Katalog Grażyna Ufa Pedagogika, Artykuły Wychowanie dziecka w rodzinie patologicznejIstota i funkcjonowanie internatuInternat jest jednym z ważniejszych ogniw organizacyjnych szkoły. Jego tradycje sięgają początków wychowania instytucjonalnego. Na powstanie i rozwój szkół z internatem wpływały potrzeby społeczne, pobudzające dwa kierunki działalności oświatowo-wychowawczej:- dążność do zapewnienia młodemu pokoleniu odpowiedniego wychowania, jakie obok rozwoju fizycznego, kształtowania obyczajów lub przygotowania do określonego stanu - obejmowało także pewne wiadomości z wybranych dziedzin nauki; - prywatne i społeczne inicjatywy zmierzające do demokracji szkolnictwa, reformy istniejącego systemu wychowania - w tym przypadku internat rekompensował m.in. luki w sieci szkolnej, niedostatki zdrowia (zakłady specjalne) czy wychowania i rozwoju moralnego zakłady wychowawcze albo braki opiekuńczo-wychowawcze środowiska rodzinnego (różne rodzaje domów dziecka). Wraz z rozwojem systemów oświatowo-wychowawczych różnicowały się instytucje wychowania i wzbogacały się formy działalności opiekuńczo-wychowawczej. Przy organizowaniu pracy i życia wychowanków sięgano do wzorców wypróbowanych instytucji społecznych. Historycznie ukształtowały się trzy wzorce zakładów wychowawczych: - wzór klasztorów - były to placówki wyizolowane w środowisku, gromadzące młodzież jednej płci. Doniosłą rolę odgrywał tu regulamin a opanowanie wewnętrzne jest podstawową cnotą, - wzór koszar - panował styl życia wzorowany na wojskowym. Duże znaczenie miało tu kształtowanie hartu i sprawności fizycznej. - wzór rodzinny - charakterystyczne były małe grupki, koedukacyjne o zróżnicowanym wieku. Wychowankowie mieszkając z wychowawcami, organizują całość życia wewnętrznego na wzór stosunków panujących w rodzinie. Pierwsze dwa wzorce ukształtowały się w związku z przygotowaniem młodego pokolenia do stanu duchowego i żołnierskiego. Wcześniejszy jest wzór koszar, gdyż państwowe instytucje typu koszarowego istniały już w starożytnej Sparcie i na Krecie. W okresie międzywojennym wzór ten znajdował szerokie zastosowanie w szkołach kadetów, pewne jego elementy stosowano też w dużych internatach szkół średnich, zwłaszcza męskich. Wzór rodzinny kształtował się stopniowo. Do metod i form wychowania rodzinnego nawiązywały w ciągu wieków niektóre zakłady opiekuńczo-wychowawcze prowadzone przez instytucje religijne i stowarzyszenia społeczne. Współczesne internaty szkolne są wynikiem wielu propozycji organizacyjnych i wychowawczych, stosują bardzo zróżnicowane formy pracy i metody pracy, niektóre odznaczają się odrębną specyfiką. W latach 1918-1939 system internatowy był zdecentralizowany. Do osiągnięć internatów w latach międzywojennych zaliczyć można: zasadę dobierania na wychowawców najlepszych nauczycieli, ustalenie optymalnej ilości wychowanków na jednego wychowawcę, wprowadzenie naukowych technik poznawania wychowanków (planowa obserwacja, ankiety i testy), uwzględnienie w procesie wychowania aktualnych potrzeb społecznych, nadanie odpowiedniej rangi atmosferze wychowawczej internatu oraz wzbogacenie metodyki wychowania internatowego przez wprowadzenie elementów wychowania przez pracę, działalność społeczną i samorządową bądź kulturalno-oświatową. Po II wojnie światowej, demokratyzacja ustroju społeczno-politycznego w Polsce wywarła istotny wpływ na charakter i rozwój systemu oświaty i wychowania. Nastąpiło upowszechnienie kultury przede wszystkim na drodze oświaty. Upowszechnienie szkolnictwa, zwłaszcza na szczeblu średnim, związane jest nierozłącznie z rozbudową systemu internatowego. Często odbywało się to w trudnych warunkach. Najbardziej współcześnie internat rozumiany jest jako placówka wychowawcza, w której dzieci i młodzież szkolna mieszka, uczy się i spędza pod opieką wychowawców wolny czas. W praktyce rzadko się spotyka, że w jednym internacie mieszka tylko i wyłącznie młodzież jednej szkoły. W miejscowościach gdzie znajduje się kilka szkół (nie posiadających własnego internatu) w