Nowe zadania dla krajów unii europejskiej w dziedzinie edukacji do roku 2010

Gospodarka europejska powinna stać się najbardziej konkurencyjną i dynamiczną gospodarką w świecie - gospodarką opartą na wiedzy, zdolną do trwałego wzrostu, tworzącą coraz większą liczbę lepszych miejsc pracy i zapewniającą większą spójność społeczną.

Ministrowie edukacji z krajów UE i Komisja Europejska przyjęli w dniu 14 lutego 2002 roku program dotyczący rozwoju systemów edukacji w krajach UE, z zamierzeniem zrealizowania do roku 2010 następujących celów:
- osiągnąć w Europie najwyższy poziom edukacji, tak aby mogła ona stanowić wzór dla całego świata pod względem jakości i użyteczności społecznej;
- zapewnić kompatybilność systemów edukacyjnych, umożliwiającą obywatelom swobodny wybór miejsc kształcenia, a następnie pracy;
- uznawać w Unii Europejskiej kwalifikacje szkolne i zawodowe, wiedzę i umiejętności zdobyte w poszczególnych krajach UE;
- zagwarantować Europejczykom - niezależnie od wieku - możliwość uczenia się przez całe życie (kształcenie ustawiczne);
- otworzyć Europę - dla obopólnych korzyści - na współpracę z innymi regionami, tak aby stała się miejscem najbardziej atrakcyjnym dla studentów, nauczycieli akademickich i naukowców z całego świata.

Cele te są ambitne, a zarazem realistyczne. Wyznaczają początek nowego etapu rozwoju edukacji w Unii Europejskiej. Będą inspirować reformy, wytyczać ich kierunek oraz stymulować postęp w każdym kraju i w całej Unii Europejskiej. Przewiduje się, że cele te zostaną przyjęte przez państwa wstępujące do Unii Europejskiej w obecnym dziesięcioleciu.

Edukacja w Europie odzwierciedla bogactwo języków, kultur i systemów, które są nieodłącznym elementem tożsamości należących do niej krajów i regionów. Systemy edukacyjne rozwijały się przez długie lata w specyficznych warunkach społecznych i kulturowych danych krajów. Dlatego w poszczególnych państwach i regionach istnieją rozmaite instytucje edukacyjne, obowiązują odmienne zasady naboru, nauka rozpoczyna się i kończy w innym czasie, a przyznawane kwalifikacje, tytuły i stopnie odzwierciedlają różnorodność programów nauczania i systemów kształcenia i szkolenia.

Wszystkie państwa bardzo wysoko cenią sobie tę różnorodność; jest ona także wspólnym dobrem Europejczyków. Należy więc umożliwić im korzystanie z tej różnorodności bez ograniczeń - to zaś wymaga rozszerzenia współpracy i zwiększenia mobilności.

Państwa członkowskie UE lub - zależnie od kraju - wchodzące w ich skład regiony odpowiadają za organizację swoich systemów edukacji i treści programów nauczania. Zgodnie z zasadą subsydiarności Unia Europejska może wspierać i uzupełniać takie działania państw członkowskich, które mogą przyczynić się do podwyższenia poziomu edukacji poprzez generowanie dodatkowej wartości europejskiej wynikającej ze współpracy międzynarodowej Działania te zostały określone w art. 149 i 150 Traktatu o Unii Europejskiej i dotyczą:
- promowania mobilności uczniów, studentów i nauczycieli;
- rozwoju współpracy międzyszkolnej i międzyuczelnianej;
- zachęcania do nauki języków obcych;
- uznawania w szkołach, uczelniach i zakładach pracy tytułów i stopni naukowych, kwalifikacji oraz
kompetencji zawodowych;
- promowania kształcenia otwartego i na odległość.

Nowe działania dla Europy w dziedzinie edukacji zainicjowano na posiedzeniu lizbońskim w marcu 2000 roku. Komisja Europejska przygotowała wstępny raport w sprawie przyszłych celów systemów edukacji, który skonsultowano z państwami członkowskimi. Ostateczna wersja raportu została przyjęta przez Radę ds. Edukacji i przekazana Radzie Europejskiej na posiedzeniu w Sztokholmie w marcu 2001 roku. W raporcie wyznaczono następujące cele strategiczne:
- poprawa jakości i efektywności systemów edukacji w UE;
- ułatwienie powszechnego dostępu do systemów edukacji;
- otwarcie systemów edukacji na środowisko i świat.

