Jak przeciwdziałać agresji wśród uczniów?

Plan szkolenia nauczycieli, uczniów i ich rodziców na temat przeciwdziałania przemocy i agresji

I
Wygłoszenie referatu wprowadzającego
- omówienie przyczyn występowania zjawiska przemocy
- wyjaśnienie istoty agresji oraz mechanizmów jej powstawania
- określenie form agresji i krótka ich charakterystyka
- krótka wstępna wymiana spostrzeżeń na temat agresji szkolnej i doświadczeń związanych z eliminowaniem jej przejawów

II
Zajęcia warsztatowe
Hasło naczelne: DIALOG ZAMIAST AGRESJI
● utworzenie zespołów problemowych (sześcioosobowych)
Dyskutowane zagadnienia:
1. Jakie warunki muszą być spełnione, aby dyskusja była udana?
2. Dlaczego mamy przemoc w społeczeństwie?
● próba wypracowania ogólnego programu naprawczego
Dyskutowane zagadnienie:
1. Co można zrobić, by zmniejszyć lub wyeliminować problemy
będące przyczyną występowania przemocy?
● próba wypracowania szczegółowego programu naprawczego
(dyskusja ogólna i w zespołach, propozycje indywidualne)
Dyskutowane zagadnienie:
1. Co (ja) zrobię, aby ograniczyć przemoc?
(deklaracja indywidualna uczestników warsztatów)
● podsumowanie zajęć, wnioski do dalszej pracy

I

PRZEMOC I AGRESJA WŚRÓD DZIECI I MŁODZIEŻY - WSTĘPNA CHARAKTERYSTYKA ZJAWISKA ¹

Przemoc jest zawsze zaprzeczeniem możliwości dokonywania wyborów, wolności i łagodności. Jej najbardziej widoczną i jednoznaczną postacią jest agresja fizyczna lub słowna, o charakterze bezpośrednim i pośrednim. Każda z tych form agresji ma na celu wyrządzenie komuś szkody, utraty cenionych wartości, zadanie bólu fizycznego lub emocjonalnego. Repertuar zachowań agresywnych uczniów jest coraz bogatszy. Obejmuje popychanie, zabieranie, wymuszanie, bójki, plotkowanie, ośmieszanie, manipulowanie, okłamywanie, przezwiska, wulgaryzmy, niszczenie.

Częstość, powszechność i dopuszczalność wymienionych zachowań wynika z kilku przyczyn. Podstawowe znaczenie ma naśladowanie schematów funkcjonujących w rodzinie, grupie rówieśniczej, społecznej. Istotny jest także sposób, w jaki dziecko czy młody człowiek postrzega swoje otoczenie społeczne, panujące w nim normy moralne, system wartości, potrzeb, przekonań. Ważne jest także to, że agresja daje możliwość stosunkowo łatwego rozładowania napięcia emocjonalnego, a często jest wynikiem niedorozwoju mechanizmów kontroli emocji i impulsywności. Zdaniem socjologów, do upowszechniania agresji przyczynia się zbrutalizowana telewizja i nieograniczony dostęp młodych ludzi do kaset wideo z filmami grozy i horrorami. Także komputerowe gry wojenne skutkują tym, że dzieci coraz częściej są przekonane, że przemoc w kontaktach międzyludzkich jest nieunikniona i usprawiedliwiona, że z agresją należy radzić sobie odwetem.

Warto pamiętać, że najczęstszą przyczyną zachowań agresywnych jest niezaspokojenie podstawowych potrzeb psychicznych. Niezaspokojone potrzeby i niezrealizowane dziecięce pragnienia powodują stan niezadowolenia, gniewu i zawiedzionych nadziei. Uczucia te wywołują stan gotowości do zachowań agresywnych, ale nie prowadzą do agresji automatycznie. Dopiero pod wpływem określonego bodźca sytuacyjnego pojawiają się zachowania agresywne.

Mając na uwadze strukturę czynności agresywnych i procesy intrapsychiczne nimi kierujące można wyróżnić kilka - niestety coraz powszechniejszych - postaci agresji i wskazać zachodzące między nimi współzależności.

Powszechna, doświadczana przez każdego człowieka forma agresji to tzw. agresja reaktywno-emotywna. Przyjmuje ona najczęściej postać wybuchów gniewu, niezadowolenia. Wynika z doświadczanych "tu i teraz" negatywnych emocji, takich jak strach, lęk, zdenerwowanie, gniew, zazdrość, zawiść. W takich stanach ludzie zachowują się różnie. Jedni krzyczą, inni moralizują, jeszcze inni niszczą różne przedmioty. Ktoś bije dziecko, krzyczy na podwładnych, straszy uczniów, obgaduje kolegów.

