Katalog

Sylwia Wojtasik
Edukacja czytelnicza, Artykuły

Dziecięcy teatr lalek w świetle założeń wychowania estetycznego

- n +

Dziecięcy teatr lalek w świetle założeń wychowania estetycznego

1. Pojecie wychowania estetycznego w literaturze

Podstawy teorii wychowania estetycznego oscylują we współczesnej myśli naukowej wokół szeroko rozumianej problematyki kształcenia jednostki. Według B. Suchodolskiego stanowią one integralną część pedagogiki ogólnej określonej jako nauki o teorii i praktyce wychowania. Według tych założeń, człowiek to jednostka twórcza przekształcająca rzeczywistość. Kierunki i treści wychowania interpretowane są więc z punktu widzenia form działalności ludzkiej. Czynniki określające cele i założenia wychowania związane są z daną społecznością kulturową.

Jednym z aspektów wychowania estetycznego jest wychowanie przez sztukę, rozumiane jako wychowanie wszechstronne. Związane jest to z wielostronnym oddziaływaniem różnorodnych dziedzin sztuki, co w konsekwencji kształtuje postawę twórczą jednostki.

Stefan Szuman określa proces wychowania estetycznego jako wprowadzenie człowieka w świat kultury estetycznej, przygotowanie do korzystania z jej wartości, rozwijanie twórczości własnej, wzbogacanie osobowości.

Postrzeganie rzeczywistości, a także odnajdywanie celu życia odbywa się przez pryzmat sztuki. Staje się ona integralną częścią poszczególnych etapów rozwoju człowieka.

Bogdan Suchodolski ujmuje wychowanie estetyczne jako kształcenie kultury estetycznej, umiejętność oceny dzieł sztuki. Mówi również o kształtowaniu upodobań w dziedzinie własnej aktywności artystycznej, zarówno twórczej jak i odtwórczej. W tym sensie, wychowanie estetyczne to kultura człowieka w zakresie jego stosunku do dzieła sztuki. Ma ono również wpływ na poglądy i przekonania, przeżycia moralne, na ogólną postawę wobec innych ludzi i świata.

Przenikanie sztuki do rozmiarów codziennego życia pozwala na realizację tak pojętego wychowania zarówno w sytuacjach zaplanowanych i programowych, tzn. na terenie szkoły i instytucji kulturalno - oświatowych, jak też w sytuacjach spontanicznych sprowokowanych przez samą obecność sztuki.

Wychowanie estetyczne jest syntezą zainteresowań i twórczego wysiłku. Dąży do rozbudzania potrzeby obcowania z dziełami sztuki, ich rozumienia i przeżywania. Kształci zarazem smak artystyczny i umiejętność formułowania prawidłowych ocen estetycznych. Rozwija indywidualne zainteresowania i uzdolnienia artystyczne, co wpływa na całokształt procesu wychowania.

Sztuka - interpretuje Irena Wojnar - jest środkiem uruchamiającym całą osobowość, obejmującą sferę intelektu, uczuć i wyobraźni. Sztuka wychowując artystycznie, wychowuje zarazem moralnie i intelektualnie, zachęca do działań o charakterze ekspresyjnym i twórczym. Jest więc podstawą w praktycznej realizacji współczesnej teorii wychowania estetycznego.

Według H. Read'a, sztuka jako podstawa pełnego procesu wychowania estetycznego interpretowana jest bardzo szeroko. Obejmuje różne dyscypliny artystyczne i różne rodzaje zajęć mające odpowiadać postulatowi wrażliwości emocjonalnej. Program wychowania przez sztukę miałby towarzyszyć procesowi rozwoju dziecka przez całe życie i oczywiście byłby programem obejmującym kształcenie wszystkich dzieci niezależnie od ich zainteresowań i uzdolnień.

Współczesna koncepcja wychowania estetycznego łączy różnych specjalistów, stwarza nową propozycję działania zintegrowanego oraz swobodnych procesów samokształcenia i samowychowania.

2. Formy aktywności twórczej w wychowaniu muzycznym

Jednym z kierunków wychowania estetycznego jest wychowanie muzyczne określane jako świadomie i celowo zorganizowana działalność z uwzględnieniem wielorakich wartości muzyki dla pełnego i estetycznego rozwoju kultury muzycznej.

Wychowanie muzyczne w szkole powinno spełniać wiele zadań zarówno kształcących, wychowawczych jak i kulturowych, pobudzać i usprawniać naturalny rozwój dziecka. Ważnym zadaniem wychowania muzycznego jest kształcenie i rozwijanie podstawowych zdolności muzycznych. Wychowanie to powinno również stworzyć dogodne warunki do zaspakajania i rozwoju naturalnych potrzeb estetycznych dzieci i młodzieży poprzez umiejętność przeżywania piękna w muzyce. Kontakty z muzyką przyczyniają się też do rozwoju psychiki, uczą spostrzegania, wzbogacają wyobraźnię, rozwijają pamięć i myślenie, uczą koncentracji uwagi, wpływają na kształtowanie postaw i woli człowieka. Muzyka działa pobudzająco na intelekt i ułatwia wysiłki twórcze w różnych dziedzinach.

