Jeśli uświadomimy sobie, że proces rozwoju uspołecznionej osobowości ucznia, proces przygotowania do życia i pracy w różnych kręgach społecznych rozpoczyna się już od pierwszych dni pobytu dziecka w szkole, to zrozumiemy dlaczego nauczanie i wychowanie na pierwszym szczeblu kształcenia odgrywa tak istotną rolę i rzutuje na dalsze losy edukacyjne dziecka.
Nauczanie wczesnoszkolne jest sztuką szczególnie trudną, wymagającą od nauczyciela gruntownego przygotowania naukowego i psychologiczno - pedagogicznego.
Osobowość dziecka jest czymś dynamicznym, trzeba więc spojrzeć na nią jako na coś, co jest w stadium stawania się. Proces ten przebiega szczególnie intensywnie w młodszym wieku szkolnym, kiedy psychika dziecka jest bardzo plastyczna i podlega znacznie bardziej wszelkim wpływom zewnętrznym niż w późniejszym wieku.
Wielka chłonność umysłu oraz łatwość przyswajania sobie obcych wzorów postępowania, jakie cechuje dzieci w młodszym wieku szkolnym sprawia, że nauczyciel powinien posiadać niezwykle wyczulony instrument wychowawczego oddziaływania aby kształtować takie zadatki umysłu, woli i charakteru, które w dalszym swym rozwoju przeistoczą się w pozytywne cechy wszechstronnie rozwiniętej i twórczej osobowości.
Powodzenie nauczyciela w pracy nad rozwijaniem aktywności twórczej uczniów uwarunkowane jest przede wszystkim rzetelną wiedzą oraz dobrą znajomością każdego dziecka, jego potrzeb, jego poziomu umysłowego, zdolności, uzdolnień, warunków życia i jego zainteresowań.
Nauczyciel powinien pamiętać, że dzieci energiczne i swobodniejsze potrzebują przede wszystkim ukierunkowania, wskazania drogi rozwoju, podczas gdy dzieci bierne i zahamowane wymagają zachęty, porady i tworzenia sytuacji do rozwoju niezależności myślenia.
Chodzi o to, aby tak organizować nauczanie, w którym pulsuje życie i radość, nie ma nudy i szarzyzny, gdzie panuje twórczość.
Należy zadbać o stworzenie atmosfery, która sprzyja ekspresji, pobudza inwencję i odkrywczość. Dziecko w rozwiązywaniu zadań ma możliwość wysuwania własnych pomysłów, a w ten sposób kształtuje się jego postawa twórcza.
Nauczyciel organizując warunki sprzyjające twórczej aktywności dzieci na zajęciach powinien uwzględnić następujące zasady:
- chronić dziecięcą autonomię,
- wybierać problemy, które może rozwiązać dziecko,
- proponować działalność umożliwiającą dziecku rozwiązywanie problemu w różnorodnym i szerokim kontekście,
- używać form językowych, ułatwiających rozwiązywanie problemów.
Z treści podanych zasad wynika, że otoczenie klasy i sytuacje kreowane przez nauczyciela determinują pracę uczniów. Nauczyciel powinien zwracać uwagę nie tylko na rodzaj aktywności, ale również na interakcje, jakie podejmują dzieci.
Nauczyciel powinien tak sterować dziećmi, aby powoli przejmowały inicjatywę w swoje ręce, szukały różnych rozwiązań, nie bojąc się pomyłek. Wystrzegać się dawania rad i podawania rozwiązań, aby nie odbierać dzieciom możliwości radzenia sobie w danej sytuacji problemowej i szukania własnych rozwiązań.
Zasady, jakich powinni przestrzegać nauczyciele, którzy pragną pomóc dzieciom w rozwijaniu postawy twórczej, mają zastosowanie bardziej szerokie ponieważ dotyczą innych sfer poznania.
W kształtowaniu postawy twórczej, ogromną wartość ma tak zwana aktywność otwarta, dzięki której dziecko wykorzystuje tkwiący w jego umyśle potencjał intelektualny. Jeżeli jest zachęcane do wysuwania i oceny własnych pomysłów, to występują następne jakościowo inne.
Duży wpływ na rozwój samodzielności dzieci ma sposób komunikowania się z nimi nauczyciela. By osiągnąć efekty edukacyjne nauczyciel musi poznać różne sposoby, zarówno werbalne jak i niewerbalne, komunikowania się z dziećmi. Powinien rozumieć nie tylko słowne wypowiedzi dziecka, ale powinien rozumieć komunikaty nadawane przez nie za pomocą gestów, mimiki i spojrzeń.
Odbierając nadawane przez dziecko komunikaty, nauczyciel poznaje je i może się do niego zbliżyć. Nauczyciel musi nieustannie zwracać uwagę na to, co dzieci robią, co mówią i jak mówią oraz obserwować ich zachowanie w celu stawiania im właściwych pytań naprowadzające umysł w pożądanym kierunku.
W procesie uczenia się kształtującego twórczą postawę i myślenie rola nauczyciela powinna się uwidaczniać przede wszystkim w kreowaniu środowiska i organizowaniu doświadczenia uwzględniającego potrzeby i zainteresowania dzieci.
Nauczyciel powinien nie tylko planować i aranżować sytuacje dydaktyczne zgodnie z programem nauczania, lecz także umieć wykorzystywać w celach dydaktycznych zjawiska i zdarzenia dostrzeżone lub wywołane przez same dzieci jako wynik codziennego życia w grupie, jak i zjawiska z zewnątrz (burza, deszcz). Gdy taka sytuacja zaistnieje rolą nauczyciela jest doprowadzenie dzieci do postawienia problemu a następnie zachęcenie ich do podjęcia samodzielnych prób rozwiązania go, do spontanicznych poszukiwań różnych sposobów rozwiązań, pobudzenia aktywności badawczej i wspólnej oceny ich dokonań .
Rozwiązanie problemu powinno wiązać się z przeżywaniem przez dzieci przyjemności i radości. Dlatego przed nauczycielami klas wczesnoszkolnych, stoi ważne zadanie, wybór z szerokiej oferty programów nauczania zintegrowanego takiego, który zapewni dzieciom w młodszym wieku szkolnym odpowiedni rozwój, wzbogaci doświadczenia związane ze społeczno-kulturowym i przyrodniczym środowiskiem.
Program, który będzie dostarczał zróżnicowanych instrumentów poznawania, w którym wiedza z różnych dyscyplin stanie się narzędziem poznawania rzeczywistości a nie celem samym w sobie.
W relacji nauczyciel-uczeń powinien to być program akcentujący proces dochodzenia ucznia do wiedzy, co wiąże się bezpośrednio ze stosowaniem aktywizujących metod nauczania. W trakcie zajęć szkolnych aktywni winni być przede wszystkim uczniowie. Nauczyciel z przewodnika po ściśle wytyczonych szlakach wiedzy przekształca się w doradcę, konsultanta, zapewniając dzieciom zdobywanie niezależności, samodzielności i twórczej, badawczej postawy w dochodzeniu do wiedzy.
