Szkoła w systemie edukacji równoległej

Edukacja może być realizowana w ramach kształcenia szkolnego i wychowania równoległego. Wychowanie równoległe obejmuje działania świadome i celowo poza szkołą, a występujące w najbliższym i dalszym środowisku lokalnym jednostki.[1] Wychowanie równoległe podając za W. Okoniem, to "(...) ogół oddziaływań wychowawczych skierowanych na dzieci, młodzież i dorosłych przez środki masowego oddziaływania (...), instytucje i organizacje społeczne, polityczne i kulturalne, zakłady pracy i środowisko społeczne." [2]

Aby rozwinąć temat o miejscu szkoły w systemie edukacji równoległej należy przytoczyć różne sposoby widzenia szkoły. A. Frycz Modrzewski uważał, że "Szkoła to domy rozumu, (...)aby tam było miejsce uczenia i ćwiczenia w rzeczach ku roztropności".

Zdaniem Norberta Sillamy, szkoła to instytucja przeznaczona do zbiorowego nauczania. /.../ Szkoła nie dąży jedynie do przekazywania uczniom kultury; jej pierwszoplanowym zadaniem jest integracja dziecka ze społecznością, co osiąga wpajając mu uznane normy i wartości. Inną ambicją szkoły jest kompensacja kulturowych zaniedbań środowiska rodzinnego i stworzenia wszystkim uczniom takich samych szans powodzenia społecznego. [3]

Szkoła jako uczestnik tworzenia systemu edukacji równoległej opartego na współpracy ze wszystkimi instytucjami i środowiskami pozaszkolnymi to dzisiejszy model oddziaływania na kształtowanie osobowości dzieci i młodzieży. Cechy charakteryzujące dzisiejszą szkołę to: otwartość, uspołecznienie i usamorządowienie. System edukacyjny w tej szkole jest przeciwny diagnozie wystawionej przez R. Huntforda, który twierdzi, że nieszczęście systemów edukacyjnych polega na tym, że są one sposobem urabiania młodego pokolenia za pomocą idei przyjętych przez stare pokolenie... [4]

Szkoła odrzucając tradycyjne systemy nauczania skazana jest na współdziałania z tymi instytucjami i organizacjami środowiskowymi, które zajmują cię kształceniem i wychowaniem w sposób nowoczesny. Współpraca z tymi partnerami daje możliwość współtworzenia zintegrowanego ośrodka kształcenia i wychowania w środowisku lokalnym.

Jeśli współczesna szkoła nie chce ponosić porażek, nie może dystansować się wobec edukacji równoległej. Zagadnienie wielostronnych powiązań szkolnej działalności ucznia z jego życiem poza szkołą i środowiskiem jest analizowane przez Dzierżymira Jankowskiego. Zdaniem badacza, edukacja równoległa jest jednym z istotnych warunków pomyślności edukacji. [5]

Nowe impulsy i nową argumentację na rzecz integralnego ujmowania edukacji szkolnej i edukacji równoległej znajdujemy w raporcie Komisji UNESCO, w którym czytamy m.in: "Łączenie kształcenia tradycyjnego z pozaszkolnym oddziaływaniem powinno udostępnić dziecku trzy wymiary kształcenia: etyczny i kulturalny, naukowy i technologiczny, ekonomiczny i społeczny. Innymi słowy, edukacja jest również doświadczeniem społecznym. dzięki niemu, dziecko wzbogaca swoje stosunki z innymi ludźmi, zdobywa podstawy wiedzy i umiejętności. dziecko powinno nabyć tego rodzaju doświadczenia w różnej postaci i różnych warunkach/.../ Dlatego też należy budować pomosty między różnymi drogami kształcenia, aby można było naprawić zbyt częste błędy orientacji szkolnej". [6]

D. Jankowski wyróżnia dwa obszary edukacji równoległej: media i pozaszkolne środowiska i instytucje. Media stanowią obecnie jeden z najważniejszych punktów w rozważaniach nad edukacją równoległą. Zapośredniczone mediami oddziaływania edukacyjne zachodzą wyłącznie na obszarze poza szkołę, ale też występują w jej programowej, organizacyjnej i technicznej ramie. Jednak płaszczyzna pozaszkolna jest dla nich dominująca. Natomiast pozaszkolne środowiska i instytucje są terytorialnie zlokalizowane ramami jednostek i grup i ramami wyznaczonymi granicami przestrzeni lokalnej i okolicznej, w której na co dzień przebiega życie jednostki. [7]

