.
4. Matelska A. Zabawy dramowe w edukacji wczesnoszkolnej Poznań 2001.ODN.
5. Machulska H. Drama w szkole podstawowej. Warszawa 1997, WSP.
6. Trześniowski R. Gry i zabawy ruchowe. Warszawa 1987, Wydawnictwo "Sport i Turystyka" .
 

Opracowanie: Teresa Łozowska
Ul. Kasztanowa 21
05-260 Marki
pedagog - wychowawca
SOW w Markach

Wyświetleń: 8028


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.