Charakterystyka sprawcy nadużyć seksualnych wobec dzieci - przegląd stosowanych terapii

I.. Pojęcie nadużycia seksualnego wobec dzieci:
to każde zachowanie o charakterze seksualnym osoby dorosłej wobec dziecka, które ma na celu zaspokojenie seksualne osoby dorosłej.

II. Rodzaje sprawców nadużyć seksualnych wobec dzieci (rodzaje dewiacji):

1. Pedofilia - skłonność do praktyk seksualnych osób dorosłych z dziećmi.

2. Kazirodztwo - skłonność do praktyk seksualnych osób spokrewnionych. Występuje w różnych relacjach, np: ojciec - córka, matka - syn, brat - siostra lub dotyczy dalszych krewnych w linii prostej np: kuzynka - kuzyn, wuj - siostrzenica, ciotka - bratanek.

Skłonność do praktyk seksualnych osoby dorosłej z małoletnim dzieckiem z rodziny to kazirodztwo o podłożu pedofilnym.

3. Ekshibicjonizm - to tendencja do obnażania się (również wobec dziecka) i czerpanie z tego satysfakcji seksualnej.

Ekshibicjonizm często występuje w zachowaniach pedofilnych i kazirodczych lecz nie jest z nimi tożsamy.

Forma tej dewiacji wobec dzieci może mieć charakter:
- bezpośredni, np: obnażanie się, onanizowanie się, współżycie seksualne, na oczach dziecka
- pośredni, np: pokazywanie dzieciom pornografii w czasopismach, na kasetach video itp.

III. Ogólne wyznaczniki nadużyć seksualnych wobec dzieci:

1. Zewnętrzne - kulturowe (występują różnice kulturowe w ocenie zjawiska pedofilii i kazirodztwa - w niektórych kulturach nie jest to traktowane ani jako dewiacja ani jako przestępstwo o konsekwencjach karnych)
- środowiskowe (przekazywane z pokolenia na pokolenie wzorce wykorzystywania seksualnego dzieci w rodzinie, "tradycje" takich zachowań w środowisku, w którym rodzina zamieszkuje)
- sytuacyjne (zachowania sprawcy są sporadyczne lub uwarunkowane okolicznościami, np. tylko po spożyciu alkoholu lub w sytuacji ciasnoty lokalowej - braku intymności)

2. Wewnętrzne - chorobowe (zmiany organiczne mózgu, np. guzy, upośledzenie umysłowe sprawcy)

- osobowościowe (degradacja poalkoholowa sprawcy, infantylizm, lęki, niska samoocena, nieumiejętność nawiązywania prawidłowych więzi partnerskich z osobą dorosłą, wysoka potrzeba stymulacji seksualnej, powielanie własnej traumy z dzieciństwa, cechy psychopatyczne związane z agresją wobec całej rodziny - "to są moje dzieci, więc mogę z nimi robić co chcę" i inn.)

IV. Typy pedofilne:

1.Typ uwodzący (pedofil tego typu nie używa z reguły żadnej przemocy fizycznej wobec dziecka. Stosuje raczej różne zachęty np. częstuje cukierkami, daje drobne sumy pieniędzy, opowiada bajki, ma czas dla dziecka, dlatego często jego ofiarą są dzieci zaniedbane emocjonalnie, z problemami rodzinnymi, dzieci z niezaspokojoną potrzebą przynależności emocjonalnej)

Pedofil tego typu posiada umiejętność łatwego nawiązania kontaktu z dzieckiem. Jeżeli uda się sprawcy nawiązać z ofiarą więź - ich specyficzne relacje mogą trwać dłuższy okres czasu.

2. Typ introwertywny (nie posiada już takiej łatwości, umiejętności nawiązywania kontaktu z dzieckiem. Jego kontakty z "dzieckiem - ofiarą" są sporadyczne, często przypadkowe, nie nawiązuje więzi emocjonalnej, może stosować przemoc fizyczną wobec ofiary, ale tylko do granic sprzeciwu dziecka)

3. Typ sadystyczny (stosuje bezwzględną przemoc, spotkanie przez dziecko tego typu pedofila może kończyć się nawet śmiercią dziecka)

V. Czynniki sprzyjające powstawaniu relacji kazirodczych z dziećmi:

- dostępność dziecka
- zależność emocjonalna dziecka
- szantaż emocjonalny wobec dziecka