miarę potrzeb i wolnych miejsc umieszcza się uczniów w internatach innych szkół. Internaty te pełnią najczęściej funkcję burs. Między internatem a bursą istnieje pewna różnica. Internat szkolny jest placówką opiekuńczo-wychowawczą związaną organizacyjnie z określoną szkołą. Stanowi jej ogniwo organizacyjne, utworzone w celu zapewnienia opieki i wychowania uczniom zamiejscowym. Bursa przyjmuje zwykle młodzież z kilku szkół znajdujących się w danej miejscowości. Choć nie należy organizacyjnie od żadnej ze szkół, to jednak ściśle z nimi współpracuje, zwłaszcza w oddziaływaniu na młodzież trudniejszą. Internat jest tym specyficznym środowiskiem wychowawczym w którym mogą zaistnieć szczególnie dogodne warunki dla kształtowania tych właściwości, dyspozycji i postaw, potrzebnych w przyszłości do aktywnego i twórczego uczestnictwa w życiu społecznym, u każdego człowieka. W internacie tkwią potencjalne możliwości wykształcenia u wychowanków takich nawyków i postaw społeczno-moralnych jak: potrzeba współżycia i współdziałania z innymi, umiejętność uzgadniania interesów osobistych z interesami społecznymi, przestrzeganie zasad i norm dyscypliny społecznej, liczenie się z potrzebami, prawami, wolą i odrębnością innych członków określonych grup społecznych. Wychowawcy na wiele sposobów mają możliwość przekazywania określonych poglądów, przekonań, sądów o otaczającej rzeczywistości społecznej oraz przyszłej roli wychowanków w życiu społecznym. Dobry internat powinien spełniać rolę drugiego domu, w którym wychowankowie mieszkają i uczą się, uczestniczą w życiu społecznym i kulturowym, przygotowywani są do pełnienia ról społecznych. Zadania internatu są ściśle związane z celami i zadaniami szkoły, zapewniają one realizację potrzeb społecznych, biologicznych, wychowawczych. Potrzeby te powinny być systematycznie rozbudzane, pogłębiane przez zainteresowania. Placówka ta ma zapewnić młodzieży warunki właściwego rozwoju fizycznego i psychicznego. Obiekty internatowe powinny być wyposażone w urządzenia przeciwpożarowe, instrukcje, regulaminy, plany ewakuacyjne na wypadek pożaru. Duże znaczenie ma też odpowiednie oświetlenie, ogrzewanie oraz wentylacja pomieszczeń. Do obowiązków internatu należy również dostarczenie młodzieży zdrowego i racjonalnego żywienia. Istotną sprawą jest tutaj dbanie o higienę przy sporządzaniu posiłków oraz o przestrzeganie przepisów sanitarnych. Istotne znaczenie ma również dbałość o zdrowie psychiczne, właściwe stosunki koleżeńskie w pokojach i atmosfera w grupach wychowawczych. Zadaniem internatu jest kształtowanie wzajemnego zrozumienia oraz tolerancji wśród uczniów a także wdrażanie do szanowania prawa każdej jednostki do indywidualnego, akceptowanego społecznie stylu bycia, wybranych form wypoczynku, posiadanie własnych poglądów, kształtowanie tolerancji i zrozumienia między uczniami, wdrożenie do szanowania drugiego człowieka, akceptowania wybranych form wypoczynku. Ma to na celu wzbogacenie osobowości. Kolejnym zadaniem internatu jest stworzenie wychowankom sprzyjających warunków do nauki własnej, udzielenie pomocy w zdobywaniu umiejętności uczenia się, kontrola przyswajania wiedzy oraz kompensowanie braków w wiadomościach. Obowiązkiem wychowawcy jest kontrolowanie przebiegu nauki wychowanków i jej wyników. Konieczne jest również współdziałanie z opiekunami klas, nauczycielami poszczególnych przedmiotów oraz rodzicami wychowanków. Wychowawca musi na bieżąco śledzić postępy swoich podopiecznych w nauce i nieść im pomoc w przypadku niepowodzeń. Podstawą działania powinna być w miarę wszechstronna znajomość ucznia. Wychowankowie internatów pochodzą najczęściej z różnych środowisk a co za tym idzie mają oni różne braki wyniesione z dotychczasowego środowiska. Dlatego wychowawca powinien ukazywać naukę szkolną jako drogę do zdobycia zawodu i rozwoju intelektualnego, budzić zainteresowania poszczególnymi dziedzinami wiedzy, a także rozwijać potrzebę osobistych osiągnięć. Internat ponad wszystko ma za zadanie przygotować swoich