Bezpieczne uczestnictwo dzieci w ruchu drogowym

Polskie drogi od lat należą do najniebezpieczniejszych w Europie. Wypadki drogowe pochłaniają coraz więcej ofiar i obciążają kosztami każde społeczeństwo. Zagrożenie to odnosi się do wszystkich użytkowników dróg, a tym samym i do dzieci na naszych polskich drogach, na których codziennie ginie co najmniej dwoje, a kilkanaścioro odnosi rany, powodujące często trwałe kalectwo. Dlatego tak ważne jest, aby wszyscy dorośli racjonalnie i konkretnie współdziałali na rzecz zwiększenia bezpieczeństwa dzieci, uczestniczących w ruchu drogowym.

W działaniu tym jest określona rola dla każdego nauczyciela - wychowawcy, bez względu na przygotowanie specjalistyczne i rodzaj prowadzonej pracy pedagogicznej. Dlatego, że dzieci stanowią liczną grupę uczestników ruchu drogowego, wyróżniającą się swoistymi cechami fizycznymi i psychicznymi powodującymi często wypadki drogowe, których są ofiarami lub sprawcami.

Podejmując skuteczną edukację komunikacyjno - drogową dzieci, warto zwrócić uwagę na podstawowe zjawiska związane z natężeniem, skalą ilościową i przyczynami wypadków drogowych.

Najczęstszymi przyczynami wypadków drogowych dzieci w wieku wczesnoszkolnym są:
- nagłe wtargnięcie na jezdnię,
- brak opieki nad dzieckiem znajdującym się na drodze,
- zabawy na jezdniach i poboczach drogi,
- wyjście dziecka zza przedmiotów stałych, np. stojącego samochodu,
- wypadnięcie z pojazdu,
- siadanie do pojazdu lub wysiadanie w trakcie jazdy.

Bezpieczne uczestnictwo dziecka w ruchu drogowym uzależnione jest od jego rozwoju psychicznego i fizycznego, a więc od reakcji jego mózgu, układu nerwowego i zmysłów na bodźce zewnętrzne umożliwiające racjonalne zachowanie w każdej sytuacji. Prawdą jest, że zachowanie człowieka zależy od kojarzenia wielu czynników zewnętrznych i wewnętrznych.

Jednym z podstawowych elementów poznawczych są wrażenia, zwłaszcza wzrokowe i słuchowe, odzwierciedlające pojedyncze cechy przedmiotów w mózgu na podstawie których układ nerwowy człowieka podejmuje natychmiastowe decyzje. Od chwili zobaczenia lub usłyszenia pojazdu np. roweru, samochodu do podjęcia natychmiastowej decyzji i wykonania określonych ruchów upływa pewien czas, zwany czasem reakcji. Czas reakcji jest zróżnicowany i wynosi od 0,2 do 1,2 sek.

Istotnymi czynnikami określającymi długość czasu reakcji uczestnika ruchu drogowego są: ostrość widzenia, pole widzenia, prawidłowe ocenianie odległości, rozróżnianie barw, odporność oczu na zmęczenie. Przy czym w jasny, słoneczny dzień człowiek widzi wszystko wyraźniej niż w dzień pochmurny. Mniej ostro widzi o zmierzchu i o świcie, a najmniejsza ostrość widzenia występuje w nocy, gdy kierujący pojazdem dostrzega pieszego w odległości ok. 60 - 100 m (w zależności od świateł).

Widoczność człowieka w ciemnym ubraniu skraca dystans jego widzenia, a tym samym możliwości bezpiecznego hamowania pojazdu. Wynika stąd prosty wniosek, że oznakowanie odblaskowe na ubraniu, zwłaszcza po zmroku, ma istotne znaczenie dla bezpieczeństwa ruchu pieszego.

Na bezpieczeństwo wszystkich uczestników komunikacji drogowej ma wpływ ich samopoczucie i zdrowie fizyczne, a więc takie zjawiska jak: zmęczenie, warunki biometeorologiczne, a także kondycja fizyczna. O ile dorośli poznają określoną sytuację drogową, nie tylko za pomocą oczu, ale także uszu i doświadczenia, o tyle dzieci zwłaszcza młodsze postrzegają ruch na drodze, tylko oczami i to w znacznie mniejszym zakresie. Wynika to z ograniczonego pola widzenia spowodowanego niskim wzrostem, bądź okularami. Dzieci mają także trudności w określeniu kierunku, z którego dochodzi dźwięk i nie są w stanie na jego podstawie określić odległości i prędkości poruszającego się pojazdu. Młody uczestnik ruchu drogowego nie ma dostatecznie rozwiniętej spostrzegawczości, tzn. choć często zauważa szczegóły, to nie dostrzega istotnych zjawisk drogowych.

