Przyczyny i przejawy zachowań agresywnych a także sposoby ich likwidowania

"Na drodze przemocy nie można dotrzeć
do lepszej przyszłości"

Jan Paweł II Problem przemocy w szkole jest tak stary jak stara jest szkoła, z tą różnicą, że ciągle zmieniają się jej uwarunkowania i formy. W życiu współczesnej szkoły obserwuje się jednak wyraźny wzrost liczby agresywnych zachowań uczniów. Zasada współpracy i wzajemnej pomocy została zastąpiona zasadą dominacji, wymuszania i siły. Prowokacyjne zachowania uczniów, nadpobudliwość ruchowa, niezdolność do koncentracji i niechęć do zdobywania wiedzy sprawiają, że nauczanie stało się niezwykle trudne. Coraz częściej pojawiają się przypadki ignorowania poleceń nauczyciela, ośmieszania dorosłych i wandalizmu. Uczniowie rozgrywają swoistą walkę z nauczycielami, a także z rówieśnikami. Powstaje komunikacja oparta na zdobywaniu przewagi i wymuszaniu uległości Korytarz szkolny stał się areną niepożądanych zachowań. Przemoc słowna; wulgaryzmy, przekleństwa, wyzwiska padają nie tylko z ust chłopców, ale coraz częściej dziewcząt. Obserwuje się również przemoc fizyczną: popychanie, zabieranie przedmiotów, bójki.

Jakie są przyczyny zaistniałych zjawisk?

Źródeł jest bardzo wiele i są one różnorodne. Duży wpływ stanowi rodzina i osłabienie jej roli wychowawczej, nieodpowiednie środowisko rówieśnicze, transformacja ustrojowa , która stwarza szereg nowych oczekiwań, możliwości, norm postępowania i zagrożeń społecznych. Obecnie bardzo duży wpływ na postępującą przemoc i agresję wśród uczniów mają także masmedia - kino, telewizja, video, czasopisma dla młodzieży - jako czynniki wpływające na rozwój agresywnych postaw.

Poszukiwanie przyczyn zachowań destrukcyjnych i uwarunkowań trzeba rozpocząć od rodziny. Rodzina jest pierwszym i podstawowym środowiskiem wychowawczym, w którym przebiega wiele ważnych procesów mających wpływ na kształtowanie postaw i zachowań jej członków. W środowisku rodzinnym człowiek nawiązuje pierwsze doświadczenia współżycia i współdziałania w grupie. Z wielu badań wynika, że agresja dzieci często wywodzi się z nieprawidłowych układów życia rodzinnego .Eskalacji przemocy sprzyjają dwa skrajne modele wychowania: autorytatywny rygoryzm i nadmierny liberalizm. Przekazywane przez rodziców wzory zachowań, a przede wszystkim stosowany system kar i nagród nie sprzyjają wyrabianiu pozytywnych nawyków. Większość rodziców wymierza karę za agresywne zachowanie, gdy tylko je dostrzeże. Sprawia to, iż dziecko bardzo szybko uczy się hamować agresję, ale tylko w obecności rodziców i w domu. Dzieci karane za przejaw agresji zachowują się bardzo brutalnie poza domem w szkole i wśród rówieśników .Wielu rodziców z niedowierzaniem przyjmuje skargi nauczycieli na złe zachowanie ich "grzecznego dziecka".

Kolejnym ważnym czynnikiem wpływającym na sytuację wychowawczą współczesnej rodziny są procesy społeczno - polityczne. Do tych zjawisk możemy zaliczyć: bezrobocie, problemy mieszkaniowe a także problemy związane z rozłąką rodzin. Bezrobocie wzmaga stres członków rodziny, skłonność do konfliktów, uzależnień i przyczynia się do narastania agresji. w rodzinie. Wzrastają konflikty między rodzicami i dziećmi. Bezrobotni rodzice tracą autorytet, a kłopoty wychowawcze zwiększają się.