Zdaniem, A. Kamińskiego, rozważania nad edukacja równoległą mają związek z pozaszkolnymi środowiskami życia młodych ludzi o instytucjami "opieki i pomocy w rozwoju" [8]. Życie pozaszkolne dziecka i młodego człowieka niesie ze sobą jednak nie tylko wpływy korzystne, gdyż w przypadku oddziaływań niezorganizowanych i niekontrolowanych - często też wpływy patologiczne. Dlatego, D. Jankowski twierdzi, że niezbędne jest stymulowanie tworzenia warunków i wspomaganie edukacyjnej działalności rozwijanej przez te środowiska i instytucje, a zarazem także przeciwdziałanie przez specjalistyczne instytucje zagrożeniu procesów edukacyjnych dzieci.[9] W opinii badacza, nie można sensownie reformować edukacji bez należytego uwzględnienia potencjalnych i realnych wpływów edukacji równoległej, z uwzględnieniem obu tych obszarów świata, mass mediów i pozaszkolnych środowisk, instytucji i zrzeszeń, gdyż to ona, choć niedoceniana przez szkoły, staje się we współczesnym społeczeństwie coraz ważniejszą płaszczyzną rozwoju osobowości dzieci i młodzieży. [10]

Zintegrowane współdziałanie wychowawcze szkoły ze środowiskiem może być organizowane trzema sposobami: dośrodkowo, odśrodkowo lub w sposób środowiskowo-rozszerzony. Podane rodzaje działalności nie wyczerpują w pełni tematu, mogą natomiast zainspirować nauczycieli do podjęcia jednej z wielu możliwych form współdziałania szkoły ze środowiskiem pozaszkolnym.[11]

Działalność dośrodkowa - organizowanie zajęć przez szkołę po skończonych lekcjach dla dzieci i młodzieży swego rejonu na terenie wewnątrzszkolnym. Obejmuje zajęcia dla dziecina boisku, placu zabaw, w świetlicy, sali gimnastycznej i klasie przy wykorzystaniu personelu pedagogicznego i wychowawców społecznych. Jednocześnie szkoła może udostępnić swoją bazę lokalową mieszkańcom i instytucjom pozaszkolnym dla wykonywania ich programowych funkcji oświatowo-kulturalnych. Szkoła wtedy może stać się ośrodkiem skupienia życia społeczności. Pojawia się możliwość spotkania się z ludźmi dla podnoszenia ich kultury pedagogicznej, umiejętności współżycia społecznego, wymiany poglądów na sprawy młodzieży, mody, stylu życia, postaw, skali ocen, dla organizowania pracy (np. gotowania, kroju i szycia, urządzenie mieszkania), dla zabawy oraz sportu i wychowania fizycznego.

Szkoła powinna skupiać na swoim terenie doświadczonych ludzi dla prowadzeni zajęć w kołach zainteresowań, w zespołach artystycznych, technicznych, manualnych, krajoznawczo-kulturalnych, sportowych, gospodarczych oraz w świetlicach, zespołach wyrównawczych, przy dożywianiu dzieci, w organizacji harcerskiej, itp. Działanie to może poprawić warunki życia dzieci, młodzieży i dorosłych, spowodować by w wyniku tej pracy stali się lepsi, odpowiedzialniejsi, a rodzice i wychowawcy społeczni bardziej kompetentni i skupienie wokół szkoły. Nieodzownym jest, aby takie działanie miało charakter czynności planowych, a nauczyciele muszą być jak najlepiej przygotowani do prowadzenia diagnozy i terapii społeczno-wychowawczej.