Nie wszyscy jednak w sytuacji napięcia psychicznego reagują agresywnie. Większość ludzi rozładowuje napięcie w sposób zgodny z normami społecznymi (nie aspołeczny). I tak, niektórzy idą na spacer, inni robią porządki, wychodzą "na dwór", wyprowadzają psa, liczą do dwudziestu, aby się uspokoić, wycofują się z kontaktów z określonymi osobami. Oni też prawdopodobnie spotkali się w swoim życiu z takimi sytuacjami, w których agresja emotywna, związana z wyrażaniem negatywnych emocji, była tłumiona lub blokowana. Wymagano od nich, aby się uspokoili, aby przestali zachowywać się w sposób agresywny, wskazywano im nieskuteczność tego typu zachowań. Od najwcześniejszego dzieciństwa słyszeli np.: "dopóki się nie uspokoisz, nie będziemy o tym rozmawiać", "przyjdę do ciebie, jak przestaniesz krzyczeć", "podejmę decyzję, ale nie wtedy, gdy będziesz mnie do tego zmuszać". Ich rodzice i wychowawcy stosowali jasne, konsekwentne i adekwatne do wieku dziecka, jego możliwości rozwojowych i poczucia sprawstwa zakazy, nakazy, wymagania, przy czym czynili to w atmosferze miłości, akceptacji i szacunku dla dziecka. Niestety, ten obraz jest obrazem idealnym. Znaczna część rodziców, babć, rzadziej dziadków bywa niekonsekwentna, mało wymagająca i dla tzw. "świętego spokoju" ustępuje dzieciom.

Niezadowolone z nakazów czy zakazów dzieci wyrażają agresywnie swoją złość, gniew. Buntują się, walczą, manipulują i dość szybko, początkowo nawet ze zdziwieniem, przekonują się, że "to skutkuje". Tym samym uczą się drugiej, już bardziej złożonej formy zachowań agresywnych, tzw. agresji instrumentalno-zadaniowej. Dziecko widzi bowiem, że krzykiem, rozpychaniem się łokciami, oszczerstwami można coś uzyskać (rzeczy, przywileje). Matka, jak się trochę pokrzyczy, kupuje nowe spodnie, nauczycielka odwołuje kartkówkę, ojciec stwierdza: "a rób, co chcesz", koledzy okazują szacunek, boją się. Przy okazji daje to dziecku możliwość podniesienia samooceny. "Jest OK" - twierdzi zadowolone z siebie. Matka narzeka, że nie daje sobie z nim rady, nauczyciele kierują do pedagoga szkolnego, psychologa lub innych "naprawiaczy". Dziecko zaś, widząc ich nieskuteczność, nabiera coraz większego przekonania do własnych sprawczych możliwości. Zaczyna doświadczać przyjemności z faktu, że bez obaw oraz wyrzutów sumienia stosuje coraz częściej coraz bardziej wyszukane formy agresji. W szkole też czuje się jak bohater... Tylko ono to potrafi. Niektórzy dorośli wyraźnie są w tej sytuacji bezradni. Dziecko triumfuje. Doświadcza jeszcze wyższego poziomu agresji, tym razem agresji instrumentalnej, dla przyjemności (tzw. agresji sadystycznej). Ponieważ jednak rozgląda się wokół siebie, zauważa, że agresja jest powszechna, a więc dopuszczalna, a tym samym usprawiedliwiona. Zaczyna wierzyć, że świat jest zły. Uczy się, że agresja jest trwałym sposobem radzenia sobie w życiu. W efekcie samosocjalizacji coraz częściej dochodzi do przekonania o skuteczności posługiwania się agresją jako emocją, postawą, wartością. Tak dochodzi do rozwoju agresji wrogiej-destruktywnej, przybierającej postać wrogich ideologii, które popularyzują takie wartości jak siła, przemoc, nietolerancja, nieuczciwość. Subkultury przemocy tworzą wśród młodzieży przekonanie, że świat jest zły, zagrażający, a stosowanie przemocy jest akceptowaną reakcją społeczną. W nieformalnych grupach młodzieżowych brutalność, agresja, wulgaryzmy są najbardziej pożądanymi i stale doskonalonymi cechami. Tu przemoc nie jest zjawiskiem negatywnym, ma wartość, jest dowodem siły, źródłem prestiżu.

