Indywidualizacja procesu nauczania biologii

Reforma programów nauczania biologii sprzyja uwzględnieniu w strukturze szkolnej i strategii przedmiotowej form i metod indywidualizujących nauczanie, zapewniających maksymalne możliwości rozwoju uczniom o różnych zdolnościach i zainteresowaniach.
Podstawą indywidualizacji procesu nauczania są:
1) zdolności uczniów,
2) zainteresowania przedmiotowe,
3) tempo pracy uczniów,
4) treści kształcenia.

Określenie zdolności i zainteresowań przedmiotowych może być przyczyną zaproponowania uczniom pracy w kole biologicznym, powierzenia im opieki nad hodowlami szkolnymi, czy uprawami roślin na działce szkolnej, zaproponowania określonych obserwacji przyrodniczych, czy udziału w konkursie przedmiotowym.

Zainteresowania przedmiotowe ucznia należy rozwijać systematycznie rozpoczynając od poznania dotychczasowego stanu jego wiedzy. Istotnym elementem procesu rozwijania zainteresowań przyrodniczych musi być atrakcyjność tematyki.

Tempo pracy uczniów przystosowane do ich możliwości wpływa również na wysoką efektywność nauczania. Przystosowanie tempa pracy uczniów do indywidualnych cech jednostki jest spełnieniem ważnego celu - wdraża, bowiem do samokształcenia.

Indywidualizacja procesu nauczania biologii następuje przede wszystkim w procesie lekcyjnym oraz na zajęciach pozalekcyjnych koła biologicznego w szkole i poza szkołą.

Zakładając, że na tok lekcji składają się trzy fazy: przygotowawcza, wykonawcza i podsumowująca - indywidualizację można i należy stosować w każdej z wymienionych faz, biorąc pod uwagę zdolności uczniów, tempo uczenia się oraz treść kształcenia.

Indywidualizacja w fazie przygotowawczej.

Sprawdzając przygotowanie się do lekcji czy zadaną pracę domową ucznia słabszego należy zapytać o istotę zjawiska, które było omawiane na poprzedniej lekcji, podanie definicji określonego pojęcia, czy wymienienie narządów tworzących omawiany układ.

Uczniów bardziej zdolnych czy zainteresowanych zapytamy o charakterystykę omawianej grupy systematycznej, wyciągnięte wnioski z zadanych obserwacji czy problemu lub informację na dany temat zadaną z dodatkowych źródeł, która będzie miała związek z aktualnie realizowanym tematem i będzie stanowiła wprowadzenie do fazy wykonawczej.

Uczniów osiągających zwykle niższe wyniki w nauce warto zapytać o informacje ogólne, atrakcyjne, podstawowe. Uczniów zdolnych i spostrzegawczych pytamy o szczegóły, wnioski, własne spostrzeżenia z analizy, uwagi.

Należy zauważać uczniów samodzielnie zgłaszających się do odpowiedzi i dyskusji lub do wykonania dodatkowych zadań, lub też zadających często "kłopotliwe" pytania.

Nie należy ich pozostawiać bez odpowiedzi, a często zamiast niej - wskazać źródło umożliwiające wyjaśnienie zagadnienia, czy wątpliwości. Dotyczy to każdej formy lekcji i zajęć pozalekcyjnych.

Indywidualizacja w fazie wykonawczej.
Dotyczyć może organizacji pracy, zadań pomocniczych, źródeł informacji, stopnia trudności, zakresu informacji, a więc treści merytorycznych i operatywności.
Propozycje poleceń dla uczniów osiągających wysokie wyniki nauczania:
1. Odszukaj w encyklopedii przyrodniczej definicję.
2. Sprawdź w określonej publikacji np. dane dotyczącego wybitnego biologa.
3. Wynotuj informacje statystyczne dotyczące zadanego problemu.
4. Zanotuj wnioski na podstawie obserwacji.
5. Wyjaśnij problem np. na podstawie publikacji.
6. Wykonaj preparat mikroskopowy.
7. Przygotuj mikroskop do pracy.

Propozycje poleceń dla uczniów osiągających niskie wyniki nauczania:
1. Przygotuj się do odpowiedzi według punktów, czy następującego planu.
2. Wykonaj wg podanej kolejności próbę wykrycia cukru w produktach roślinnych, w miarę wolnego czasu - wykonaj próby na następnych produktach roślinnych.
3. Obejrzyj preparat mikroskopowy i wykonaj jego rysunek. Przed opisywaniem rysunku sprawdź objaśnienia w podręczniku.

Podane przykłady wskazują na możliwość wykorzystania uczniów zdolniejszych i zainteresowanych przedmiotem do:
- przygotowania sprzętu i materiałów przed przystąpieniem do ćwiczeń,
- posługiwania się przez nich literaturą popularnonaukową, czasopismami, atlasami itp.,
- uzupełniania informacji,
- przewodniczenia zespołom problemowym.