podopiecznych do życia w społeczeństwie. W dużej mierze jest to nauka praktyczna, a dotyczy zapoznania wychowanków z obsługą podstawowych urządzeń technicznych stosowanych w internacie, z przyrządami stosowanymi w gospodarstwie domowym oraz zasadami dokonywania drobnych reperacji. Należy wspomnieć o tym, iż młodzież przechodzi również szkolenia w zakresie korzystania z dostępnych w miejscach publicznych urządzeń technicznych oraz odnajdywanie informacji podanych na drukach urzędowych. Te stosunkowo proste czynności dla znacznej części młodzieży stanowią, zwłaszcza dla uczniów pochodzących z rodzin, w których nie pracowało się nad usamodzielnieniem dziecka, swoiste problemy. Ważnym ogniwem działań internatu jest współpraca z rodzicami wychowanków. Szczególne znaczenie ma współdziałanie z domem rodzinnym w zapobieganiu i eliminowniu trudności wychowawczych, których źródłem jest często rodzina i jej środowisko. Od rodziców i opiekunów prawnych wychowanków możemy otrzymać wiele informacji dotyczących zainteresowań, uzdolnień, nawyków, a także stanu zdrowia młodzieży. Współpraca internatu z rodzicami powinna być przeprowadzona w sposób planowy, oparty na zasadzie partnerstwa i wzajemnego zaufania. Ogromną rolę w procesie wychowania internatowego spełnia kadra pedagogiczna. Do sprawnego funkcjonowania internatu potrzebni są również pracownicy administracji i obsługi. Praca w internacie wymaga pełnej konsekwencji w postępowaniu. Każdy wychowawca powinien się ciągle dokształcać, zdobywać wiedzę o człowieku, analizować swoje postępowanie, poznawać wychowanków, orientować się w przemianach zachodzących w naszym życiu społeczno-politycznym. Podstawowe znaczenie ma dobór pracowników i ich przygotowanie zawodowe. Wymaga się od nich ukończenia studiów wyższych o kierunkach pedagogika opiekuńczo-wychowawcza lub studiów podyplomowych o tej samej lub pokrewnej specjalności. Na poziom pracy organizacyjnej, pedagogicznej w internacie, ma duży wpływ stabilizacja kadry pedagogicznej, dobór ilościowy i jakościowy kadry kierowniczej i wychowawczej. Do podstawowych zadań kierownika internatu należą: administrowanie internatem, organizacja opieki nad młodzieżą, kierowanie pracą pedagogów i bezpośredni współudział w pracy opiekuńczo-wychowawczej. Stosownie do tego obowiązki kierownika obejmują czynności administracyjne i pedagogiczne. Podstawowym jego zadaniem jest ukształtowanie wzajemnego stosunku elementów procesu wychowania, aby przyczyniły się one w możliwie wysokim stopniu do powodzenia całości. Umiejętności organizacyjne kierownika sprawdzają się w czasie jego całej pracy. Zadaniem kierownika jest również przeprowadzanie różnych kontroli i ocen podwładnych, których celem jest stwierdzenie istniejącego stanu rzeczy, porównanie tego poziomu z wymogami, dokonanie oceny oraz wyprowadzenie z niej konsekwencji praktycznych, takich jak instruktaż, zalecenie, zarządzenie, pochwała lub nagroda. Zasadniczy wpływ na zapewnienie wychowankom odpowiednich warunków oraz prawidłowy rozwój fizyczny i psychiczny młodzieży ma, obok kadry, szeroko rozumiana baza materialna internatu. W Polsce istnieje ponad 1 700 internatów, z czego 1 200 wybudowano po wojnie. Do niedawna obowiązywał system korytarzowy, przypominający koszary, hotele, a pomieszczenia mieszkalne uczniów były wyłącznie miejscem do spania. Coraz częściej dąży się do organizowania życia wychowanków na zasadzie "uczniowskiej rodziny", w atmosferze przypominającej dom rodzinny. Dotyczy to w dużej mierze sypialni, gdyż do niedawna w sypialni spało przeciętnie ok. 10 osób. Jest to niezgodne z normami zasad higieny, kameralności i intymności. Zmniejszono ilość lokatorów jednego pokoju do 3-4 osób. Baza materialna, wyposażenie internatu oraz jego otoczenie nie pozostają bez wpływu na przebieg i wyniki procesu wychowania. Szeroko pojęte otoczenie działa na człowieka i kształtuje jego osobowość. Bezpośredni wpływ na wypełnienie funkcji opiekuńczo-wychowawczej w internacie mają środki finansowe, przeznaczone na utrzymanie