Z uwagi na kondycję duchową naszych czasów wart podkreślenia jest fakt, że dziecko które nie odczuwa miłości, akceptacji, bezpieczeństwa, zrozumienia, które nie ma zaufania do rodziców, z którym rodzice nie rozmawiają, szuka pomocy gdzie indziej i łatwo staje się łupem negatywnych grup, które w sposób agresywny manifestują swoją siłę. Rola grup rówieśniczych uwidacznia się przede wszystkim w tych sytuacjach, w których wyraźnie słabnie więź dziecka z rodziną . Ma to miejsce np. przy odrzuceniu emocjonalnym dziecka w rodzinach skłóconych wewnętrznie, tam gdzie występuje brak zainteresowania dzieckiem i zaniedbywanie jego potrzeb, również wtedy, gdy napotyka ono na swej drodze nowe trudności życiowe.

Takie trudności zjawiają się często na terenie szkoły, związane są m.in. z nauką . Jeżeli w domu narastają konflikty między dzieckiem a dorosłymi z jego otoczenia, w szkole napotyka na niepowodzenia, które narażają je na śmieszność , lekceważenie i niechętny stosunek ze strony nauczyciela, jak i kolegów z klasy, zaczyna szukać akceptacji w takim środowisku, w którym może liczyć na pomoc i pozytywną ocenę swego postępowania.Wtedy grupa rówieśnicza stanowi atrakcyjną wartość i staje się tym środowiskiem, w którym dziecko szuka kontaktu.

Włączając się do grupy dziecku bardzo zależy na uznaniu jej członków. Na aprobatę trzeba sobie zasłużyć zgodnie z obowiązującymi w grupie normami. W obawie przed odrzuceniem z grupy dziecko zaczyna aprobować jej zachowania agresywne nawet wbrew własnemu przekonaniu. Warto zwrócić uwagę, że owa świadomość przynależności do grupy i tendencja do faworyzowania swoich a także dyskryminacja innych jest podstawą konfliktów międzygrupowych.

Na nasilenie przemocy szkolnej wpływa też fakt, że w grupie rozmywa się poczucie odpowiedzialności, czyli zmniejsza się szansa zadziałania hamulców wobec agresywnego zachowania. Środowisko szkolne może też stwarzać warunki do powstawania pozytywnych postaw i właściwych relacji międzyludzkich. Aby tak się stało, należy zdawać sobie sprawę, jakie są czynniki sprzyjające agresji w szkole i skutecznie im przeciwdziałać.

Czynniki ułatwiające występowanie przemocy w szkole:

- niereagowanie społeczności szkolnej / uczniów, nauczycieli, rodziców / na przejawy agresji i przemocy,

- utrzymywanie tabu wobec problemu, udawanie, że go nie ma w myśl zasady, że jeśli się o czymś nie mówi, to rzecz ta nie istnieje,

- zgadzanie się na drobne nawet przejawy przemocy na przykład na wulgarne słowo skierowane do kogoś lub wymówione na lekcji,

- brak konsekwencji w karaniu sprawców przemocy, agresorzy czują się wtedy bezkarni i coraz bardziej utwierdzają się w przekonaniu, że przemoc jest " dobrym" sposobem na życie,

- poczucie bezsilności ze strony wychowawców, niewiedza jak skutecznie reagować, jak przerwać sytuację, w której do przemocy dochodzi, następnie jak rozmawiać z ofiarą, sprawcą, z ich rodzicami, jak zapobiegać przemocy w szkole,

- bezsilność ze strony wychowawców wobec sytuacji przemocy, brak zdecydowania. reakcja bez przekonania jest często przez uczniów odbierana jako przyzwolenie na przemoc,

JAK PRZECIWDZIAŁAC PRZEMOCY W SZKOLE?

Aby zacząć przeciwdziałać przemocy w szkole należy po pierwsze uzmysłowić sobie istnienie problemu i zacząć o nim rozmawiać. Po drugie należy zdawać sobie sprawę, że działania mające wąski zasięg są tylko zabiegami pozornymi, mogą przynieść chwilowo poprawę, ale zasadniczo nie zmieniają one klimatu panującego w szkole. Aby rzeczywiście przeciwdziałać szkolnej przemocy i agresji trzeba zorganizować długofalową i angażującą całą społeczność szkolną, formę jej przeciwdziałania . Szkoła powinna zorganizować dostosowaną do swoich wewnętrznych potrzeb i specyficznego charakteru własną politykę wobec przemocy .Tylko program przeciwdziałania przemocy, w który angażują się wszyscy nauczyciele ma szansę stać się efektywnym.