Podstawy kultury estetycznej, w tym kultury muzycznej daje uczniom szkoła, gdzie wychowanie muzyczne zmierza miedzy innymi do rozbudzania i utrwalania kontaktów z muzyką, kształtowania smaku artystycznego i umiejętności formułowania ocen estetycznych, rozwoju indywidualnych zdolności twórczych i zaspakajania ekspresyjnych potrzeb ucznia.

Całokształt procesu wychowania estetycznego wyznacza określony sposób realizacji założeń programowych tak w toku lekcji, jak i zajęć pozalekcyjnych. Wynika z tego potrzeba prowadzenia przez nauczyciela wielostronnie zróżnicowanych form i metod działalności muzycznej, adekwatnej do możliwości, umiejętności i potrzeb ucznia na określonym etapie rozwoju.

W klasach I - III dominują formy ekspresyjne (ruch z muzyką, śpiew, gra na instrumentach, tworzenie muzyki) nad percepcją. Nauczanie systematyczne zakłada równowagę percepcji w klasach IV - VI, natomiast dominację percepcji w klasach gimnazjalnych.

Czynny kontakt ze sztuką przyczynia się do kształtowania twórczej postawy wobec życia. "Wychowanie muzyczne jako szkolny przedmiot jest zorganizowaną aktywnością psychofizyczną, mającą na celu rozwinięcie w dzieciach przede wszystkim dyspozycji twórczych." Aktywność muzyczna formuje szczególnie pożyteczne cechy osobowości, miedzy innymi takie jak; pomysłowość, fantazja, zdolności twórcze, wyobraźnia, wrażliwość emocjonalna. Formy aktywności twórczej w wychowaniu muzycznym to przede wszystkim:
- zespoły wokalne wprowadzające różnorodny repertuar piosenek;
- zespoły instrumentalne wykorzystujące zarówno jednorodne jak i różnorodne instrumentarium;
- zespoły muzyczno - ruchowe, łączące trzy ekspresyjne formy tj. śpiew, grę na instrumentach, ruch z muzyką;
- zespół pantomimy, posługujący się ruchem, gestem, mimiką, często z podkładem muzycznym;
- teatr muzyczny, który jest syntezą różnych dziedzin sztuki: literatury, plastyki, muzyki, tańca.

Formy te wykorzystywane są na lekcjach, a także na zajęciach pozalekcyjnych, które są pogłębieniem i poszerzeniem treści programowych.

Praca w artystycznych zajęciach pozalekcyjnych jest cenną, atrakcyjną formą kształtowania kultury muzycznej dzieci. Powinna ona mieć charakter rozrywki, odprężenia i aktywnego odpoczynku. Pod właściwym kierunkiem pedagogów dzieci stają się zdolne do ekspresji wykonawczej, oraz przeżywania kreowanych widowisk.

3. Teatr lalek wyrazem aktywności muzycznej uczniów

Istotne znaczenie dla rozwoju dziecka, rozszerzenia jego doświadczeń, dokonywania spostrzeżeń mają zabawy twórcze. Znaczna część zabaw dziecięcych ma charakter ruchowy i wiąże się z inscenizacją określonych działań, a czasem nawet polega to na realizacji pewnej fabuły. Wykonywane przez dzieci gesty, oprócz naśladowania prostych czynności zawierają zawsze element inwencji. Wyrażają ciałem, dźwiękiem, a potem słowem to, co doznają, przeżywają, obserwują, co sobie wyobrażają. Zabawa jest pierwszym stadium uczestnictwa dziecka w formie teatru. Teatry dziecięce wzorowane są przede wszystkim na pomysłach inscenizatorskich i reżyserskich. Jednym z elementów jest gra aktorów, którzy stwarzają i kształtują "na żywo" akty twórcze i sugestywnie oddziałują na odbiorców bogactwem słowa, ruchem i gestem.

Każde przedstawienie teatralne jest wytworem trudnej, skomplikowanej pracy zespołowej wielu współtwórców: autora, kompozytora, reżysera i aktorów. Wysiłki całego zespołu teatralnego mają szczególne znaczenie wychowawcze, gdyż ukazują konieczność nie tylko współdziałania, podporządkowania osobistego dla wspólnego wysiłku pracy, ale i wypełniania przez każdego swego zadania w sposób dokładny z poczuciem najwyższej obowiązkowości.

Teatr uczniowski wyzwala siły twórcze, jest formą służącą przede wszystkim rozwijaniu i wzbogacaniu przeżyć estetycznych swych uczestników. Nie naśladuje on teatru zawodowego, lecz spontanicznie poszukuje własnych rozwiązań. Udział w zespole kształci uczestników pod względem artystycznym zarówno w sensie bezpośrednim jak i przygotowuje ich do świadomych i wrażliwych odbiorców sztuki teatralnej (szeroko rozumianej).