Literatura:

Czarnecka W., Kaczkowska M., Przemoc w szkole, Warszawa 1995.
Forward S., Toksyczni rodzice, Warszawa 1992.
Frączek A., Z zagadnień psychologii agresji, Warszawa 1989.
Grochulska S., Agresja u dzieci, Warszawa 1993.
Pospiszyl I., Przemoc w rodzinnie, Warszawa 1994.
Rimm S., Bariery szkolnej kariery, Warszawa 1994.
Stach R., Zachowania agresywne, Warszawa 1989.
Ulusiuk F., Nieformalne ruchy młodzieżowe, Warszawa 1993.

Przypisy:
1.  Zagadnienie opracowano na podstawie: M. Sitarczyk, Istota agresji, czyli co powinniśmy wiedzieć o mechanizmach jej powstawania, "Język Polski w Szkole - gimnazjum" I, 2000, nr 4, s. 85-88.

II
ZAJĘCIA WARSZTATOWE
dla nauczycieli oraz uczniów i ich rodziców

Hasło naczelne: DIALOG ZAMIAST AGRESJI

Dyskutowane zagadnienia:

- Jakie warunki muszą być spełnione, aby dyskusja była udana?
- Dlaczego mamy przemoc w społeczeństwie?

PROGRAM NAPRAWCZY (OGÓLNY)
- Co można zrobić, by zmniejszyć lub wyeliminować problemy
będące przyczyną występowania przemocy?

PROGRAM NAPRAWCZY (SZCZEGÓŁOWY)

- Co (ja) zrobię, aby ograniczyć przemoc?
(deklaracja indywidualna uczestników warsztatów, tj. nauczycieli, rodziców i uczniów)

Zajęcia warsztatowe - poniżej wypisano wnioski z dyskusji NAUCZYCIELI
 

Dialog zamiast agresji

Jakie warunki muszą być spełnione, aby dyskusja była udana?

Niezbędne są m.in.:
- zbliżony poziom intelektualny (należy wyciągnąć wniosek...)
- jasny, zrozumiały język
- zrozumiały temat
- zainteresowanie tematem
- szczerość
- akceptacja rozmówcy
- partnerstwo rozmówców
- otwartość
- zaangażowanie stron
- odpowiedni czas i miejsce
- kontakt wzrokowy
- miła, sprzyjająca rozmowie atmosfera
- satysfakcjonujący efekt

Zajęcia warsztatowe - poniżej wypisano wnioski z dyskusji NAUCZYCIELI

Dlaczego mamy przemoc w społeczeństwie?
- frustracja
- pośpiech
- ludzie nie rozmawiają ze sobą (brak czasu, chęci, umiejętności...)
- nadmiar obowiązków
- zamknięcie się w sobie
- pogoń za pieniądzem, za dobrami materialnymi
- brak pracy i lęk przed jej utratą, bieda, bezrobocie, poczucie wyobcowania, beznadziejności
- brak czasu dla rodziny, dla młodzieży
- brak autorytetów, ideałów, szacunku dla poglądów drugiego człowieka
- nieumiejętność radzenia sobie z własnymi emocjami
- nieznajomość środowiska
- różnica poglądów
- różnica charakterów, brak akceptacji, brak tolerancji
- brak zaufania
- brak rzetelnych informacji, manipulacja
- zakłamanie, nieszczerość, nieuczciwość, nielojalność
- niezdrowe aspiracje
- negatywne wzorce (m.in. wpływ mediów)
- relatywizm moralny
- brak zainteresowań, brak pomysłów na zagospodarowanie czasu wolnego
- egoizm, chore ambicje
- niezrozumienie potrzeb drugiej osoby
- chęć dominacji
- posługiwanie się "niezrozumiałym językiem"
- brak zaangażowania, brak umiejętności nawiązania prawdziwie szczerych relacji międzyludzkich
- wzajemna niechęć, niekiedy nawet nienawiść
- nieumiejętność okazywania uczuć (strach przed okazywaniem uczuć)

Zajęcia warsztatowe - poniżej wypisano wnioski z dyskusji NAUCZYCIELI

PROGRAM NAPRAWCZY (OGÓLNY)

