Teoretyczne podstawy edukacji ekologicznej w nauczaniu zintegrowanym

WSTĘP

Rozwijająca się cywilizacja, oraz rabunkowa gospodarka, jaką człowiek prowadzi w przyrodzie przyczynia się do niszczenia środowiska naturalnego oraz zachwiania równowagi ekologicznej między poszczególnymi elementami środowiska.

Aby zachować życie na ziemi człowiek musi zmienić swą dotychczasową postawę wobec środowiska, dążyć do życia w zgodzie z przyrodą, której jest cząstką. W tym celu stworzono podstawy do rozwijania naszego sposobu myślenia zwanego myśleniem ekologicznym. Świadomość ekologiczną należy kształtować nie tylko u dorosłych, proces ten powinno się rozpocząć już u dzieci, nie wykluczając tych najmłodszych.

Aby dzieci były przekonane o konieczności ochrony przyrody, szanowały i doceniały ją - muszą tę przyrodę poznać, czuć się jej częścią.

1. EDUKACJA EKOLOGICZNA SZANSĄ DLA CZŁOWIEKA I JEGO ŚRODOWISKA

Droga do ekorozwoju wiedzie przede wszystkim przez edukację.

"Tam gdzie brakuje edukacji do chodzi do największych konfliktów między człowiekiem a otaczającym go środowiskiem." (S.Kozłowski 1994, s.183).

Problemy edukacji ekologicznej są od wielu lat omawiane na forum międzynarodowym. Wielkie znaczenie w tym względzie miała I Międzynarodowa Konferencja nt. Edukacji Środowiskowej, która odbyła się w 1977 roku w Tbilisi. Przyjęta na niej deklaracja i zalecenia stały się wytycznymi do określenia celów i pedagogicznych reguł edukacji ekologicznej.

Na konferencji tej stwierdzono, iż kształcenie ekologiczne, zmierzające do ochrony i poprawy środowiska naturalnego powinno obejmować wszystkich ludzi, niezależnie od wieku i stopni formalnego i nieformalnego wykształcenia.

Polska jest sygnatariuszem deklaracji z Tbilisi, więc i na polskich nauczycielach spoczywa odpowiedzialność za realizację przyjętej deklaracji.

Edukacja środowiskowa zwana też ekologiczną jest:
- edukacją o środowisku, czyli zdobywaniem wiedzy naukowej i wiedzy o wartościach środowiska;
- edukacją w środowisku, czyli głównie poprzez bezpośredni kontakt dziecka ze środowiskiem;
- edukacją dla środowiska, czyli wychowaniem dzieci do odpowiedzialnych działań w środowisku, jego ochrony i podejmowania działań poprawiających jego stan. (Por. E.Korczak 1994, s.193.).

2. EDUKACJA EKOLOGICZNA WAŻNYM ELEMENTEM W PROCESIE KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA.

Kształcenie nauczycieli jest najistotniejszym czynnikiem rozwoju edukacji środowiskowej. Nauczyciele dobrze przygotowani pod względem merytorycznym, metodycznym i organizacyjnym mogą odegrać ważną rolę w przygotowaniu młodego pokolenia do ochrony przyrody.

Edukacja ekologiczna powinna stać się ważnym elementem na wszystkich szczeblach kształcenia począwszy od przedszkola i klas młodszych szkoły podstawowej. Wprowadzenie zagadnień ekologicznych do nauczania zintegrowanego ma doprowadzić do zrozumienia potrzeby ochrony środowiska przyrodniczego, przyrodniczego także do ukształtowania zarówno racjonalnej jak i emocjonalnej postawy uczniów.

Oczywisty to fakt, że im młodsze dziecko, tym jest ono bliższe "matce naturze" dlatego też dzieci z klas młodszych wykazują ogromne zainteresowanie sprawami przyrody, przejmują się jej ochroną i z zaangażowaniem realizują różne zadania z tego zakresu.

"Prawda to oczywista, że rozwój dziecka w kontakcie z przyrodą przynosi wartości nie dające się wytworzyć w żaden inny sposób. I choć tej prawdzie poświecono wiele utworów literackich i poetyckich, choć zarówno przyrodnicy, jak i pedagodzy, także psycholodzy są zgodni w swoich poglądach, co do znaczenia przyrodniczego środowiska dla rozwoju i wychowania dziecka, to można odnieść wrażenie, że nie czynimy wszystkiego - aby ten fakt oczywisty, tj. Przyroda i Dziecko były sobie najbliższe." (J. Kuberski 1979, s.3.)

Na nauczycielach wszystkich szczebli kształcenia spoczywa więc odpowiedzialność za wyniki edukacji ekologicznej, która winna opierać się na wiedzy, umiejętnościach rozumieniu środowiska. W jej toku każde dziecko powinno nabyć świadomość, iż człowiek jest częścią przyrody, a niszcząc ją często nieświadomie zagraża samemu sobie.

3. CELE I ZADANIA EDUKACJI ŚRODOWISKOWEJ W ŚWIETLE PROGRAMU NAUCZANIA ZINTEGROWANEGO

Edukacja środowiskowa powinna być stosowana we wszystkich grupach wiekowych oraz we wszystkich grupach społeczno-zawodowych ludzi - są to słowa z deklaracji Międzynarodowej Konferencji UNESCO w Tbilisi, poświęconej szeroko pojętej edukacji dla środowiska. Zadanie to podkreśla konieczność włączenia nauczania zintegrowanego w system edukacji środowiskowej.(Por. E.Korczak 1994, s.193).

