Katalog

Urszula Babula
Pedagogika, Artykuły

Uczniowskie postrzeganie kolegów w świetle funkcjonujących przezwisk na przykładzie grupy uczniów niesłyszących

- n +

Uczniowskie postrzeganie kolegów w świetle funkcjonujących przezwisk na przykładzie grupy uczniów niesłyszących

Spis treści:
1. Psychologiczne aspekty przezwisk szkolnych.
2. Metodologia badań własnych.
3. Analiza wyników badań.
4. Wnioski końcowe.

1. Psychologiczne aspekty przezwisk szkolnych.

"Nazwy własne pełnią podstawową funkcję w zakresie identyfikacji, czyli utożsamiają osobników i miejsca, co wydatnie wpływa na należytą orientację człowieka w społeczeństwie" pisze Marian Śnieżyński w pracy pt. "Nauczyciele w oczach uczniów -
- o przezwiskach".

Podstawowymi nazwami własnymi, obok imion i nazwisk, są w szkole używane często przezwiska, zarówno w stosunku do nauczycieli jak i uczniów.

Wszyscy ludzie kontaktujący się ze sobą, wywierają na siebie wzajemny wpływ. Podobnie dzieje się w środowisku szkolnym: w klasie, czy w grupie internatowej.

Ja zajęłam się przezwiskami używanymi przez uczniów niesłyszących w szkole dla dzieci głuchych.

Przezwisko powstaje jako efekt uświadomienia i dostrzeżenia przez uczniów określonych właściwości typowych dla danej osoby. Punktem wyjścia do tworzenia przezwiska staje się zazwyczaj jakaś dominująca cecha, gdyż ona najszybciej jest wychwytywana w akcie poznawania. Przy formułowaniu przezwisk szczególną rolę odgrywa proces postrzegania. Postrzeganie to zbieranie informacji o danym "obiekcie" za pomocą zmysłów, w wyniku czego następuje rozpoznanie i ocena.

M. Lewicka w "Psychologii postrzegania społecznego" zauważa, że spostrzegając drugiego człowieka, podmiot zawsze odbiera dwa rodzaje informacji. Jedną z nich autorka nazywa obiektywną, a dotyczy ona takich właściwości osoby, które przynależą do niej niezależnie od stosunku emocjonalnego postrzegającego podmiotu (np. inteligencja, wiedza). Drugim rodzajem informacji o człowieku są tzw. wartości, czyli oceny będące pochodnymi przyjemnych lub przykrych doznań emocjonalnych w kontakcie z obiektem. Ten rodzaj oceny jest zdeterminowany stosunkiem emocjonalnym podmiotu do obiektu.

Istotną rolę w kształtowaniu wyobrażeń o innych ludziach odgrywają także informacje pochodzące z zakresu komunikacji niewerbalnej, takie jak mimika, pantomimika, wokalizacja czy kontakt wzrokowy.

Trzeba w tym miejscu zauważyć, że przez uczniów głuchych odbierane są przede wszystkim tego rodzaju informacje: właśnie treści pozawerbalne głównie kształtują obraz obserwowanej osoby.

Spostrzeganie, trafność tego spostrzegania, którego efektem ma być przezwisko, zależy w głównej mierze od struktur poznawczych, za pomocą których uczniowie porządkują docierające do nich bodźce. Do dzieci głuchych docierają przede wszystkim bodźce wzrokowe; poznanie słuchowe jest bardzo ograniczone albo wcale niemożliwe, w związku z czym struktura poznawcza tych uczniów nie jest pełna, nie może być wobec tego również pełne ich spostrzeganie - bardzo często trafność tego spostrzegania jest tylko częściowa.

Wszystko to ma istotny wpływ na powstanie i funkcjonowanie przezwisk wśród uczniów niesłyszących.

Czym jest przezwisko? We wszystkich słownikach termin ten jest określany podobnie:
"przezwisko to nadanie komuś dodatkowej nazwy, dodatkowego przydomku, miana, zwykle żartobliwego, charakterystycznego dla danej osoby". Jest to więc nadana komuś dodatkowa nazwa, która w kontaktach codziennych zastępuje imię i nazwisko.

Przezwiska z punktu widzenia językoznawczego mieszczą się w onomastyce, która zajmuje się nazwami własnymi. Nazwy własne są tworzone od grupy odosobowej i odapelatywnej.

Określenia wywodzące swoją genezę od nazwiska, imienia i tzw. określeń familiarnych zalicza się do grupy odosobowej, natomiast grupę odapelatywną tworzą te określenia, które wywodzą się od świata zwierzęcego lub roślinnego, które mają związek z cechami fizycznymi lub psychicznymi.