placówki. Do bezpośrednich kosztów w internacie zaliczyć można: wydatki osobowe, wydatki rzeczowe na bieżące utrzymanie internatu, wydatki na pomoce naukowe i inwentarz gospodarczy oraz remonty kapitalne pokrywane z budżetu państwa, komitetów rodzicielskich, komitetów opiekuńczych, funduszy gminnych itp. Internaty jako placówki oświatowe są utrzymywane przez państwo. Placówki opiekuńczo-wychowawcze borykają się z problemami finansowymi. Fundusze jakimi dysponują najczęściej pokrywają wydatki związane z opłatami, wyżywieniem wychowanków oraz wynagrodzeniem pracowników. Zadaniem dyrektora, kierownika jest zdobycie dodatkowych środków, a to wymaga menedżerskich zdolności. Internat jako instytucja, ma do spełnienia określone funkcje, ujmowane w formie zadań. Wynikają one z ogólnej polityki państwa w dziedzinie wychowania, Zadania prezentowane są z reguły w aktach normatywnych: ustawach, zarządzeniach, statutach i regulaminach. Specyfikę pracy wychowawczej internatu określa przede wszystkim jego społeczna funkcja. Najogólniej biorąc, polega ona na umożliwianiu zdobycia wykształcenia młodzieży, która ze względu na odległość miejsca zamieszkania od siedziby szkoły nie mogłaby się uczyć. Jest to nieadekwatne do proponowanych miejsc w internatach. W związku z trudną sytuacją finansową oświaty nie buduje się nowych obiektów, a niektóre z istniejących ulegają likwidacji. W internatach najczęściej mieszka większa ilość młodzieży, od określonych norm. Wpływa to bardzo negatywnie na warunki opiekuńcze i wychowawcze wychowanków. Nierównomierność rozmieszczenia internatów powoduje konieczność przyjmowania uczniów z różnych szkół: zasadniczych, techników, ogólnokształcących, a nie tylko ze szkoły powiązanej z danym internatem. Rodzi się w związku z tym konieczność kontaktowania dyrektorów i kierowników z większą ilością szkół. Przysparza to wielu kłopotów i powoduje dezorganizację życia społecznego placówki. Internat umożliwia młodym ludziom dostęp do szkoły, gdzie są realizowane ich zainteresowania i uzdolnienia. Placówka ta ma pozytywny wpływ na lepszą frekwencję na zajęciach, gdyż zamieszkanie młodzieży w pobliżu szkoły, zapewnienie jej właściwej opieki i kontroli postępowania, znacznie obniża absencję na lekcjach. Internat w dużej mierze kompensuje braki wynikające z nieodpowiedniego środowiska rodzinnego. Oprócz funkcji społecznej internat spełnia także funkcję opiekuńczą i funkcję wychowawczą. Funkcje te należy rozpatrywać łącznie, gdyż jest to układ przeplatający się wzajemnie. Opieka określana jest jako zaspakajanie potrzeb materialnych wychowanków oraz pomoc w ich ogólnym rozwoju, pielęgnacje zadatków, obronę przed zagrożeniem społecznego zdegradowania wychowanka, czyli stworzenie i przestrzeganie przesłanek zapewniających jego pozytywny i pełny rozwój psychofizyczny. Natomiast wychowanie jest pojęciem szerszym i rozumianym przez nie całość wpływów i oddziaływań, czyli bezpośredniego udziału w rozwoju gospodarczym, społecznym i kulturalnym kraju. W pracy opiekuńczo-wychowawczej internatu bardzo dużą rolę odgrywa wychowawca, gdyż wspomaga on działania rodziców, przebywa z zespołem wychowanków w różnych porach dnia, w różnych sytuacjach. W pewien sposób pełni rolę rodziców. Praca opiekuńczo-wychowawcza jest bogata w treści i przeżycia, angażuje całą osobowość wychowawcy i może dawać wiele osobistej satysfakcji. Jednakże pracy wychowawczej w internacie nie można ocenić od razu, na rezultaty należy poczekać. To z kolei obniża motywację działania u niektórych wychowawców. Wychowawca, aby być dobrym opiekunem powinien posiadać takie cechy, jak: cierpliwość, życzliwy stosunek do uczniów, takt i wyrozumiałość, obowiązkowość i sumienność, wysokie poczucie odpowiedzialności za powierzonych wychowanków, szczerość w postępowaniu i opanowanie, ponadto umiejętność sprawiedliwego oceniania uczniów i łączenia serdeczności z wymaganiami. Ważnym problemem w procesie wychowania w internacie jest tworzenie i funkcjonowanie grup formalnych, czyli wychowawczych. Zespół