Teatr jest syntezą różnych dziedzin sztuki. Łączy w sobie muzykę, plastykę i literaturę. Sztuka teatralna jest dzieciom potrzebna. Zaspakaja ich potrzeby psychiczne, rozwija wrażliwość, a także wychowuje.

Wyróżnia się kilka rodzajów dziecięcego teatru muzycznego. Jednym z nich są inscenizacje piosenek śpiewanych lub słuchanych przez dzieci. Rodzajem dziecięcego teatru muzycznego jest również opera dziecięca. Całość przeznaczona jest na zespół dziecięcy. Partie orkiestry wykonują dzieci w sposób, na jakie je stać - jest to dowolność instrumentacji. Oprawa plastyczna może być dowolna. Scenariusz i partytura takiej opery są tylko propozycją tematyczno - muzyczną, która przez dzieci może być traktowana w sposób twórczy.

Improwizowany teatr lalek to także rodzaj teatru muzycznego. Jest to widowisko słowno - muzyczne (muzyka, taniec, plastyka, słowo, literatura) w pełni stworzone przez dzieci, które wybierają temat, przygotowują lalki, improwizują teksty i melodie.

W takich widowiskach ogromna rola przypada nauczycielowi, który powinien zachęcać, pobudzać, kierować, a także wspólnie z dziećmi bawić się. Jednak nie zawsze musi być to teatr całkowicie stworzony przez dzieci. Na przykład nauczyciel może zaproponować dzieciom scenariusz do jakiejkolwiek bajki, który zawierałby poszczególne kwestie, partie wokalne i instrumentalne opracowane przez nauczyciela. Rola dzieci ograniczyłaby się do przygotowania lalek, oraz nauczenia swoich partii mówionych, śpiewanych i granych na pamięć.

Natomiast dekoracja sceny może być wykonana wspólnie z nauczycielem, z wykorzystaniem twórczych pomysłów uczniów. Należy pamiętać o tym, iż dekoracja stwarza atmosferę, dopełnia powstałe przeżycia. Bardzo ważny jest tutaj dobór kolorów - jasne, wesołe to śmiech, radość, natomiast ciemne - powaga, smutek.

Poszczególne elementy widowiska - teatru jak słowo, ruch, elementy plastyczne, kostiumy, muzyka bezpośrednio oddziałują na widza. Atmosfera przeżyć, akcja, w tym muzyka - śpiew, gra na instrumentach dają możliwości bezpośredniego wypowiadania się i kontaktu z twórczością muzyczną.

Możliwości rozwiązania takiego spektaklu jest wiele. Ważną rolę odgrywa jednak zaangażowanie i chęci dzieci oraz pomoc nauczyciela, który w czasie przygotowywania przedstawienia powinien starać się o jak największą aktywność muzyczną dzieci. Uczniowie, którzy biorą czynny udział w muzycznym zespole teatralnym zaspakajają swoje zamiłowania, potrzeby działania i wypowiadania się własnymi środkami artystycznymi. Zauważa się, że dzieci te cechuje pomysłowość, inwencja twórcza, wrażliwość, oraz smak artystyczny. Praca w zespole teatralnym to umiejętność współdziałania, współtworzenia i współodpowiedzialności w podjętych działaniach. Zdobywane doświadczenia przyczyniają się do kontynuacji aktywności muzycznej, a właściwie pogłębione i uznane w grupie społecznej - satysfakcje indywidualna i zbiorowa powodują przejście w trwałą aktywność muzyczną.

Bibliografia:

Lasocki J.K. Współczesne pojęcie wychowania muzycznego. Poradnik Muzyczny. 1982, nr 6.
Przychodzińska - Kaciczak M. Muzyka i wychowanie. Warszawa 1969.
Pychyńska- Kindykiewicz W. Muzyka W: Praca nauczyciela i ucznia w klasach 1-3. Red. M. Lelonek, T. Wróbel. Warszawa 1990.
Suchodolski S. Współczesne problemy wychowania estetycznego. W: Wychowanie przez sztukę. Red. I. Wojnar. Warszawa 1965.
Schuman S. O sztuce i wychowaniu estetycznym. Wyd. 4. Warszawa 1990.
Wierszyłowski J. Psychologia muzyki. Wyd. 2. Warszawa 1981.
Wojnar I. Nasza współczesność, a wychowanie. W: Pedagogika. Red. B. Suchodolski. Warszawa 1973.
Wroński J. Teatr szkolny i jego funkcje wychowawcze.Kraków 1974.
 

Opracowanie: mgr Sylwia Wojtasik
nauczyciel - bibliotekarz
Publicznego Gimnazjum nr 21 w Łodzi

Wyświetleń: 1474


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.