Co można zrobić, by zmniejszyć lub wyeliminować problemy będące przyczyną występowania przemocy?
Należałoby m.in.:
-... (?) zlikwidować bezrobocie, poprawić sytuację materialną społeczeństwa
-... (?) wypłacać wynagrodzenie, które dałoby ludziom możliwość godnego życia...
- "przewartościować" własne życie ("więcej być niż mieć"), zwolnić jego tempo
- przedłożyć wartość rodziny nad inne wartości
- nauczyć młodzież szanowania siebie i drugiego człowieka
- uczyć i... "nauczyć" asertywności
- promować pozytywne wzorce
- nagradzać i eksponować pozytywne zachowanie i osiągnięcia uczniów
- nauczyć odróżniać dobro od zła
- być konsekwentnym w nauczaniu tego, co dobre, a także tego, co złe
- bezpłatnie udostępniać młodzieży miejsca, w których ta mogłaby realizować swoje marzenia, rozwijać zainteresowania (świetlice, kluby...)
- organizować zajęcia pozalekcyjne, koła zainteresowań
- spędzać więcej wolnego czasu z dziećmi i młodzieżą
- zwiększyć kontrolę rodziców nad sposobem spędzania wolnego czasu przez ich dzieci
- pogłębić zaufanie rodziców do siebie nawzajem (dobry przykład dla dzieci)
- wyeliminować lub przynajmniej ograniczyć negatywny wpływy mediów (filmy ze scenami przemocy)
- poszerzyć horyzonty myślowe rodziców
- dostosować ambicje rodziców do możliwości i chęci ich dziecka (dzieci)
- nauczyć słuchania i mówienia w sposób interesujący (tak, by zainteresować, by być słuchanym)
- kontaktować się z psychologiem i pedagogiem
- organizować dni szkoły otwartej dla rodziców
- być otwartym na drugiego człowieka
- nauczyć się słuchać, a także "ujawniać" i nazywać swoje uczucia, stany emocjonalne
- nauczyć się pozytywnie myśleć
- swoim pozytywnym myśleniem "zarażać" innych
Zajęcia warsztatowe - poniżej wypisano wnioski z dyskusji NAUCZYCIELI

PROGRAM NAPRAWCZY (SZCZEGÓŁOWY)

Co (ja) zrobię, aby ograniczyć przemoc?
(deklaracja indywidualna uczestników warsztatów)

- Precyzyjnie określę normy zachowania uczniów (również wzajemne relacje uczeń - nauczyciel) oraz konsekwencje ich nieprzestrzegania.
- Będę konsekwentny w swoim działaniu.
- Będę częściej się uśmiechał.
- Uświadomię uczniów, czym jest przemoc, jakie wywołuje skutki.
- Będę chwalił każde dobre postępowanie ucznia (uczniów).
- Będę zauważał nawet najmniejszą poprawę w zachowaniu ucznia (uczniów), najmniejszy postęp w nauce.
- Wyciszę się, nie będę okazywał swojej nerwowości, zniecierpliwienia.
- Będę rozmawiał z uczniami na tematy... "im bliskie", będę podejmował problemy ważne z ich punktu widzenia, ograniczę "moralizowanie".
- Będę słuchał uczniów.
- Będę przekazywał informacje o problemach uczniów ich rodzicom, pedagogom, dyrektorowi.
- Będę się kształcił, poszerzał swoją wiedzę o młodzieży, o "ich" muzyce, sporcie, trendach w modzie itp.).
- Poprowadzę zajęcia dodatkowe, np. SKS-y.
- Na moich zajęciach (sportowych) młodzież będzie mogła "wyładować się" fizycznie i emocjonalnie.
- Będę reagował na każdy przejaw agresji, przemocy.
- Będę rozmawiał z tymi, którzy stosują przemoc.
- Zlecę zadania do wykonania, które "podbudują", dowartościują uczniów agresywnych.
- Przeprowadzę cykl zajęć (warsztatów profilaktycznych) z młodzieżą.
- Dostosuję swoje własne ambicje (ojca / matki) do możliwości moich dzieci.
- Nie będę obojętnie przechodził wobec aktów przemocy.
- Będę promował właściwe wzorce.
- Będę tolerancyjny względem innych ludzi.
- Spróbuję nauczyć szacunku i tolerancji dla siebie i innych ludzi.
- Nauczę młodzież odróżniać dobro od zła.
- Przeprowadzę treningi asertywności.
- Zwolnię tempo swojego własnego życia.
- Podzielę obowiązki między wszystkich domowników.
- Postaram się bardziej panować nad swoimi emocjami.
- Będę rozmawiał z innymi ludźmi, będę starał się zaakceptować ich takich, jakimi są.
- Nie będę osądzał.
- Pomogę (w miarę możliwości)...
- Docenię każde, nawet najmniejsze osiągnięcie ucznia.
- Będę rozmawiał z uczniem, aby wskazać mu złe strony jego zachowania, a także określić konsekwencje, jakie mogą wyniknąć z jego postawy.
- Będę słuchać i... słyszeć, co mówi drugi człowiek, będę się starał go zrozumieć.
- Postaram się poświęcić więcej czasu najbliższym, przyjaciołom, ludziom samotnym, również tym, którzy nie mają z kim porozmawiać.
- Nie będę obciążał innych swoimi problemami (kłopoty postaram się pozostawić w domu).
 

Opracowanie: Andrzej Szaliński

Wyświetleń: 2430