2. Metodologia badań własnych.

Jak już wspomniałam we wstępie, zajęłam się badaniem funkcjonowania przezwisk wśród uczniów niesłyszących Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci Niesłyszących w Krakowie.

Badania przeprowadziłam wśród 8 wychowanek grupy internatowej stworzonej przez uczennice dwóch równoległych klas drugich gimnazjum. Są to dziewczynki w wieku 14-15 lat. Grupa ta w obecnym składzie stanowi zespół od czterech lat. Niemal od samego początku nastąpiła pełna integracja grupy, nie było podziałów między wychowankami pochodzącymi z różnych zespołów klasowych. Obecnie obserwuję dość silne więzi koleżeńskie i przyjacielskie przebiegające bez względu na szkolny podział na dwie różne klasy. Jest to grupa zgrana, o silnym poczuciu jedności, nie ma poważniejszych konfliktów między wychowankami.

Badania nad funkcjonowaniem przezwisk w tej grupie przeprowadziłam w formie wywiadu ze wszystkimi dziewczynkami, pytając o to "jak migasz Anię, Kasię..." i przedstawiając kolejno dzieci, o które mi chodziło, aby uniknąć ewentualnych nieporozumień w zrozumieniu mojego pytania. Wywiad taki przeprowadziłam dwukrotnie w odstępie miesięcznym, aby upewnić się, że przedstawione mi migi funkcjonują trwale, nie są efektem chwilowego wrażenia, czy nie zaszła jakakolwiek inna pomyłka.

Zarówno w pierwszym jak i w drugim wywiadzie pytałam również o to, "dlaczego tak migasz Anię, Kasię..." - uzyskując uzasadnienie stosowanych migów.

Przy porównaniu wyników z pierwszego wywiadu z drugim - upewniłam się, że wyniki są identyczne, co pozwoliło mi wysnuć wniosek, że funkcjonujące w grupie migi są trwałe i niezmienne w badanym przeze mnie okresie. Odpowiedzi na moje pytania następowały bardzo szybko, bez chwili zastanowienia, były jednoznaczne i takie same w wykonaniu wszystkich badanych uczennic. Oznacza to, że migi te są stosowane powszechnie, wszyscy uczniowie je znają i rozumieją., czyli nie są produktem chwili.

3. Analiza wyników badań.

W celu przedstawienia wyników moich badań będę posługiwała się imionami i inicjałami nazwisk. W przypadkach, kiedy istnieje związek między nazwiskiem a migiem, posłużę się inicjałem imienia i pełnym nazwiskiem wychowanki.

Przypadek nr 1.
M. Cebula - migana w sposób następujący: 5 palców prawej ręki przesuwa się po wierzchu lewej ręki do tyłu, po czym palce prawej ręki schodzą się razem.
Na pytanie: dlaczego tak migasz M.? - odpowiedź brzmiała: "bo to jest cebula".
W przypadku tym, mig odpowiada znaczeniu nazwiska.

Przypadek nr 2.
Małgosia C. - migana przez robienie przed pasem naprzemiennych kółek, utworzonych z palca wskazującego i kciuka. Jest to mig odpowiadający znaczeniu imienia Małgorzata.

Przypadek nr 3.
Katarzyna H. - migana przez prawą dłoń z rozłożonymi palcami wykonującą falujący ruch nad włosami. Ma to przedstawiać kręcone włosy dziewczynki. Kasia ma bardzo ładne, mocno kręcone włosy.

Przypadek nr 4.
Bernadetta K. - migana przez palec wskazujący wykonujący obrót wokół własnej osi na policzku - co ma imitować dołeczek pojawiający się na twarzy dziewczynki przy uśmiechu.

Przypadek nr 5.
Katarzyna P. - migana przez prawą dłoń zwiniętą w pięść i dwukrotnie uderzającą w prawą część czoła. Jest to mig odpowiadający znaczeniu imienia Katarzyna.

Przypadek nr 6.
A. Sowa - migana przez obydwie dłonie obejmujące oczy i rozchodzące się na boki, ku skroniom, gdzie palce się łączą. Na pytanie dlaczego tak wygląda ten mig - odpowiedź
wskazywała, że to jest właśnie "sowa", czyli mig pochodzi od znaczenia nazwiska.

Przypadek nr 7.
Paula R. - migana przez ruch dłoni obejmującej policzki i przesuwającej się w dół, ku brodzie - co ma przedstawiać charakterystyczną szczupłość dziewczynki.

Przypadek nr 8.
Paulina Z. - migana przez dłoń obejmującą szyję i przesuwającą się ku górze, do żuchwy.
Taki sposób migania Pauliny ma związek z jej nazwiskiem, ale trudno sprecyzować szczegóły, na czym on polega.