to nie tylko środowisko wychowawcze, ale także przedmiot wychowania oddziaływujący na poszczególnych członków zespołu. Każda jednostka w zespole traktowana jest jako członek zespołu wchodzący w interakcje z innymi członkami i wpływa na ich poglądy i postępowanie. Grupa, to zamknięty układ, wydzielony z całości a równocześnie włączony w tą całość funkcjonalnie. Najczęściej to włączenie dokonuje się przez realizację zadań grupy, które są częścią procesów życiowych szerszego społeczeństwa. Grupy dzieci i młodzieży tworzą się w wyniku wspólnych potrzeb i zainteresowań. Mogą one powstawać samoistnie lub także pod wpływem racjonalnych zabiegów wychowawczych, mogą mieć charakter trwały lub przelotny. W internacie najczęściej tworzone są grupy wychowawcze według wieku, przynależności klas, zainteresowań, wzajemnych sympatii, opiekuństwa. W praktyce podział grup jest tylko formalny i wyznacza miejsce wspólnego zamieszkania oraz w którym odrabia się lekcje. Wychowawcy poszczególnych grup prowadzą dokumentację swoich wychowanków, korespondencję z rodzicami podopiecznych oraz załatwiają sprawy formalne, organizacyjne. Od wychowawcy zależy jak będzie funkcjonowała grupa. Ważnym celem działalności opiekuńczo-wychowawczej jest zabezpieczenie zdrowia fizycznego i psychicznego wychowanków. Należy stworzyć takie warunki, by zachowana została higiena pracy umysłowej, żywienia, odpoczynku, snu oraz oddziaływań wychowawczych. Funkcje opiekuńczo-wychowawcza internatu obejmuje także kontakty z rodzicami wychowanków. Ma to na celu umocnienie więzi rodzinnych oraz dalsze rozwijanie cech pozytywnych wyniesionych z domu, korygowanie błędów wychowawczych. Internat spełnia częściowo funkcję rodziny w okresie dojrzewania wychowanków. Dominującymi formami są prace samorządowe, wpajanie nawyków higieny. Rozmowy indywidualne i pogadanki na temat życia seksualnego, praktyczna nauka posługiwania się sprzętem domowym, spotkania ze specjalistami. W internacie powinna panować "domowa atmosfera", która sprzyja zaspakajaniu potrzeb wychowanków. Efektywność pracy opiekuńczo-wychowawczej zależy zwykle nie tylko od jej metod i technik, lecz w niemałym stopniu także od innych uwarunkowań, wywierających wpływ na uruchomieniu u dzieci i młodzieży procesów osobotwórczych. Uwarunkowania te są zawsze wielorakie i wzajemnie się uzupełniają w konkretnej sytuacji wychowawczej. Wprawdzie nie wszystkie odgrywają one jednakową rolę, niemniej każdy z możliwych czynników, ułatwiających rozwój społeczny i umysłowy wychowanków może znacznie podnieść ogólną skuteczność pracy opiekuńczo-wychowawczej. Toteż bez należytej troski o świadome i celowe stwarzanie i wykorzystywanie takich uwarunkowań w toku działalności pedagogicznej, zastosowanie jakichkolwiek metod i form oddziaływań wychowawczych (nawet cieszących się tym najwyższym uznaniem pedagogów) jest z reguły przysłowiową stratą czasu. Literatura 1. J. Brągiel: Kształcenie opiekunów i wychowanków (w:) Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze< 1997 nr 2 2. F. Hereok: Praca wychowawcza internatów (w:) Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 1962 nr 7 3. K. Kowalik: Wychowanie w internacie, Warszawa 1975, WSiP 4. M. Łobocki: Podstawowe warunki pracy Opiekuńczo-wychowawczej, Lublin 1986 Uniwersytet M. Skłodowskiej Curii 5. H. Muszyński: Wychowanie moralne w zespole, Warszawa 1974, WsiP 6. S. Nowaczyk: Doskonalenie wychowawców i jego uwarunkowania (w:) Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 1979, nr 8 7. J. Szczepański: Elementarne pojęcia socjologii, Warszawa 1970, PWN 8. Z. Węgierski: Internat jako środowisko wychowawcze. Warszawa 1979, WsiP 9. J. Wołczyk: Edukacja dla rozwoju, Wrocław 1973,. Ossolineum 10. T. Wujek, T. Pilch: Pedagogika jako nauka o wychowaniu człowieka (w:) Pedagogika pod red. M. Godlewskiego, S. Krawcewicza, T. Wujka, Warszawa 1975, PWN Opracowanie: mgr Grażyna Ufa OSW Nr 2 dla Niesłyszących w Wejherowie Wyświetleń: 2317
Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione. |