Praca tych uczniów stanowić powinna wzór dla pozostałych uczniów w klasie, a jednocześnie ułatwić i przyśpieszać tok zajęć. Uczniowie mniej spostrzegawczy, nie zainteresowani przedmiotem powinni być wspomagani dodatkowymi instrukcjami. Liczba przeznaczonych dla nich zadań powinna być mniejsza, gdyż należy się liczyć z przedłużeniem czasu pracy na ich wykonanie.

Korzystne jest łączenie grupy uczniów bardziej uzdolnionych i mniej uzdolnionych, ale należy czuwać, aby lider zespołu nie wykonywał poleceń nauczyciela bez udziału pozostałych, aby dał możliwość inicjatywy i wypowiedzi wszystkim członkom zespołu.

Indywidualizacja w fazie podsumowującej.

Bardzo ważne funkcje w zakresie indywidualizacji przypisuje się tej fazie. Chodzi tu zwłaszcza o utrwalenie omawianego materiału oraz zadanie pracy domowej, której zrozumienie jest podstawowym warunkiem poprawności samodzielnej pracy ucznia. Jakość odpowiedzi uczniów oraz poprawność odrobienia pracy domowej świadczyć będą o realizacji celów lekcji.
W fazie podsumowującej uczniowi zdolnemu, zainteresowanemu zadajemy pytania o wyższym stopniu trudności, uczniom mniej zdolnym - o podstawowym stopniu trudności:
O stopniu trudności pytań można się przekonać na podstawie poniższego zestawu pytań:
1. Wymień nazwy pierwotniaków, które obserwowaliśmy na lekcji
2. Wymień wspólne cechy obserwowanych organizmów
3. Podziel je na grupy ze względu na sposób poruszania się
4. Omów ich znaczenie w przyrodzie i gospodarce
5. Wymień cechy różniące ich i łączące z wcześniej poznanymi bakteriami.

Tematykę i zakres prac domowych można i należy indywidualizować, uwzględniając uzdolnienia, zainteresowanie, chęci uczniów, możliwość dostępu do dodatkowych źródeł informacji.

Tematyka i zakres zadań domowych wymagają przemyślenie, omówienia, sprawdzenia zrozumienia ich przez uczniów, a po ich wykonaniu - kontroli i oceny.
Nauczyciel ma nieograniczoną możliwość różnicowania zadań domowych, ich zakresu i tematyki, a więc indywidualizacji. Często uczniowie sami, ci zainteresowani wychodzą z propozycjami prac domowych np. opracowaniem gazetki na dany temat, napisaniem referatu, opracowaniem plakatu, przyniesieniem i opracowaniem poszerzonych informacji z dodatkowych źródeł na dane zagadnienie. Przedmiot biologia w tym zakresie ma wielkie możliwości. Zindywidualizowane zajęcia pozalekcyjne w formie koła biologicznego można łączyć z urządzeniem i opieką nad pracownią biologiczna a zwłaszcza hodowlami roślinnymi czy zwierzęcymi, prowadzeniem eksperymentów, przygotowaniem zestawów do ćwiczeń czy środków dydaktycznych, przygotowaniem uczniów do konkursów, itp. Możliwości są tu też ogromne.

W efekcie dłuższego oddziaływania nauczyciela, konkretni uczniowie decydują się na kształcenie po gimnazjum w klasach o profilu biologiczno-chemicznym.
Zauważenia wymagają również uczniowie osiągający niskie wyniki, którzy nie nadążają za zespołem klasowym w opanowaniu podstawowych wiadomości i umiejętności, a przyczyna tego stanu może być wiele, np.: nieodpowiednie warunki domowe, brak pamięci, brak opieki i zainteresowania ze strony rodziców, wady, nadmierna pobudliwość, nieśmiałość, izolacja w zespole klasowym i inne. Stwierdzenie przyczyn niepowodzeń szkolnych jest podstawą skutecznej pomocy. Dlatego też należy pomóc takiemu uczniowi poprzez kontakt z uczniem zdolnym, pracę w jednej grupie ćwiczeniowej, wspólne przygotowanie prac domowych, powierzanie takiemu uczniowi pewnych obowiązków związanych z przedmiotem np. rozdanie pomocy, przyniesienie naturalnego okazu, powierzenie opieki nad hodowlą, czy włączenie do zespołu wyrównywania wiedzy. Należy dostrzegać u tych uczniów najdrobniejsze postępy motywując do większego wysiłku i coraz lepszej pracy.

Opracowano na podstawie własnej praktyki oraz bibliografii.
Bibliografia:
1. Kupisiewicz Cz.: Podstawy dydaktyki ogólnej, PWN, Warszawa 1973
2. Radzik H.: Jak rozwijam zainteresowania biologiczne uczniów "Biologia w szkole" 1/1984
 

Opracowanie: Cecylia Król
Nauczycielka biologii
Gimnazjum Nr 2 w Bełżycach

Wyświetleń: 745