Ponadto:
- cechy psychopatyczne sprawcy związane z agresją w rodzinie
- izolacja miejsca zamieszkania rodziny od reszty społeczności
lokalnej (tzw. "chata za wsią")
- alkoholizm w rodzinie
- nakaz sekretności wewnętrznej (tzw. "rodziny zamknięte")
- pedofilne preferencje sprawcy
- inne

VI. Rola matek w rodzinie z symptomem kazirodztwa:

Matka ponosi odpowiedzialność za kontakty seksualne mężów z córkami, gdy:
- świadomie do nich zachęca lub prowokuje je
- matka stosuje nieskuteczne sposoby powstrzymania partnera od kazirodztwa
- wykazuje bierność mimo świadomości istnienia problemu
lub
- stosuje mechanizm "iluzji i zaprzeczeń"

Matka dokonuje wyparcia ze świadomości faktu kazirodztwa, z różnych powodów, np:
a) matka dziecka jest zbyt zależna od partnera
- społecznie
- bytowo
- finansowo
b) matka ma poczucie zranionego własnego "ego", jako kobiety
c) matka podświadomie obawia się ponownego przeżywania własnej traumy (molestowania seksualnego) z dzieciństwa
- przerzuca winę na dziecko

W ten sposób matka staje się współsprawcą nadużycia seksualnego własnego dziecka.

VII. Przegląd terapii i problemy z tym związane:

Nie został dotąd rozstrzygnięty problem czy sprawców nadużyć seksualnych wobec dzieci karać czy leczyć? Jeżeli leczyć - to jaką metodę wybrać?

Dotychczas stosowano:
- kastracja chirurgiczna (współcześnie, w tzw. kulturze zachodniej tej formy "leczenia" nie stosuje się, gdyż nie likwidowała ona napięcia seksualnego u sprawcy. Nie ograniczała - albo tylko nieznaczny procent - zachowań dewiacyjnych, które były jedynie modyfikowane tzn.np.dewianci używali substytutów prącia)
- kastracja farmakologiczna (współcześnie często stosowana. Polega na podawaniu leków hormonalnych tzw. antyandrogenów. Leki te obniżają napięcie seksualne, osłabiają popęd - ale prowadzone badania wykazują, że długotrwałe ich stosowanie może warunkować powstawanie zmian nowotworowych mózgu.. Ponadto, aby zastosować wobec dewianta kastrację hormonalną - trzeba uzyskać jego zgodę)

Obecnie przyjmuje się, że kastracja farmakologiczna stanowi punkt wyjścia do podjęcia (stosowania) psychoterapii.

Poglądy seksuologów różnią się w aspekcie oceny skuteczności psychoterapii wobec dewiacji.
I tak - jedni seksuolodzy uważają, że jedynie izolacja (jako kara) jest skutecznym środkiem zaradczym, jedynym skutecznym przeciwdziałaniem aktom przemocy fizycznej lub psychicznej o charakterze seksualnym wobec dzieci.

Pogląd ten opiera się na przekonaniu o zbyt silnym wbudowaniu dewiacji w osobowość człowieka, której nie sposób przemodelować.

Jednakże osadzenie dewianta w Z.K. wydaje się być bezowocne, ponieważ nie stosuje się tam żadnej terapii seksuologicznej, a kiedyś dewiant Z.K. musi opuścić i wyjść na wolność.

Dlatego na świecie funkcjonują różne formy terapii sprawców nadużyć seksualnych wobec dzieci. Wyróżnia się terapię indywidualną i terapię grupową, która cieszy się większą popularnością.

Terapia grupowa skupia pacjentów o jednorodnej formie dewiacji (np. terapia grupowa pedofilów lub inna - sprawców czynów kazirodczych). Nie stosuje się przy tworzeniu grupy łączenia w jednej grupie osób o różnorodnej i odmiennej formie dewiacji.

Zasadą terapii grupowej jest:
- jest to grupa "otwarta"
- spotkania odbywają się 1 raz w tygodniu, po 2 godziny
- czas terapii ustala się na około 2 - 5 lat

Poprzez metody korekcji racjonalnej i rozwój empatii sprawcy - terapia doprowadzić ma do:
- zaakceptowania odpowiedzialności za swoje zachowanie
- wypracowania skutecznych środków, by opanować swoją seksualność w przyszłości do form, które nie podlegają penalizacji (np. ewentualne wbudowanie niektórych form dewiacji w układ partnerski)
- opracowanie realistycznego, indywidualnego planu prewencji sytuacji "sprzyjających"

W Polsce prof. Maria Beisert prowadzi psychoterapię grupową pedofilów (według programu tzw. "szkoły holenderskiej") - napotyka jednak na liczne trudności natury skuteczności oddziaływań oraz na problemy natury prawnej.