Raport w sprawie celów systemów edukacji stał się pierwszym oficjalnym dokumentem przedstawiającym w zarysie europejskie podejście do polityki edukacyjnej w poszczególnych państwach członkowskich UE. W Sztokholmie uzgodniono również, że raport ten powinien stać się podstawą szczegółowego programu prac nad celami edukacyjnymi. "Program" obejmuje różne człony systemu edukacji - od szkolnictwa podstawowego przez kształcenie zawodowe do szkolnictwa wyższego - ze szczególnym uwzględnieniem kształcenia ustawicznego. W szczegółowym programie prac trzy ogólne cele strategiczne podzielono na: 13 szczegółowych celów oraz 42 kluczowe zagadnienia, wskazujące, jakie działania należy podjąć, aby osiągnąć cele strategiczne i uwzględnić wiele problemów związanych z edukacją.

Układ celów strategicznych i szczegółowych przyjęty przez Radę ds. Edukacji i przekazany Radzie Europejskiej na posiedzeniu w Sztokholmie w marcu 2001, przedstawia się następująco:

Cel strategiczny 1: Poprawa jakości i efektywności systemów edukacji w UE wobec nowych zadań społeczeństwa wiedzy oraz zmieniających się metod i treści nauczania i uczenia się:

Cel 1.1.: Podniesienie jakości kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli i osób prowadzących szkolenia
- określenie umiejętności, jakie powinni posiadać nauczyciele i osoby prowadzące szkolenia zgodnie z ich zmieniającą się rolą w społeczeństwie wiedzy;
- stworzenie warunków, które ułatwią nauczycielom i osobom prowadzącym szkolenia wypełnianie zadań, jakie stawia przed nimi społeczeństwo wiedzy, m.in. poprzez kształcenie i doskonalenie zawodowe w kontekście zasady uczenia się przez całe życie (kształcenia ustawicznego);
- zapewnienie odpowiedniego naboru do zawodu nauczycielskiego - do wszystkich przedmiotów, na wszystkich szczeblach nauczania, a także uatrakcyjnienie kształcenia i doskonalenia zawodowego;
- pozyskanie do procesu nauczania i szkolenia osób, które uzyskały doświadczenie zawodowe w innych dziedzinach.

Cel 1.2.: Rozwijanie kompetencji i umiejętności potrzebnych dla społeczeństwa wiedzy
- zdefiniowanie umiejętności podstawowych oraz określenie, w jaki sposób te umiejętności wraz z tradycyjnie rozumianymi umiejętnościami podstawowymi można uwzględnić w pełniejszym zakresie w programach nauczania, w jaki sposób można je zdobywać i rozwijać przez całe życie;
- zapewnienie możliwości zdobycia umiejętności podstawowych wszystkim grupom i osobom, włącznie z grupami defaworyzowanymi, osobami mającymi specjalne potrzeby edukacyjne i przedwcześnie przerywającymi naukę oraz osobami dorosłymi;
- zachęcanie odpowiednich placówek do formalnego poświadczania umiejętności podstawowych - w celu ułatwienia kształcenia ustawicznego, a tym samym zwiększenia szans na rynku pracy.

Cel 1.3.: Zapewnienie powszechnego dostępu do technologii informacyjno-komunikacyjnych
- wyposażenie szkół w odpowiedni sprzęt i oprogramowanie, w celu efektywnego wykorzystywania w praktyce edukacyjnej technologii informacyjno-komunikacyjnych i kształcenia drogą elektroniczną;
- zachęcanie placówek edukacyjnych do optymalnego wykorzystywania innowacyjnych technik nauczania i uczenia się opartych na technologiach informacyjno-komunikacyjnych.

Cel 1.4.: Zwiększenie rekrutacji w dziedzinach nauk ścisłych i technicznych
- rozbudzanie od najmłodszych lat zainteresowania matematyką, naukami ścisłymi i techniką;
- zachęcanie młodych ludzi do kształcenia się, a następnie podejmowania pracy zawodowej - zwłaszcza naukowej i badawczej - w dziedzinach związanych z matematyką, naukami ścisłymi i techniką, albowiem przewiduje się, iż w perspektywie krótko- i długoterminowej nastąpi tu niedobór wykwalifikowanej kadry; opracowanie właściwych strategii kształcenia oraz orientacji zawodowej;
- zrównoważenie proporcji płci wśród osób studiujących matematykę, nauki ścisłe i techniczne;
- zapewnienie odpowiedniej liczby wykwalifikowanych nauczycieli matematyki, przedmiotów ścisłych i technicznych.

Cel 1.5.: Optymalne wykorzystywanie zasobów
- zwiększenie nakładów na kapitał ludzki z jednoczesnym zapewnieniem sprawiedliwego i efektywnego rozdziału dostępnych środków, w celu ułatwienia powszechnego dostępu do edukacji i podniesienia jakości kształcenia;
- wspieranie rozwoju kompatybilnych systemów zapewniania jakości wykształcenia, w poszanowaniu różnorodności systemów edukacyjnych w całej Europie;
- wykorzystywanie i rozszerzanie możliwości, jakie stwarza współpraca sektora publicznego i prywatnego.