Jedna z ważniejszych cech psychicznych, mających wyjątkowe znaczenie dla bezpiecznego uczestnictwa w ruchu drogowym jest uwaga, a zwłaszcza jej przerzutność i podzielność. Tymczasem dzieci w wieku wczesnoszkolnym charakteryzują się uwagą cząstkową, przypadkową i rozproszoną o ograniczonym zakresie czasowym. I tak np. dziecko 6 - 7 letnie w sprzyjających warunkach może zauważyć zaledwie 2 -3 elementy jednocześnie, a od uczestnika ruchu drogowego wymaga się znacznie szerszego zakresu uwagi mimowolnej i dowolnej. Stąd wynika konieczność kształcenia uwagi dowolnej i poszerzenia jej zakresu już u najmłodszych dzieci.

Dzieci w tym wieku popełniają 2 razy więcej błędów w ocenie odległości niż dorośli, wolniej u nich przebiega proces spostrzegania, niewystarczająco odróżniają czynniki istotne od nieistotnych, a to prowadzi do błędnej oceny sytuacji drogowych. Nie zawsze potrafią informacje słowne przetransferować na czynności praktyczne. Dlatego każda nieomal sytuacja w ruchu drogowym dla dziecka 7 - 10 letniego jest nowym problemem stwarza mu trudności, gdyż nie ma ono zbyt dobrze rozwiniętej wyobraźni i myślenia przyczynowo - skutkowego. Nie może zatem przewidywać skutków podejmowanych decyzji. W wielu przypadkach opóźnienia bądź niemożność szybkiego podejmowania decyzji wynikają z braku analizy i syntezy określonych zjawisk. I choć czasem zdolność spostrzegania i oceny sytuacji w ruchu drogowym ulega poprawie, to jednak u dziecka 9 - 10 letniego występuje wzmożona ruchliwość. Nierzadko dochodzi do przeceniania swoich możliwości i umiejętności bezpiecznego uczestnictwa w ruchu poprzez chęć rywalizacji rówieśniczej, np. kto zdąży przebiec jezdnię przed jadącym pojazdem.

Do wymienionych cech psychofizycznych dziecka należy dodać jeszcze to, że w większości przypadków na wiele zjawisk zachodzących w otoczeniu, dzieci reagują zbyt emocjonalnie, żywiołowo i bezładnie. Mają trudności w odróżnianiu swego świata fantazji od realnie otaczającej ich rzeczywistości.

Ze względu na płeć dziecka można przyjąć, że chłopcy są bardziej skłonni do ryzykownego uczestnictwa w ruchu drogowym niż dziewczynki oraz częściej niż dziewczęta naśladują sposób przechodzenia jezdni przez dorosłych. Młodzi pojedynczy uczestnicy ruchu drogowego mają opóźnione reakcje, a w grupie zachowują się w sposób bardziej ruchliwy, impulsywny, niekiedy brawurowy.

Na bezpieczeństwo dzieci w ruchu drogowym wpływa również ich rozwój fizyczny, np. sprawność, wytrzymałość czyli zdolność do długotrwałego wysiłku i odporność na zmęczenie. Uwzględniając wskazane cechy dzieci wczesnoszkolnych, pod kątem ich uczestnictwa w ruchu drogowym, każdy nauczyciel i opiekun może i powinien tak organizować zajęcia z zakresu edukacji komunikacyjno - drogowej, aby były one skuteczne. A warunkami zapewniającymi ich skuteczność są odpowiednio dobrane treści, formy, metody i środki dydaktyczne.

Bibliografia:
E. Frątczak, J. Frątczak - "Edukacja komunikacyjno - drogowa"
K. Czarnowska - "Zapobieganie wypadkom metodami wychowania drogowego"
J. Frątczak - "Podstawy psychologii komunikacji drogowej"
M. Franus, R. Sokołowski, J. Szpyłko - "Bezpieczeństwo dzieci i młodzieży w ruchu drogowym"
 

Opracowanie: Zofia Zagaja

Wyświetleń: 2676