Szkolenie na temat "Zasady postępowania z dzieckiem leworęcznym"

METODYKA ZAJĘĆ KOREKCYJNO - KOMPENSACYJNYCH DLA DZIECI Z ZABURZENIAMI ROZWOJU RUCHOWEGO

I. POJĘCIE LATERALIZACJI I JEJ MODELE

Lateralizacja czynności związana jest z dominowaniem jednej z półkul mózgowych. Większość szlaków nerwowych wiążących narządy ruchu i zmysłu z mózgiem krzyżuje się, co oznacza, że drogi nerwowe z prawej strony ciała przechodzą do lewej półkuli, zaś z lewej połowy ciała docierają do prawej półkuli mózgu. Całkowicie skrzyżowane są drogi ruchowe i czuciowe. W związku z tym czynności ruchowe np. prawej ręki znajdują się pod kontrolą lewej półkuli mózgu, czyli po przeciwnej osi ciała. Prawa półkula kieruje czynnościami ruchowymi lewej ręki.

W badaniach osób dorosłych najczęściej spotykamy się z przejawami dominowania prawej ręki, oka i nogi, co świadczy o dominacji lewej półkuli. Ten model funkcjonalnej przewagi stronnej jest określany terminem lateralizacja prawostronna (praworęczność, prawooczność, prawonożność - formuła PP, PP, PP ).Ten model lateralizacji posiada swoją "odwrotność" - lateralizację lewostronną - formuła -LL, LL, LL.
W obu przypadkach mamy do czynienia z tzw. lateralizacją jednorodną.
Innym modelem jest lateralizacją niejednorodna. W ramach tego modelu istnieje lateralizacja skrzyżowana: wyraźna przewaga czynnościowa narządów ruchu i zmysłu, lecz nie po tej samej stronie, a po obu stronach ciała. Możemy więc mieć do czynienia np. z dzieckiem praworęcznym i lewoocznym oraz prawonożnym - formuła PP, LL, PP lub z przypadkiem innego wariantu dominacji badanych narządów zmysłu i ruchu. Mamy tu jednak do czynienia z lateralizacją ustaloną. Model lateralizacji niejednorodnej obejmuje też lateralizację nieustaloną, inaczej słabą. Występuje ona w przypadku braku dominacji poszczególnych narządów ruchu i zmysłu, np.: oburęczność, obuoczność i obunożność, ewentualnie braku przewagi czynnościowej jednego z narządów, np. oburęczność, lewooczność, prawonożność (PL, LL, PP). Stan ten świadczy o niewykształceniu się dominacji jednej z półkul mózgowych dla danej pary narządów, a więc o ich równoważności.

II. METODY BADANIA LATERALIZACJI U DZIECI

* Ocena dominacji ręki:
Wskaźniki E. Stiera
- używanie lewej ręki podczas jedzenia i pisania;
- większa aktywność lewej ręki przy: gestykulacji, chwytaniu przedmiotów, rozdawaniu kart;
- większa aktywność lewej ręki przy prostych czynnościach ruchowych: rzucaniu i chwytaniu piłki, czyszczeniu zębów;
- większa aktywność lewej ręki przy spontanicznych, lecz skomplikowanych czynnościach: szycie, nawlekanie igły, czesanie się grzebieniem, krojenie nożem.

W celu oceny lateralizacji u dzieci do 4 r. ż. Stier proponuje obserwację następujących czynności: wskazywanie i chwytanie przedmiotów, ruchy służące obronie i atakowaniu, rzucanie piłką, trzymanie łyżki podczas jedzenia, utrzymywanie ołówka podczas pierwszych prób rysowania. Próby dla dzieci starszych w wieku od 4 do 8 lat są następujące: toczenie koła, gra - zabawa krążkami (chwytanie i rzucanie krążka), jedzenie łyżką, wkręcanie śrub, budowanie z klocków, wyszywanie i szydełkowanie.
Próba Brauninga
Polega na krążeniu obiema rękami w tym samym kierunku, przy czym leworęczne osoby zwykle wykonują to w kierunku
na lewo. Próba ta pozwala wykryć ukrytą leworęczność.

* Ocena dominacji oka:
Próba A. Harrisa
Występuje w niej kilka zadań:
- kalejdoskop - patrzenie przez otwór na kolorowe szkiełka;
- teleskop - patrzenie przez tubkę na odległe przedmioty;
- celowanie strzelbą - badany "mierzy" do odległego przedmiotu;
- stożek - badany patrzy na badającego przez stożek dwoma oczami (od strony podstawy). badający dostrzega jedno oko badanego wycelowane w mały otworek w stożku. jest to oko wiodące;
- patrzenie przez otwór w kartce;
- stetoskop - badanie ostrości wzroku za pomocą urządzenia "Telebinokular Keystona".

