Katalog

Edward Słomski
Geografia, Artykuły

Biografia lasów świata

- n +

Biografia lasów świata

Powstawanie życia na Ziemi ma swoją historię liczącą wiele miliardów lat. W tym długim okresie występowały na naszej planecie różnorodne niezwykle gwałtowne procesy i zjawiska o charakterze kataklizmów. Powstawały i zanikały lądy, morza i góry, zmieniały się skrajnie warunki klimatyczne, pojawiały się i znikały różne gatunki mikroorganizmów, roślin, grzybów i zwierząt, a także drzew i zespołów leśnych.

Historię pojawienia się i znikania na przestrzeni wieków różnych gatunków drzew tworzących lasy, czyli historię lasów świata, zwykło się prezentować na tle trzech er geologicznych, obejmujących okres od pierwszego wkroczenia roślin na ląd do czasów współczesnych: paleozolicznej (okresy syluru, dewonu, karbonu i permu), mezozoicznej (okresy triasu, jury i kredy), kenozoicznej (okresy trzeciorzędu i czwartorzędu).

Biografia lasów w okresie panowania każdej z tych er charakteryzuje się pewnymi odrębnościami. A oto niektóre z nich, przedstawione w formie skróconej i uproszczonej.

Era paleozoiczna
(od 450 do 230 mln lat temu). Era ta jest niezwykle bogata pod względem zachodzących zdarzeń. W początkowym jej okresie (sylur) nastąpiło bowiem pierwsze z historii świata wkroczenie roślin na ląd. Były to głównie rośliny widłakopodobne i skrzypopodobne porastające tereny bagienne. Roślin drzewiastych wtedy jeszcze nie było. Pojawiły się one dopiero w drugim okresie ery paleozoicznej (dewon). W dewonie i kolejnym okresie - karbonie nastąpiła niezwykle gwałtowna ekspansja roślin drzewiastych. Roślinność drzewiasta rozwinęła się w ówczesnych warunkach klimatycznych w rozmiarach trudnych do wyobrażenia. Na bogatych w składniki odżywcze w glebach, nad którymi uniosły się gęsta i ciepła mgła, w klimacie, który można by nazwać oranżeryjnym wyrastały drzewa - giganty. W składzie gatunkowym pierwszych lasów dominowały drzewokształtne paprocie nasienne wyróżniające się wspaniałym kształtem pni czterdziestometrowej wysokości, które były uwieńczone pełnymi wdzięku wachlarzami gałęzi przypominającymi palmy. Ważnym składnikiem ówczesnych lasów zwanych lasami karbońskimi były również drzewokształtne skrzypy i widłaki, najczęściej lepidodendrony, sygilarie i lepidocarpony. Te dziwne drzewa nie miały jeszcze wyraźnie wykształconych liści i kwiatów.

Większość gatunków drzew tworzących lasy karbońskie wyginęła już w erze paleozoicznej, reszta - w erze mezozoicznej. Do czasów współczesnych nie dotrwał ani jeden gatunek. Świat zwierzęcy był w omawianym okresie bardzo ubogi.

Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, że lasy karbońskie dostarczały wielkiego daru na rzecz mającej dopiero powstać społeczności ludzkiej. Darem tym był surowiec drzewny, z którego we wnętrzu Ziemi zostały ukształtowane bogate i niezwykle ważne dla rozwoju świata pokłady węgla kamiennego, także i tego, który pozyskujemy w kopalniach naszego kraju. Do powstania pokładu węgla przyczyniły się ogromne kataklizmy klimatyczne, zwłaszcza powtarzające się okresowo huragany o wielkiej sile oraz powodzie. Wyrywały one z ziemi wraz z korzeniami wszelkie drzewa znajdujące się na danym obszarze, gromadząc je następnie w dolinach i zagłębiach oraz nakrywając warstwą skał, piasku i gliny. Lasy karbońskie wyrastały prawdopodobnie na bagnach, pnie przewracały się i wpadały w wodę, gdzie nie mogły być rozkładane na skutek braku tlenu. Jak wielkie musiały być te nagromadzone warstwy, może świadczyć grubość pokładów węgla kamiennego. W celu utworzenia warstwy węgla grubości około 1 metra musiała się odłożyć warstwa roślinności grubości ponad 220 metrów, a obecnie, na przykład w Chinach, znane są pokłady węgla kamiennego grubości około 120 metrów, a więc na powstanie takiego pokładu musiała się odłożyć warstwa roślinności leśnej grubości około 2500 metrów- nawet trudno to sobie wyobrazić. Oczywiście pokłady węgla mają najczęściej grubość 0,5- 2,0 metrów i wtedy w jednym miejscu można znaleźć kilkadziesiąt takich pokładów, jeden na drugim w odstępach kilkunastu lub kilkudziesięciu metrów i to na powierzchniach obejmujących nawet tysiące kilometrów kwadratowych.