Mówiąc o edukacji ekologicznej można wyróżnić następujące cele kształcenia i wychowania:
- poznanie niektórych gatunków roślin i zwierząt, ich budowy, niektórych procesów fizjologicznych i warunków życia z uwzględnieniem ochrony prawnej niektórych gatunków;
- kształcenie umiejętności instrumentalnych niezbędnych do intelektualnego i praktycznego rozwiązywania problemów najbliższym środowisku życia i działalności dzieci;
- kształcenie umiejętności przewidywania skutków działalności w środowisku;
- kształcenie umiejętności wartościowania codziennych zachowań własnych i innych;
- kształcenie gotowości i umiejętności działań w środowisku, mających na celu jego racjonalną ochronę.(Por. E.J. Frątczak 1991, s.67).

W programie nauczania zintegrowanego czytamy iż nadrzędnym celem zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej jest wspomaganie dziecka w jego całościowym rozwoju tak, by było przygotowane, na miarę swoich możliwości, do życia w zgodzie z ludźmi, przyrodą i samym sobą.(Por.J.Hanisz 1999, s.4).

Analizując cele szczegółowe dotyczące realizacji zagadnień środowiskowych dowiadujemy się że należy rozwijać u dzieci umiejętność posługiwania się pośrednimi (film, książka, fotografia) i bezpośrednimi (obserwacja, proste doświadczenia i eksperymenty)metodami poznawania przyrody. (Tamże, s.4).

Uważam, iż poznawanie to jest udzieleniem odpowiedzi na pytania dziecka w formie eksperymentów, obserwacji i wywoływania nowych pytań, a więc zaspokojenie, a zarazem budzenie ciekawości poznawczej. Uczenie się w sytuacjach emocjonalnego zaangażowania, inspirowania pomysłów i inwencji twórczej, znajduje zastosowanie w postaci autentycznych, praktycznych działań dzieci. Niezwykle ważne są działania zapobiegawcze, w których świadomie uczestniczyć mogą już dzieci klas początkowych.

Cele szczegółowe wskazują również na konieczność kształtowania u dzieci kompetencji opisywania i wyjaśniania związku między naturalnymi składnikami środowiska przyrodniczego a życiem i działalnością człowieka oraz wyrobienie umiejętności korzystania z dóbr przyrody bez jej bezmyślnego niszczenia.

Powinniśmy kształtować więc rozumienie i świadomość tego, że człowiek jest integralną częścią przyrody, a niszcząc ją - niszczy samego siebie.

Winniśmy uświadomić dzieciom iż egzystencja niektórych gatunków roślin i zwierząt może być zapewniona tylko dzięki opiece ludzi. Ochrona środowiska, powietrza, lasów, wód staje się problemem bytu człowieka.

W nauczaniu zintegrowanym wiedzę i umiejętności związane z edukacją ekologiczną zdobywa uczeń na przykładzie następujących kręgów tematycznych:
- Pole. Rośliny uprawne. Chwasty i ich zwalczanie.
- Sad i ogród. Drzewa i krzewy owocowe. Praca rolnika, ogrodnika, sadownika.
- Zwierzęta żyjące w ogrodach warzywnych, sadach, na polach i na łąkach.
- Zależności pokarmowe.
- Las i jego mieszkańcy. Rodzaje lasu. Rola lasu.
- Park jako miejsce życia roślin i zwierząt.
- Woda podstawą życia. Krążenie wody w przyrodzie. Woda w naszym otoczeniu. Rodzaje zbiorników wodnych. Rośliny i zwierzęta żyjące w wodach. Ochrona wód.
- Powietrze jako element niezbędny do życia. Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami.
- Zmiany w przyrodzie w różnych porach roku.
- Przygotowania roślin, zwierząt i ludzi do zimy. Pomoc zwierzętom w przetrwaniu zimy.
- Oszczędne korzystanie z energii elektrycznej i z wody.
- Zwierzęta żyjące w krajach egzotycznych oraz roślinność tropikalna.
- Rośliny i zwierzęta chronione, pomniki przyrody w Polsce.
- Najważniejsze zadania i różne formy ochrony środowiska.

Uważam iż realizując te zagadnienia wyrabiamy w uczniach przekonanie, że egzystencja roślin i zwierząt zależy od człowieka, a zmiany w funkcjonowaniu przyrody wpływają niekorzystnie na niego. Dlatego znajomość warunków życia i zależności między organizmami żyjącymi w lesie, na łące i w wodzie jest niezbędna dla zrozumienia równowagi dynamicznej istniejącej w środowisku przyrodniczym. Znajomość środowiska życia człowieka, ale także innych organizmów, pomoże w przekształceniu bądź naprawieniu zniszczonego środowiska. Szkoła powinna kształcić i wychowywać ludzi tak, aby żadne decyzje wobec przyrody nie były błędne, nie działały wbrew jej prawom. Życie bowiem łatwo zniszczyć, natomiast trudno otworzyć w samej postaci. Nauczyciel nauczania zintegrowanego, opierając się na współczesnej wiedzy, działając świadomie i systematycznie, ma dużą szanse osiągnąć sukces w zakresie wychowywania uczniów umiejących odpowiedzialnie działać w środowisku.

BIBLIOGRAFIA

1. Frątczak E. J.: (1991) Edukacja sozologiczna uczniów uczniów w wieku Wczesnoszkolnym. [W:] Nauczanie Początkowe 1/91/92. Kielce.
2.Korczak E.: (1994) Teoretyczne odniesienia i praktyczne rowiązania w pedagogice wczesnoszkolnej. (Red) S. Palka. Katowice.
3. Kozłowski S.: (1994) Droga do ekorozwoju. Warszawa.
4. Kuberski J.: (1979) Dobro Przyrody - Dobrem Dziecka.
5. Hanisz J.: (1999) Program wczesnoszkolnej zintegrowanej edukacji XXI wieku. Warszawa.
 

Opracowanie: mgr Urszula Rawska
mgr Anna Dreszer

Wyświetleń: 5467