* Ocena dominacji nogi:
Próba A. Harrisa
Zawiera takie zadania jak:
- kopanie przedmiotu - silną dominację stwierdza się wówczas, gdy w trzech próbach była wybierana konsekwentnie jedna noga. wybór tej samej nogi w dwóch próbach świadczy o umiarkowanej dominacji. w pozostałych wypadkach orzeka się o obunożności;
- zgniatanie - badany ma wyobrazić sobie palący się na ziemi ogień i "zgasić" go przez zgniecenie nogą. ocenia się wybór nogi.

* Ocena dominacji ucha:
Próba Sobaka
- nasłuchiwanie tykania zegarka, który leży pod przykryciem.

III. ZASADY POSTĘPOWANIA Z DZIECKIEM LEWORĘCZNYM

Umiejętne postępowanie pozwala uchronić dziecko przed niepowodzeniami, uodparnia je na różnego rodzaju urazy, pomaga znieść czekające je trudności, umożliwia prawidłowy rozwój osobowości.

1. WŁAŚCIWA POSTAWA WOBEC LEWORĘCZNOŚCI
- traktować równie naturalnie jak praworęczność;
- stawiać wymagania na "miarę ich możliwości";
- tworzyć właściwą atmosferę, aby dziecko nie czuło swej odmienności, że jest "nieudane", gorsze.

2. WCZESNA DIAGNOZA LEWORĘCZNEGO DZIECKA
- możliwie wczesna diagnoza: obserwacja w wieku poniemowlęcym i przedszkolnym, badanie diagnostyczne w 5 - 6 roku życia;
- diagnoza zmierza do poznania postawy dziecka wobec własnej leworęczności.

3. TRAFNA DECYZJA CO DO DALSZEGO POSTĘPOWANIA Z DZIECKIEM LEWORĘCZNYM
Przy podejmowaniu decyzji o dalszych losach badanego dziecka stosujemy następujące zasady:
a) nie przeuczamy dzieci:
- lewostronnie zlateralizowanych;
- oburęcznych i lewoocznych;
- wczesnych przejawach leworęczności i silnym stopniu przewagi ręki lewej;
- mało sprawnych motorycznie (szczególnie o obniżonej sprawności motorycznej prawej ręki);
- opóźnionych w rozwoju umysłowym;
- u których występują zaburzenia towarzyszące takie jak: jąkanie, objawy nerwicowe, objawy pisma zwierciadlanego podczas pisania prawą ręką;
- nie akceptujących prób przeuczania.
b) można przeuczać dzieci:
- oburęczne o słabej przewadze ręki lewej;
- oburęczne i jednocześnie prawooczne;
- prawidłowo rozwinięte umysłowo;
- z dobrą sprawnością prawej ręki;
- nie przejawiające zaburzeń mowy i zaburzeń o charakterze emocjonalnym;
- akceptujących w pełni próby przeuczania.

4. PRAWIDŁOWA POSTAWA DZIECKA LEWORĘCZNEGO PODCZAS PISANIA

Bardzo często niewłaściwą postawę wskazują dzieci leworęczne. Rodzice nie zawsze orientują się na czym ta postawa polega. Ograniczaja się do upomnień typ: "Nie garb się", "Nie pisz nosem". Nieprawidłowa postawa doprowadza do wad postawy i skrzywienia kręgosłupa.

Borysowicz uważa, że nauczenie prawidłowej postawy powinno być sprawą pierwszej wagi - "Tak jak dobry nauczyciel muzyki, zanim zacznie uczyć nut, ustawia najpierw przegub, dłoń dziecka, tak nauczyciel - zanim zacznie uczyć pisać - powinien pokazać dziecku, jak siedzieć, jak trzymać długopis, położyć zeszyt". To jest ważne nie tylko ze względów zdrowotnych, ale również z uwagi na jakość pisania. Prawidłowa postawa ciała warunkuje nie tylko poziom graficzny,
lecz także jego szybkość.

Przyczyny nieprawidłowej postawy:
- złe wzorce lub ich brak w świecie osób praworęcznych;
- wady wzroku - krótkowzroczność lub astygmatyzm powodujące, że dziecko nisko schyla głowę lub ją przekrzywia;
- wysiłek - pisanie w postawie nadmiernie napiętej: dziecka jest przygarbione, ma wykrzywiony kręgosłup, opiera się klatką piersiową o ławkę, głowę schyla zbyt nisko lub przekrzywia ją w bok - niemal leży na ławce.

Wskazania w stosunku do postawy dziecka leworęcznego podczas pisania:
- stopy oparte o podłogę, a przedramiona o stół, plecy wyprostowane tak, aby centralna oś (linia kręgosłupa) była pionowa. głowa i górna część tułowia nie powinna odchylać się od tej osi;
- tułów nie powinien opierać się o ławkę, lecz znajdować w pewnej odległości od niej;
- w ławce szkolnej sąsiad dziecka znajduje się po prawej stronie;
- światło pada na zeszyt z przodu lub od strony prawej - dziecko powinno siedzieć w środkowym rzędzie.

