Rzeki - warunki występowania, przyczyny zróżnicowania

LEKCJA W LO

Cele lekcji:
a) uczeń zna:
- warunki występowania rzek stałych, okresowych i epizodycznych, ich zależność od zasilania i rodzaju podłoża,
- zależność systemów rzecznych i dorzeczy od warunków klimatycznych, ukształtowania powierzchni i budowy geologicznej,
- największe (pod względem długości, wielkości przepływu) rzeki świata i poszczególnych kontynentów,
- typy ustrojów rzecznych, przykłady rzek poszczególnych typów i cechy wahań ich stanów wody i przypływów.
b) uczeń umie:
- podać przykłady systemów rzecznych, dorzeczy, zlewisk, obszarów bezodpływowych,
- na podstawie mapy scharakteryzować system dowolnej rzeki,
- wymienić i scharakteryzować ustroje rzeczne oraz podać odpowiednie przykłady rzek.

Metody kształcenia:
- metody asymilacji wiedzy: pracy z podręcznikiem, pracy z mapami, pracy z atlasem, uzupełniającej informacji,
- metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy: ćwiczeń w rozumieniu, wypełniania tabeli w oparciu; o mapę świata, mapę kształtowania powierzchni Ziemi i atlasy, rozwiązywania problemów, wnioskowania.

Środki dydaktyczne: mapa fizyczna świata, mapa ukształtowania powierzchni Ziemi, tablica przepływu rzek, tabele do wypełniania, atlasy geograficzne, podręczniki, karty pracy uczniów.

Rozpoczęcie lekcji na bazie wiadomości wcześniej zdobytych:

- pojęcia hydrosfery i jej charakterystycznych cech,
- krążenia wody w przyrodzie,
- występowanie wody w przyrodzie,
- pełnienia roli wody w środowisku przyrodniczym Ziemi,
- postawienia pytania: Czy rzeki są elementem obiegu wody na Ziemi? (pozostawienie do odpowiedzi pod koniec lekcji).

TOK LEKCJI

1. Rzeki i ich dorzecza

- wymienienie rodzajów wód śródlądowych na Ziemi oraz wyjaśnienie w jakich warunkach występują,
- omówienie typów źródeł,
- określenie pojęcia rzeki, dorzecza, działu wodnego, zlewiska, obszaru bezodpływowego, systemu rzecznego, ujścia rzecznego.
- wyznaczenie na podstawie mapy fizycznej Ameryki Północnej przykładowego kontynentalnego działu wód między zlewiskiem Oceanu Spokojnego a Atlantyckiego. Wyjaśnienie jego przebiegu.

2. Największe (pod względem długości, wielkości przepływu) rzeki świata i poszczególnych kontynentów.

- wskazanie na mapie świata największych rzek poszczególnych kontynentów, porównanie rozmiarów rzek i ich kształtu z rozmiarami lądu i jego ukształtowaniem,
- wyróżnienie systemów o kształcie dendrycznym i prostym na poszczególnych lądach,
- przedstawienie warunków występowania dużej i małej gęstości sieci rzecznej,
- wyróżnienie biegu górnego, środkowego i dolnego, ujścia miejsc tworzenia się bystrz i wodospadów,
- obliczenie na podstawie mapy poziomicowej spadku wybranej rzeki,
- omówienie zasilania rzek wodami: podziemnymi, opadowymi, roztopowymi, wodami jezior. Wzrastanie przepływu (w mł/s) od źródeł rzeki do jej ujścia, lub zmniejszanie się w strefie suchej.

3. Typy ustrojów rzecznych, przykłady rzek poszczególnych typów i cechy wahań ich stanów wody i przepływów.

- wyróżnienie występujących ustrojów ze względu na główne źródła zasilania, wskazanie przykładów rzek o ustroju: lodowcowym, śnieżnym, deszczowym, deszczowo - śnieżnym.

Podział rzek ze względu na zasilanie i ciągłość przepływu na stałe, okresowe i epizodyczne.

4. Charakterystyka rozmieszczenia i uwarunkowania przepływu rzek na Ziemi.

- wypełnienie tabeli przez uczniów w pracy grupowej w oparciu o informację nauczyciela, z wykorzystaniem mapy ukształtowania powierzchni Ziemi i tablic średniego rocznego przepływu (mł/s) rzek,
- scharakteryzowanie wybranych rzek poszczególnych kontynentów w oparciu o mapę w atlasie wg tabeli kolejnych rubryk: lokalizacja, rozmieszczenie rzek na Ziemi, gęstość sieci, rozmiary i kształty systemów rzecznych oraz cechy hydrologiczne, które określają ustrój (reżim) rzeczny; rodzaje zasilania, wielkość przepływów, wahania stanów wód.
- analizowanie poszczególnego materiału zestawionego poziomo w tabelach przez uczniów dotyczącego lokalizacji wybranych przez nich 6-ciu rzek poszczególnych kontynentów, wyróżnionych charakterystycznych cech systemowych i ustrojowych oraz warunków występowania i wynikających stąd uwarunkowań.
- porównanie przez analizę pionową tabeli kontynentalnego, rozmieszczenia rzek ich charakterystycznych cech systemowych i zróżnicowania ustrojowego.
- podsumowanie ogólne wiadomości zestawionych w tabeli, a zwłaszcza ostatniej rubryki, zawierającej zależności występowania rzek na poszczególnych kontynentach od określonych czynników geograficznych w zależności od sposobu zasilania,
- wyjaśnienie w oparciu o poznany materiał uwarunkowania występowania rzek na Ziemi,
- określenie roli rzek w obiegu wody na Ziemi - odpowiedzią na postawione pytanie na wstępie lekcji,
- sformułowanie wniosku dotyczącego wpływu czynników geograficznych na kształtowanie się sieci rzecznej w zależności od sposobu zasilania.

Ocena pracy uczniów w grupach.

Praca domowa - wykonanie zadania 13-tego z działu V z.ć.

załącznik 1
załącznik 2

Literatura:
1. Program SOPD - Toruń 2002 dla LO i LP - zakres podstawowy i rozszerzony - zatw. Przez MENiS. Nr DKOS-4015 - 78/02.
2. Podręcznik - Geografia; autor Jan Wójcik Piskorz S., Zarys dydaktyki geografii, praca zbiorowa, PWN, Warszawa 1997r.
3. Biblioteczka reformy MEN o ocenianiu, Warszawa 1999r.
 

Opracowanie: Elwira Lejawka (Tarnów)

Wyświetleń: 13750