Na świecie, szczególnie licznie w USA, istnieją profesjonalne Ośrodki terapeutyczne dla sprawców czynów kazirodczych, a w stanie Oklahoma prowadzi się terapię w/w sprawców mając na celu ich ponowny powrót do rodziny (tzw. "terapia łączenia rodzin").

Główne zasady terapii "łączenia rodzin":
1) Sprawca wyprowadził się z domu i poddaje się terapii w specjalistycznym Ośrodku
2) Wszyscy członkowie rodziny są w terapii
3) Dziecko nie przejawia symptomów przeciw łączeniu rodziny
4) Nie można poddać się naciskowi "sprawcy", by próbować łączyć rodzinę zbyt wcześnie
5) Nie można zrzucać odpowiedzialności za ewentualne łączenie rodziny na dziecko
6) O ewentualnym łączeniu rodziny decyduje zespół leczący i przede wszystkim tzw. rodzic niekrzywdzący

Przeciw łączeniu rodziny przemawia:
- silny stres urazowy u dziecka
- okrucieństwo sprawcy
- sprawca jest nadal zagrażający
- zbyt "silna pozycja" sprawcy w rodzinie

Fazy terapii "łączenia rodzin":

I faza: sprawca nie ma kontaktu z ofiarą (poddaje się terapii farmakologicznej i psychoterapii grupowej)

II faza: sprawca pisze list do dziecka - ofiary, w którym przyznaje odpowiedzialność za swoje zachowanie, wyraża poczucie winy i przeprasza dziecko (list ten czytany jest na zajęciach grupy terapeutycznej, często wprowadzane są - przed wysłaniem listu - korekty grupy). Dziecko musi być już na odpowiednim etapie terapii własnej, gdzie już wie, że nie ono jest winne zaistniałej sytuacji.

III faza: spotkanie - na terenie Ośrodka - sprawcy z dzieckiem "twarzą w twarz" pod superwizją całej rodziny i terapeuty, który obecny jest podczas wszystkich faz terapii.
Zasady, które sprawca musi przestrzegać:
- nie wolno mu płakać przy dziecku
- nie wolno mu przytulić dziecka (ale, gdy samo przylgnie, to je nie odpycha)
- nie wolno sprawcy mówić o powrocie do domu
- prowadzi rozmowę na tematy obojętne
- może przygotować posiłek dla całej rodziny
Faza ta powtarzana jest 3-krotnie.

IV faza: sprawca rozmawia (przygotowany wcześniej przez terapeutę) o tym:
- co wydarzyło się w rodzinie
- o uczuciach każdego z członków rodziny
- przeprasza dziecko i całą rodzinę
- pyta, co powinien zmienić, aby rodzina mogła normalnie funkcjonować (deklaruje swoją zmianę)
Dziecko w tej fazie musi umieć już mówić o swojej krzywdzie.

V faza:
- wyjście rodziny poza teren Ośrodka (terapeuta w pobliżu jako superwizor)
- rodzic niekrzywdzący reguluje czas tego wyjścia

VI faza: wizyty domowe:
- sprawca z terapeutą
- sprawcy nie wolno wchodzić do sypialni dziecka
- nie wolno mu wychodzić z dzieckiem do toalety i łazienki
- sprawcy nie wolno chodzić w negliżu i dziecku też nie wolno
Praktykuje się 3 wizyty domowe (niekiedy więcej).
Czas trwania I wizyty - 0,5 h
Czas trwania II wizyty - 1 h
Czas trwania III wizyty - 1,5 h

VII faza zależna jest od woli rodzica niekrzywdzącego:
Sprawca i ofiara śpią pod jednym dachem:
- rodzic niekrzywdzący i sprawca śpią razem
- dziecko osobno w innym pokoju, pokój ma zamknięty

VIII faza: Sprawca sprowadza się do domu.
Kontrola terapeuty trwa około 0,5 roku.
 

Opracowanie: Elżbieta Paszkowska

Wyświetleń: 4211