5. WŁAŚCIWE POŁOŻENIE ZESZYTU

Zeszyt w czasie pisania powinien:
- znajdować się w pewnej odległości, na lewo od osi ciała osoby piszącej a tym samym od dolnego brzegu stołu czy ławki;
- leżeć na ławce ukośnie, nachylony w prawą stronę (taki układ pozwala dziecku śledzić w sposób ciągły zapis i nie zamazywać tekstu).

6. PRAWIDŁOWY SPOSÓB TRZYMANIA NARZĘDZIA DO PISANIA

Pierwszym narzędziem do pisania powinien być ołówek.
Należy zwrócić uwagę na:
- poprawny chwyt ołówka - dziecko trzyma go w trzech palcach: pomiędzy kciukiem i lekko zagiętym palcem wskazującym, opierając go na palcu środkowym;
- właściwą (około 2 cm) odległość ręki od kartki papieru.

7. PRAWIDŁOWY UKŁAD DŁONI, NADGARSTKA I PRZEDRAMIENIA

- dłoń wraz z nadgarstkiem stanowi przedłużenie przedramienia (układ liniowy);
- brzeg dłoni, nadgarstka i ramię opierają się cały czas o stół i zeszyt, na którym pisze dziecko i przesuwają podczas pisania;
- koniec ołówka powinien być skierowany ku lewemu przedramieniu, a dokładniej znajdować się w połowie odległości miedzy ramieniem a łokciem;
- przedramię lewej ręki powinno być prostopadłe do liniatury zeszytu;
- dłoń i palce powinny się znajdować poniżej liniatury zeszytu, gdyż wówczas nie zasłaniają zapisywanego tekstu i pozwalają na jego stałe kontrolowanie wzrokiem.

8. ORGANIZACJA RUCHÓW PISANIA

Można wyróżnić następujące typy ruchu:
- inskrypcja - ruch związany z kształtowaniem liter;
- progresja - postępujący ruch piszącej kończyny.

W procesie wdrażania prawidłowych ruchów podczas pisania należy dbać o:
- prawidłowe zapisywanie liter (inskrypcja);
- płynne przesuwanie ręki od lewej do prawej krawędzi zeszytu, zamiast manipulowania zeszytem;
- ciągłość pisania - dłoń i przedramię mają stały kontakt z zeszytem, oprócz pisowni znaków diakrytycznych;
- właściwy kierunek pisania - od strony lewej do prawej.

9. KONTROLA I REGULOWANIE NAPIĘCIA MIĘSNIOWEGO

Napięcie mięśniowe powinno być świadomie regulowane i kontrolowane -słabe napięcie - rysunki i pismo nieczytelne; nadmierne - łamanie gryfla, dziurawienie kartek, unoszenie łokcia i nadgarstka.

Czasami pojawiają się ruchy mimowolne, tzw. synkinezje - wysuwanie języka, gryzienie warg.

Należy dbać o to, aby dziecko:
- potrafiło sobie uświadomić własne napięcie mięśniowe;
- umiało świadomie kontrolować i regulować napięcie mięśniowe.

10. KOORDYNACJA RUCHÓW OBU RĄK
Sprawne zapisywanie tekstu jest nie tylko efektem działania ręki wiodącej, lecz i jej współdziałania z drugą ręką. Ręka pomocnicza przytrzymuje zeszyt, aby nie poruszał się podczas pisania. Dalszym jej zadaniem jest przesuwanie zeszytu ku górze, w miarę jak dziecko pisze w kolejnych linijkach i zmierza ku dołowi. Umożliwia to stabilność ręki piszącej.

11. WSPÓŁDZIAŁANIE OKA I RĘKI
Warunkiem poprawnego zapisu, szybkiego tempa i dobrego poziomu graficznego pisma jest śledzenie wzrokiem czynności pisania. Konsekwencją zaburzeń współdziałania oka i ręki jest wolne tempo pisania, niski poziom graficzny pisma
i błędy w pisaniu.

WŚRÓD TYCH I INNYCH ZASAD POSTĘPOWANIA Z DZIECKIEM LEWORĘCZNYM NAJWAŻNIEJSZA JEST ZASADA OGÓLNA, KTÓRA UZNAJE PRAWO DZIECKA LEWORĘCZNEGO DO POSŁUGIWANIA SIĘ LEWĄ RĘKĄ.

Bibliografia:
Bogdanowicz M.: Leworęczność u dzieci Warszawa WSiP 1989
Bogdanowicz M.: Metoda dobrego startu w pracy z dzieckiem w wieku od 5 lat do 10 lat Warszawa WSiP 1985
Dmochowska M.: Zanim dziecko zacznie pisać Warszawa PZWS 1973

Opracowanie: mgr Anna Onisiewicz
Zespół Szkół nr 4 w Mrągowie

Wyświetleń: 1159