Lasy karbońskie, które zostawiły nam w spadku węgiel kamienny, rozwijały się bujnie przez około 65 milionów lat. Były to pierwsze lasy na Ziemi. W końcowym okresie ery paleozoicznej (perm) wystąpił na naszej planecie kolejny kataklizm klimatyczny
Nastąpiło znaczne ochłodzenie klimatu i rozprzestrzenianie się lodowców niszczących wszelkie życie. Ziemia wyrzucała wtedy ogromne ilości lawy, marszczyła skorupę i wznosiła łańcuchy górskie. Wysychały bagna, rzeki i morza. Gatunki drzew będących źródłem piękna i potęgi ery paleozoicznej stopniowo wymierały lub karłowaciały, stając się roślinnością dna lasu (np. paprocie). Nastała nowa era geologiczna, zwana mezozoiczną.

Era mezozoiczna (od 230 do 53 mln lat temu). W czasach tej ery wystąpiła korzystna zmiana warunków klimatycznych. W konsekwencji tych zmian roślinność wszystkich szerokości geograficznych uzyskała jednorodny, tropikalny charakter. Era mezozoiczna to początek występowania na naszej planecie lasów iglastych. Podkreślić też należy, że w okresie panowania ery mezozoicznej lasy iglaste osiągnęły optimum swojego rozwoju (trias). Lata omawianej ery to zarazem początek trwającej po dzień dzisiejszy na naszym globie ekspansji lasów liściastych (jura).

Skład gatunkowy lasów iglastych i liściastych ery mezozoicznej były całkowicie odmienny od składu gatunkowego lasów karbońskich, a także odmienny od lasów współczesnych. Dominowały sekwoje, cykasy, paprocie drzewiaste i miłorzęby. Lasy sekwojowe przypominające dzisiejsze gaje palmowe wyróżniały się szczególnym wdziękiem. Ich pnie przypominały drzewokształtne paprotki, a z gałęzi o długich pierzastych liściach zwisały szyszki podobne do szyszek dzisiejszego świerka.

Era mezozoiczna jest okresem pojawiania się na naszej planecie gadów, dinozaurów i ogromnych jaszczurów, a także palcoskrzydlatych tworów. Te ostatnie zwykłe były zwisać na potężnych gałęziach drzew, względnie rozwijać swoje błoniaste skrzydła i szybować nad koronami masywów leśnych. Odtwarzane na podstawie wykopalisk archeologicznych postacie zwierząt ery mezozoicznej budzą dziś swą niesamowitością lęk i zgrozę.

Ten bogaty świat roślin i zwierząt ulega w miarę upływu czasu kolejnym zmianom. Istniejące gatunki nie wytrzymują bowiem ochłodzenia klimatu, a zwłaszcza ochładzania się biegunów i potęgującego się różnicowania klimatu poszczególnych stref Ziemi. Pewna część gatunków drzew leśnych, niemych świadków pradawnych dziejów świata przetrwała jednak po dzień dzisiejszy. Do szczególnie ciekawych gatunków należą sekwoje i miłorzęby.

Miłorząb i sekwoje utrzymały się dzisiaj zaledwie w formie pojedynczych drzew lub niewielkich ich skupisk. Jedynie sekwojadendrony na wybrzeżu Pacyfiku w USA przetrwały do obecnych czasów w postaci lasów.

Jedno drzewo sekwojowe czy sekwojadendrowe, liczące 3000 - 4000 lat życia zawiera tyle drewna (1200 - 1400 m3), ile mieści się na 3 - 4 hektarach przeciętnego lasu. Z jednego drzewa można zbudować kilkanaście domków jednorodzinnych.

Era kenozoiczna (od 53 mln lat do czasów współczesnych). Jest to era w której żyjemy. Składa się ona z dwóch okresów (trzeciorzęd i czwartorzęd), przy czym każdy z nich jest bogaty w zdarzenia, które spowodowały ogromne zmiany w obliczu ziemi. Siłą sprawczą tych zmian były zawsze, podobnie jak w poprzednich erach geologicznych, niekończące się kataklizmy klimatyczne o różnym zasięgu i różnym charakterze. Dość powiedzieć, że w erze kenozoicznej były w Europie okresy z klimatem tropikalnym, subtropikalnym, umiarkowanym i chłodnym. To samo dotyczyło innych regionów ówczesnego świata.

Zmieniające się warunki klimatyczne spowodowały wymieranie dotychczasowej roślinności drzewiastej a zarazem pojawienie się gatunków nowych, takich jak dąb, lipa, brzoza i eukaliptus. Na brzegach Bałtyku rosły początkowo palmy tropikalne, z którymi sąsiadowała poczciwa sosna, dostarczająca morzu surowca niezbędnego do wytworzenia cennego bursztynu. W tym samym czasie na północy kontynentu europejskiego przeważały gatunki iglaste np. sosna, świerk, jodła, cyprysy oraz gatunki liściaste zrzucające liście. Obraz lasów był zatem coraz bardziej zbliżony do obrazu lasów współczesnych. Na uwagę zasługuje też fakt, że lasy liściaste, jako lepiej dostosowane do warunków bytowania zawsze wygrywały i nadal wygrywają walkę o przestrzeń życiowa z lasami iglastymi, spychając te ostatnie na tereny uboższe. Przyroda i tym razem ujawniła swą potęgę, tworząc niezliczoną ilość różnorodnych gatunków roślin i zwierząt.