Analizując wyniki badań funkcjonowania przezwisk wśród uczniów niesłyszących, można utworzyć następujący podział migów, uwzględniając ich pochodzenie:
Grupa odosobowa liczba %
Migi utworzone od nazwiska 3 37,5
Migi utworzone od imienia 2 25
razem 5 62,5
     
Grupa odapelatywna liczba %
Migi utworzone od cech zewnętrznych 3 37,5
razem 3 37,5
     
Ogółem: 8 100
Z powyższego zestawienia wynika, że 62,5 % migów ma swoje pochodzenie od imienia lub od nazwiska.

Pozostałe 37,5 % tworzy grupa odapelatywna. Wszystkie migi w tej grupie łączą się z cechami zewnętrznymi (fryzura, postura, uśmiech).

Brakuje migów pochodzących od cech osobowościowych, charakterologicznych.

Grupę odapelatywną tworzą tylko migi odzwierciedlające cechy zewnętrzne. Widać tu wyraźnie sposób postrzegania przez dzieci niesłyszące: największy wpływ na utworzenie obrazu danej osoby ma dla nich to, co jest widoczne, co wyraźnie wręcz "rzuca się" w oczy.

Wśród wszystkich przebadanych przypadków nie ma ani jednego, którego zabarwienie emocjonalne byłoby albo negatywne, albo pozytywne...Wszystkie one są idealnie obojętne.

Mig stał się jakby "fotografią" tego, co w wizerunku danej osoby jest dla dzieci najistotniejsze.

4. Wnioski końcowe.

Wyniki przeprowadzonych badań okazały się dla mnie niespodzianką.

Dziewczynki zwracały się do mnie zawsze wymawiając imię tej, o którą im chodziło.

Nie byłam więc świadoma, jakie migi funkcjonują dla określenia wychowanek.

Przeprowadzone wywiady potwierdziły, że obok formy ustnej, dziewczynki dla określenia siebie wzajemnie, posługują się też migami. Wychowanki nie były zbyt chętne, aby przekazać mi, jak migają siebie. Czuły się nieco zażenowane, zdradzając mi tę tajemnicę...

Stosowane przez nich migi nie są więc klasycznymi przezwiskami, stosowanymi zamiennie z nazwiskami przez uczniów słyszących.

Dla dzieci niesłyszących migi oznaczające kolegów i koleżanki są skrótowym sposobem określenia osób, o których przekazuje się pewne informacje. Dlatego nie ma tu migów, które można byłoby przyrównać do przezwisk często o zabarwieniu negatywnym, żartobliwym...

Na rodzaj stosowanych migów wpływ miał też czas ich powstania - w tym przypadku był to okres szkoły podstawowej.

Kiedy kilkanaście lat temu badałam rodzaj migów stosowanych przez dzieci z początkowych klas szkoły podstawowej - były to w przeważającej części migi wywodzące się od sposobu wywoływania głosek, będących pierwszymi literami ich imion.

Głoski wywołuje się u dzieci na początku ich edukacji - w klasie zerowej. Wtedy też powstawały migi i to miało na ich rodzaj największy wpływ.

W tym przypadku, kiedy grupa powstała z połączenia dwóch piątych klas, inne fakty miały decydujący wpływ na powstanie migów będących zamiennikami imion i nazwisk.

Po zmianie środowiska, przejściu do nowych szkół ponadgimnazjalnych, podziale na nowe zespoły, zapewne utworzone zostaną nowe migi odzwierciedlające aktualny stan rzeczywistości.

Myślę, że powstanie wtedy więcej migów utworzonych od charakterystycznych cech osobowościowych. Wpływ na takie pochodzenie tworzonych wówczas migów powinna mieć większa zdolność do bystrzejszych obserwacji bliźnich, pełniejsza dojrzałość, większe zasoby językowe, gruntowna znajomość znaczenia wielu nazwisk oraz możliwość przedyskutowania spornych kwestii, dająca szansę wyboru najbardziej trafnego migu.

BIBLIOGRAFIA:

1. Marian Śnieżyński "Nauczyciele w oczach uczniów - o przezwiskach" Warszawa 1990 - WSiP

2. A. Janowski, R. Stachyra "Prestiż ucznia wśród rówieśników" Warszawa 1985 - WSiP

3. M. Lewicka "Psychologia postrzegania społecznego" Warszawa 1985 - Książka i Wiedza

4. Słownik języka polskiego red. M. Szymczak

Opracowanie: Urszula Babula

Wyświetleń: 1286


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.