Cel strategiczny 2: Ułatwienie powszechnego dostępu do systemów edukacji zgodnie z nadrzędną zasadą kształcenia ustawicznego, działanie na rzecz zwiększenia szans zdobycia i utrzymania zatrudnienia oraz rozwoju zawodowego, jak również aktywności obywatelskiej, równości szans i spójności społecznej:

Cel 2.1.: Tworzenie otwartego środowiska edukacyjnego
- rozszerzanie dostępu do ofert edukacyjnych umożliwiających kształcenie ustawiczne, poprzez informację, doradztwo oraz poradnictwo w tym zakresie;
- kształcenie umożliwiające osobom dorosłym efektywne łączenie nauki z innymi zajęciami oraz obowiązkami;
- zapewnianie powszechnego dostępu do kształcenia zgodnie z wyzwaniami społeczeństwa wiedzy;
- promowanie różnorodnych ścieżek kształcenia;
- zachęcanie placówek na różnych etapach kształcenia do tworzenia sieci instytucji umożliwiających uczenie się przez całe życie.

Cel 2.2.: Uatrakcyjnianie procesu kształcenia
- inspirowanie młodzieży do kontynuowania nauki po ukończeniu obowiązku szkolnego; zachęcanie osób dorosłych do ciągłego kształcenia i stwarzanie im odpowiednich do tego warunków;
- opracowywanie i doskonalenie procedur oficjalnego uznawania uczestnictwa w różnych strukturach systemu kształcenia nieformalnego;
- odkrywanie i sprawdzanie różnych sposobów uatrakcyjnienia nauki zarówno w obrębie systemów kształcenia formalnego, jak i nieformalnego;
- promowanie kultury uczenia się oraz rozwijanie świadomości dotyczącej korzyści społecznych i materialnych wynikających z kształcenia.

Cel 2.3.: Wspieranie aktywności obywatelskiej, zapewnienie równości szans i spójności społecznej
- promowanie wartości i zasad demokratycznych, w celu przygotowania obywateli do aktywnego udziału w życiu społecznym;
- tworzenie warunków do wyrównywania szans w ramach systemu edukacji;
- zapewnienie osobom mniej uprzywilejowanym równego dostępu do wszystkich etapów kształcenia i rozbudzanie w nich motywacji do nauki.

Cel strategiczny 3: Otwarcie systemów edukacji na środowisko i świat w związku z koniecznością lepszego dostosowania edukacji do potrzeb pracy zawodowej i wymagań społeczeństwa oraz sprostania wyzwaniom wynikającym z globalizacji:

Cel 3.1.: Wzmocnienie powiązań ze światem pracy, działalnością badawczą i społeczeństwem
- promowanie ścisłej współpracy między placówkami edukacyjnymi a środowiskiem lokalnym;
- uruchamianie partnerskich przedsięwzięć z udziałem wszelkiego rodzaju placówek edukacyjnych, firm i instytucji badawczych, w celu obopólnych korzyści;
- zachęcanie instytucji i osób indywidualnych do udziału w pracach nad rozwojem kształcenia i doskonalenia zawodowego, z uwzględnieniem nauczania w szkole oraz przygotowania do zawodu i szkolenia w miejscu pracy.

Cel 3.2.: Rozwijanie przedsiębiorczości
- rozwijanie przedsiębiorczości poprzez promowanie inicjatywy i kreatywności w procesie kształcenia;
- kształtowanie umiejętności niezbędnych do założenia i prowadzenia własnej firmy.

Cel 3.3.: Poprawa sytuacji w zakresie nauki języków obcych
- zachęcanie wszystkich do nauki dwóch lub, gdzie jest to możliwe, większej liczby języków obcych oraz uświadamianie znaczenia nauki języków w każdym wieku;
- zachęcanie szkół i innych placówek edukacyjnych do stosowania efektywnych metod nauczania języków oraz rozbudzanie motywacji do kontynuowania nauki języków na późniejszym etapie życia.

Cel 3.4.: Rozwijanie mobilności i wymiany
- zapewnienie możliwości wyjazdu indywidualnym osobom oraz przedstawicielom placówek edukacyjnych, z uwzględnieniem osób mniej uprzywilejowanych, oraz likwidowanie wszelkich barier utrudniających mobilność;
- monitorowanie liczby wyjeżdżających osób, kierunków wyjazdów oraz jakościowych wskaźników wymiany na terenie Europy;
- opracowywanie metod i zasad uznawania kompetencji zdobytych podczas wyjazdów;
- rozpowszechnianie informacji o edukacji europejskiej na całym świecie, wśród studentów, nauczycieli akademickich i pracowników naukowych.

