Wyobraźnia twórcza w świetle dotychczasowych badań

Jakże długa i pełna przeszkód jest droga, którą nowo narodzony człowiek musi przebywać, aby z poziomu kołyski przedostać się na wyżyny dorosłości. Przy czym droga ta prowadzi przez kraj nieznany, przerastający w swoim ogromie możliwości poznawcze i sprawnościowe małego dziecka. Szczególnie żywa aktywność dziecka prowadzi je do coraz to nowych doświadczeń poznawczych. Dopiero, jak zauważa S. Szuman: "wyobraźnia człowieka pozwala sięgnąć po jakikolwiek przedmiot, by go uczynić przedmiotem zainteresowań naukowo-poznawczych, a obie czynności właśnie rozwijają zakres doświadczenia i horyzonty wiedzy, co m. in. jest istotnym momentem rozwoju psychicznego całej ludzkości, każdego poszczególnego człowieka" (1958, s. 283).

Małe dziecko w wyobraźni odnajduje swój "mały świat" , w którym spełniają się wszystkie życzenia. Świat wyobraźni i fantazji wzbogaca wiadomości na temat realnej rzeczywistości dziecka.

Czym jest więc wyobraźnia? Często w psychologii trudno jest podać jednoznaczną definicję jakiegoś pojęcia. Tak jest i w przypadku wyobraźni twórczej. Często zamiennie stosowane są terminy "wyobraźnia" i "fantazja" .

I. Rozet (1982, s. 20) mówi o fantazji jako "twórczej aktywności umysłowej, odróżniając ją wyraźnie od wyobraźni odtwórczej, która nie prowadzi do wytworzenia przez podmiot żadnej nowej informacji" .

Nie utożsamia, a rozgranicza fantazją i wyobraźnię W. Witwicki. Według niego wyobraźnia to tyle co imaginacja, a fantazja to "skłonność do pomysłowości i marzeń" (1975, s. 342)

Z terminem wyobraźni twórczej łączone też było czasami określenie "twórczości" . Związek tych nazw sprowadzany był do cech aktu twórczego i produktu twórczości. Nowość i oryginalność musiała posiadać zarówno myśl, jak i powstający wytwór. H. L Hargrawes (cyt. Za I. Rozet, 1988, s. 18). Uważa wyobraźnię za "twórczą siłę umysłu" , która buduje nowe psychiczne kombinacje. I. Rozet twierdzi, że pojęć "fantazja" i "twórczość" nie można traktować równoznacznie. Są bowiem problemy związane z twórczością, które wykraczają poza obszar problematyki psychologicznej. Według niego badanie fantazji powinno być ograniczone do specyficznej problematyki psychologicznej.

Zaś ogólnie wyobraźnia jest definiowana jako "zdolność do tworzenia wyobrażeń twórczych, fantazji, przewidywania, uzupełnienia i odtwarzania zdarzeń, przeżyć innych ludzi, sytuacji" (Encyklopedia pop. 1982, s. 875).

Wyobraźnia według W. Szewczuka to "sprawność wzrokowego, słuchowego, dotykowego czy węchowego uobecniania sobie przedmiotu lub zjawisk wcześniej spostrzeganych, uobecnianie to dokonuje się samoczynnie pod wpływem bodźców słownych, spostrzeżeniowych lub w następstwie innych wyobrażeń, a także w wyniku świadomej aktywności jednostki, aktualizującej w danej sytuacji zadaniowej fragmenty swego doświadczenia, a w tym ostatnim przypadku może zachodzić przekształcenie i tworzenie nowych wyobrażeń" (1985, s. 348).

S. Szuman uważa, że "wyobraźnia składa się z wyobrażeń, w których odtwarzam to, co kiedyś widziałem albo stwarzam coś na podobieństwo rzeczy widzianych. Wyobrażenie nazywa przedstawieniem sobie czegoś, co w świadomości nie jest bezpośrednio dane, jak warunkowane podmiotami zmysłowymi w spostrzeżeniu" (1947, s. 65).

Ja osobiście przyjmuję za Z. Pietrasińskim (1969, s. 26) następującą definicję wyobraźni twórczej; wyobraźnia twórcza jest "...procesem przynoszącym nowe wyobrażenia, opierające się w prawdzie na materiale dawnych spostrzeżeń, lecz odbiegające od nich w sposób przekraczający jałowe, zwykłe modyfikacje, właściwe wyobraźni odtwórczej" .

Wyobraźnia jako proces psychiczny bywa ujmowana bardzo szeroko, jako wszelkie odtwarzanie przedstawione w obrazach, jako reprodukcja obrazowa. W takim ujęciu wyobraźnię utożsamia się z pamięcią obrazową. W przeciwieństwie do pamięci obrazowej wyobraźnia nie zawsze daje dokładną reprodukcję minionego doświadczenia w obrazach, odchodzi od niego, przekształcając dawne i tworząc nowe obrazy, które są wynikiem czynności twórczych jednostki.

Według J. Strelau wyobraźnię jako proces psychiczny należy rozumieć w węższym znaczeniu. "Istotą jej jest twórcze przekształcenie poprzedniego doświadczenia i tworzenie na tej podstawie nowych obrazów" (1977, s. 103).

Wyobraźnia jest więc tego typu właściwością psychiczną, która w oparciu o wyobrażenia będące odzwierciedleniem spostrzeganej dawnej rzeczywistości, twórczo przekształca nabyte wcześniej doświadczenia oraz tworzy nowe.

Wyobraźnia odgrywa szczególną rolę w życiu każdego człowieka. Dzięki niej potrafimy nadać kształt swojemu przyszłemu życiu. Pięknie na ten temat swoje myśli przekazuje J. Lewicka "...bez wyobraźni nie może być postępu technicznego. Nie trzeba chyba nikogo przekonywać, jakie znaczenie ma wyobraźnia twórcza dla konstruktora, inżyniera czy technika, racjonalizatora. I dlatego wyobraźnię trzeba bogacić i rozwijać możliwie najwcześniej" (1971, s. 34 -35).

Myślę, że nikt już nie wątpi, iż wyobraźnia twórcza jest głównym z czynników struktury uzdolnień plastycznych. Pozwala na oderwanie się od stereotypów, wkraczanie w świat, nowy dotychczas nie poznany. W rozwoju i nauce dziecka zawsze będzie odgrywała doniosłą rolę. Uważam, że wyobraźnia odgrywa ważną rolę w życiu każdego człowieka. Należy ją rozwijać i bogacić możliwie najwcześniej.

LITERATURA
Encyklopedia popularna. Warszawa 1982, PWN.
Lewicka J., Czajkowski S.: Zajęcia plastyczne z dziećmi klas początkowych. Warszawa 1971, NK.
Pietrasiński Z.: Myślenie twórcze. Warszawa 1969, PWN.
Rozet I.: Psychologia fantazji. Badanie twórczej aktywności umysłowej. Warszawa 1982, PWN.
Strelau J.: Podstawy psychologii dla nauczycieli. Warszawa 1977, PWN.
Szwczuk W.: Słownik psychologiczny. Warszawa 1985, PWN.
Szuman S.: Psychologia wychowania wieku dziecięcego. Warszawa 1947.
Szuman S.: Z zagadnień rozwoju psychicznego. w: Fragmenty psychologii. Katowice 1985.
Witwicki W: Psychologia. Warszawa 1975,PWN, t I.
 

Opracowanie: Danuta Zaleska

Wyświetleń: 4013