Jak z tego wynika, w okresie trzeciorzędu, czyli najstarszej części ery kenozoicznej, rozpoczęło się wyraźnie zróżnicowanie stref klimatycznych i roślinnych na kuli ziemskiej. Procesowi temu towarzyszyły ruchy tektoniczne powstające nowych lądów, mórz i gór oraz wulkanów wyrzucających ze swych gardzieli ogromną ilość ognistej lawy. Powstawał dzisiejszy obraz świata.

W omawianym okresie występuje w lasach i poza lasami ogromne bogactwo zwierząt. Fruwają liczne ptaki i różnokolorowe motyle, wesoło brzęczą pszczoły gromadzące słodki nektar. Wśród bujnych traw spacerują stada słoni, nosorożców, jeleni, żyraf i tapirów - przodków naszego konia.

Podkreślić też trzeba, że podobnie jak lasy dewońskie ery paleozoicznej, również i lasy trzeciorzędu ery kenozoicznej pozostawiły po sobie wspaniały dar dla ludzkości w postaci złóż węgla brunatnego. Przykładem jest węgiel brunatny zagłębia turoszowskiego powstały głównie z gatunków iglastych, takich jak cyprysy, sekwoje i ogromne jałowce. Jest to węgiel młody liczący zaledwie 20 - 25 milionów lat.

Po pierwszym okresie ery kenozoicznej (trzeciorzęd) następuje drugi okres tejże ery - czwartorzęd. Jest to najkrótszy okres spośród tych, na jakie podzielono interesujące nas ery geologiczne. Obejmuje on bowiem zaledwie jeden milion lat i trwa do czasów nam współczesnych.

Jest to zarazem okres, w którym zaistniały dwa zdarzenia o niezwykłym znaczeniu dla losów świata. Pierwszym z nich jest pojawienie się na Ziemi człowieka. Z tego powodu czwartorzęd zwie się często okresem antropogenicznym (po grecku antropos znaczy człowiek). Drugim ważnym wydarzeniem było wystąpienie epoki lodowcowej powodującej ochłodzenie klimatu i zlodowacenie części powierzchni naszej planety.

Ogromne masy lodu, które nagromadziły się w ciągu tysiącleci w górach Skandynawii, zaczęły powoli spływać w kierunku południowym, obejmując swym zasięgiem znaczną część Europy. W wyniku lodowcowego kataklizmu wyginęły na terenach zlodowacenia wszystkie rośliny i zwierzęta wrażliwe na niską temperaturę. Wyginęły również ciepłolubne gatunki drzew. Ale nie oznaczało to końca życia na obszarach objętych lodowcem.

Stan taki nie mógł trwać wiecznie. Po upływie kilku dziesiątków tysięcy lat zaczęły następować korzystne zmiany klimatyczne. Klimat stawał się coraz cieplejszy, zmuszając lodowiec do stopniowego wycofywania się. Wtedy to na spustoszoną i zdeformowaną, pokrytą zwałami kamieni powierzchnię lądową naszego globu zaczęły powracać rośliny i zwierzęta, które przetrwały epokę lodowcową poza jej zasięgiem. Powracał również las.

I tak z południa Europy zaczęły rozprzestrzeniać się na wschód lasy liściaste. Na czele tego bohaterskiego pochodu szły brzoza, lipa, dąb, jesion, topola, grab i buk. Zaś z północnego wschodu ruszyły w naszą stronę gatunki iglaste, a więc sosna, świerk, jodła i modrzew. Była to wielka wędrówka roślin, jakiej świat nigdy dotychczas nie zaznał. Wędrówka ta objęła również świat zwierząt.

Po ociepleniu się klimatu, wycofaniu się lodowca oraz po zakończeniu wędrówki roślin i zwierząt rozpoczęło się trwające po dzień dzisiejszy formowanie i stabilizowanie składu gatunkowego struktury poszczególnych formacji leśnych. Stosownie do istniejącego zróżnicowania warunków przyrodniczych i fizjograficznych w poszczególnych strefach obszaru ziemskiego można obecnie wyróżnić następujące formacje leśne:
- lasy iglaste strefy chłodnej,
- lasy mieszane strefy umiarkowanej,
- lasy liściaste,
- lasy wilgotne subtropikalne,
- lasy wilgotne tropikalne,
- lasy tropikalne suche,
- lasy sawannowe.

Od czasu pojawienia się człowieka i jego przystosowania się do życia na otwartych przestrzeniach, co następowało od roku 1000000 do 12000 przed naszą erą, historia lasów świata zaczęła być kształtowana nie tylko przez siły przyrody i warunki siedliskowe. Historia ta zaczęła być również kształtowana przez człowieka.
 

Opracowanie: Edward Słomski

Wyświetleń: 5963


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.