Cel 3.5.: Wzmocnienie współpracy europejskiej
- podniesienie efektywności procedur uznawania kwalifikacji i zapewnienie terminowego rozpatrywania wniosków o dalsze kształcenie, szkolenie i wykonywanie pracy zawodowej na terenie całej Europy;
- promowanie współpracy między organizacjami i władzami odpowiedzialnymi za uznawanie kwalifikacji, w celu zwiększenia kompatybilności systemów zapewniania jakości i akredytacji;
- zwiększenie przejrzystości informacji o możliwościach i strukturach kształcenia, w celu stworzenia otwartego europejskiego obszaru edukacji;
- promowanie europejskiego wymiaru kształcenia.

W ostatnich kilku latach uzgodniono działania zbieżne z celami "Programu". Są to konsultacje i komunikaty w sprawie kształcenia ustawicznego, a także prace dotyczące szkolnictwa wyższego (np. w ramach Procesu Bolońskiego). Te zagadnienia polityki edukacyjnej należy uwzględnić w trzech celach strategicznych i trzynastu szczegółowych celach "Programu". W ten sposób zapewni się większą spójność działań, uniknie podwójnej pracy, a proces zmierzający do osiągnięcia celów zostanie podporządkowany nadrzędnej zasadzie kształcenia ustawicznego i będzie on usytuowany w perspektywie ogólnoświatowej.

Komisja Europejska w ścisłej współpracy z Radą ds. Edukacji zajmie się koordynacją i monitorowaniem tego zintegrowanego podejścia.

Realizację "Programu" ułatwią również inne formy współpracy na poziomie europejskim, na przykład: nowe priorytety w poszczególnych komponentach takich programów Wspólnoty, jak Socrates czy Leonardo da Vinci, plany działań, krótkie wyjazdy studyjne do innych krajów kadry podejmującej decyzje, opracowania porównawcze i prognostyczne, badania statystyczne, projekty pilotażowe itp. W wielu tych inicjatywach wykorzystywane są prace organizacji międzynarodowych (np. ODCE, Rada Europy), sieci europejskich i organizacji pozarządowych, brane są także po uwagę programy współpracy lub projekty pilotażowe realizowane we współpracy między państwami członkowskimi lub krajami kandydującymi do UE (np. w zakresie stałego podnoszenia kwalifikacji zawodowych czy umiejętności podstawowych).

"Program" obejmuje prace realizowane do roku 2010. Termin ten wyznaczono również innym programom, np. Procesowi Bolońskiemu, który zmierza do stworzenia wewnętrznie spójnego i atrakcyjnego obszaru szkolnictwa wyższego. Rok 2010 jest odpowiedni, ponieważ reformy w dziedzinie edukacji przynoszą efekty dopiero po upływie kilku lat.

Prace już zostały rozpoczęte, a pośredni etap zaplanowano do roku 2004:
- do tego czasu rozpoczną się już prace nad wszystkimi celami, a prace nad trzema celami, które rozpoczęły się najwcześniej (tj. dotyczącymi nowych umiejętności podstawowych potrzebnych dla społeczeństwa wiedzy, technologii informacyjnych oraz matematyki, nauk ścisłych i techniki), będą już najbardziej zaawansowane;
- w tym okresie powinna już zostać przygotowana ostateczna lista wskaźników i kryteriów, według których oceniać się będzie postęp;
- wprawdzie kraje kandydujące do UE włączyły się do tego procesu dopiero w czerwcu 2002 roku, jednak przewiduje się, że we wszystkich tych krajach program prac również osiągnie etap realizacji do roku 2004.

Wstępny raport w sprawie realizacji programu prac dotyczącego przyszłych celów, zostanie przedłożony wspólnie przez Radę ds. Edukacji i Komisję Europejską na posiedzeniu Rady Europejskiej wiosną 2004 roku, kiedy Unii przewodniczyć będzie Irlandia. W raporcie tym Komisja i Rada poddadzą ocenie całość działań, łącznie z pierwszymi osiągniętymi wynikami.

W publikacji wykorzystano materiał zawarty:
Z oryginału angielskiego:
Education and training in Europe:
diverse systems, shared goals for 2010
Luksemburg: Biuro Urzędowych Publikacji Wspólnot
Europejskich, 2002.
ISBN 92-894-3682-4
Przetłumaczyła: Ewa Kolanowska

Opracowanie: mgr inż. Wiesława Kocemba - nauczyciel Zespołu Szkół w Strzegomiu

Wyświetleń: 1720