Działalność odśrodkowa - polega na tym, że szkoła może działać w swoim terenie wszędzie tam, gdzie dziecko przebywa po zakończonych lekcjach. Inicjowanie działalności w miejscu ich zamieszkania lub pozyskiwanie środowiskowych sił społecznych do działań wychowawczych to jeden z priorytetów w aktywności szkoły. Również oddziaływanie na organizacje społeczne, które nie podlegają kontroli szkoły i współpraca z instytucjami funkcjonującymi w rejonie szkoły t także cel w realizowaniu zadań wychowawczych. Szkoła wspólnie z siłami społecznymi powinna rozpoznawać potrzeby środowiskowe w zakresie wpływów wychowawczych i w wyniku wspólnego ustalania potrzeb może inspirować organizowanie placów zabaw, świetlic środowiskowych, różnych konkursów, itp. Szkoła może także pomóc w programowaniu zajęć świetlicowych i na placach zabaw oraz interweniować w sytuacji niewłaściwego zachowania się młodej generacji w środowisku lokalnym poprzez kontakt z Kościołem, samorządem mieszkańców, itp.

Działalność środowiskowo-rozszerzona - to organizacja działalności wychowawczej zarówno na swoim terenie, jak i poza nim. Szkoła powinna inspirować działalnością pozalekcyjną i stać się ośrodkiem kultury i oświaty w swoim rejonie. Kierunki działania środowiskowo-rozszerzonego mogą wkraczać w:
- tworzenie korzystnych warunków dla współdziałania dzieci, młodzieży i dorosłych, poprzez które będą się rozwijały szczególnie: uspołecznienie, tolerancja, koleżeństwo i przyjaźń, zainteresowania, zamiłowania i uzdolnienia młodej generacji oraz utrwalały wartości wyniesione ze szkoły i zostaną zaspokojone liczne potrzeby;
- podejmowanie starań, by dzieciom, młodzieży zapewnić należyte warunki do kulturalnego spędzenia czasu wolnego od nauki i pracy, tworzenie odpowiednich warunków do uprawiania sportu i turystyki, zapewnienie dzieciom i młodzieży właściwej opieki podczas pracy rodziców, zapobieganie sytuacjom zagrożenia bezpieczeństwa osobistego, tworzenie warunków prawidłowego kształtowania się osobowości, prowadzenie kształcenia pedagogicznego mieszkańców i grup społecznych podejmujących się wychowania środowiskowego, wspólne planowanie pracy wychowawczej w środowisku, tworzenie warunków, które zagwarantują dziecku indywidualności i uspołecznienie w celu przygotowania do samodzielnego i odpowiedniego wypełniania zadań, inspirowanie wielorakich poczynań wychowawczych, ocenianie efektywności pracy.

Szkoła powinna dążyć do tego, aby teren jej różnorodnej działalności wychowawczej wykraczał daleko poza czynności lekcyjne. W tej działalności powinna pamiętać, że efekty pracy wzrastają, gdy jej działalność przestaje ograniczać się do zajęć klasowo-lekcyjnych, a rozszerzy się na szereg zajęć pozalekcyjnych, na różne planowe kontakty ze środowiskiem, w którym dzieci i młodzież występują zarówno w roli obserwatorów życia społecznego i konsumentów korzystających z prac instytucji kulturalnych, jak i w roli obiektywnych uczestników tej rzeczywistości.

Przypisy:
1. A. Horbowski, Edukacja kulturalna jako system działań społeczno-wychowawczych, FOSZE, Rzeszów 2000, s. 153.
2. W. Okoń, dz. cyt., s. 322.
3. N. Sillamy, dz. cyt., s. 285.
4. J. Sowa, Pedagogika specjalna w zarysie, FOSZE, Rzeszów 1999, s. 64.
5. D. Jankowski, Edukacja wobec zmiany, Toruń 2001, s. 30.
6. Raport dla UNESCO Międzynarodowej Komisji do Spraw Edukacji dla XXI wieku, Paryż 1996, tłum. W. Rabczuk, Warszawa 1998, s. 53.
7. D. Jankowski, dz. cyt., s. 32.
8. A. Kamiński, Funkcje pedagogiki społecznej, PWN, Warszawa 1972, s. 54.
9. D. Jankowski, dz. cyt., s. 38.
10. Tamże, s. 42.
11. E. Trempała, dz. cyt., s. 200.
 

Opracowanie: Jadwiga Marzec

Wyświetleń: 3207