Sytuacja, w której pojedyncze osoby np. dyrekcja, pedagog podejmują samodzielnie próbę przeciwdziałania szkolnej agresji jest skazana na niepowodzenie. Tylko współpraca ze wszystkimi nauczycielami umożliwia monitorowanie całej szkoły. Przecież to wychowawcy poszczególnych klas wiedzą, jaki układ sił i zasad rządzących w nich panuje. Nauczyciele uczący w tych klasach mogą zaobserwować wiele niepokojących zachowań. Tylko ścisła współpraca , dzielenie się informacjami na temat zaobserwowanych przejawów przemocy wśród uczniów, wspólne diagnozowanie klas umożliwia uzyskanie pełnego obrazu sytuacji w szkole. Nauczyciele powinni działać według ustalonego wspólnie jednolitego systemu oddziaływań wobec przemocy w szkole . Tylko konsekwentne i wspólne działanie sprawi, że uczniowie przyjmą nowe zasady i reguły.

Każdy nauczyciel powinien zdawać sobie sprawę z tego, że jeśli nie podejmuje działań zapobiegających lub przeciwdziałających przemocy przyczynia się do jej utrwalenia w szkole. Podstawowy warunek skutecznej interwencji to przede wszystkim świadomość swojej własnej postawy wobec ofiar a zwłaszcza sprawców przemocy. Nauczyciel musi też dokonać samooceny, czy w jego zachowaniu nie pojawiają się nawet drobne elementy agresji i przemocy, zwłaszcza psychicznej które potem utrwalają się w postawie uczniów. Do najczęściej wymienianych przez uczniów niepożądanych zachowań nauczyciela należą: ośmieszanie ucznia na forum , degradowanie jego wartości i umiejętności, obrażanie i poniżanie go, uprzedzenia wobec niektórych uczniów wynikające z tego niesprawiedliwe ocenianie , groźby niedopuszczenia ucznia do głosu, do wypowiedzenia własnego zdania ,tendencyjne ocenianie, nie przyjmowanie do wiadomości, że uczeń może się zmienić, poprawić.

Kolejnym zadaniem nauczycieli jest włączenie rodziców do pracy wychowawczej ..Trzeba w miarę możliwości prowadzić działania mające na celu edukację wszystkich rodziców, uwrażliwienie ich na problematykę agresji i przemocy, wytworzenie atmosfery sprzyjającej współpracy i zaangażowaniu w poprawę sytuacji . Chodzi o to, by rodzice i grono pedagogiczne stali się sojusznikami w walce z agresją szkolną.

Mając za sobą jako sojuszników grono pedagogiczne i rodziców można przystąpić do organizowanej akcji zapobiegania przemocy i edukacji. Należy zdawać sobie sprawę, że część uczniów nie bierze aktywnego udziału w sytuacjach znęcania się ani jako agresorzy ani jako ofiary. To właśnie do nich zdecydowanie należy dotrzeć. Bowiem to ci "neutralni" uczniowie stanowią siłę, która może czynnie przeciwstawiać się aktom przemocy. Należy uświadomić im, że jeśli nie reagują są także współodpowiedzialni, bo swoją obojętnością dają przyzwolenie na przemoc. Jeśli jednak zaczną reagować i współdziałać istnieje szansa na likwidację znęcania się jednych nad drugimi. Trzeba tylko trochę odwagi i chęci.


Literatura:
J. Grochulska, Reedukacja dzieci agresywnych, Warszawa 1982
J. Krot, Przemoc w szkole - jej uwarunkowania i zapobieganie Opieka .Wychowanie. Terapia '
 

"Na drodze przemocy nie można dotrzeć
do lepszej przyszłości"

Jan Paweł II