Tytuł
Umiejętności psychologiczne ułatwiające nauczycielowi
poznawanie ucznia i współpracę z nim
Kontakt z innymi ludźmi (obcowanie) może być satysfakcjonujący lub być źródłem przykrości i lęku.
Ważną więc rolę w życiu odgrywają umiejętności jednostki w zakresie współżycia z innymi ludźmi czyli umiejętności interpersonalne. Uczymy się ich w trakcie socjalizacji czyli uspołeczniania. Do umiejętności tych zaliczyć można:
- umiejętność dostrzegania i rozpoznawania emocji drugiego człowieka
- umiejętność dostrzegania i spełniania potrzeb drugiego człowieka
- umiejętność dostrzegania mocnych stron drugiego człowieka
- umiejętność zachowania tolerancji wobec odmienności drugiego człowieka
- umiejętność efektywnego komunikowania się
- umiejętność szanowania drugiego człowieka i akceptowania go takiego, jaki jest
- umiejętność rozwiązywania konfliktów
- umiejętność pomagania
- umiejętność efektywnej współpracy
Umiejętności te są na tyle uniwersalne, iż ułatwiają współpracę w różnych grupach - w grupie zawodowej, w rodzinie, w zespole klasowym, w grupie towarzyskiej itp. Szczególnie ważne są one w kontakcie nauczyciela z uczniem.
Młodzież w wieku dorastania oczekuje od swych nauczycieli zrozumienia, serdeczności i bezpośredniości w kontaktach, partnerskiego i sprawiedliwego traktowania wszystkich uczniów, gotowości udzielania pomocy, opanowania, poczucia humoru, umiejętnego wyjaśniania (ciekawie) nauczanego przedmiotu.
Bardzo ważną dla młodzieży sprawą jest właściwe traktowanie przez nauczycieli, polegające na zrozumieniu ucznia, zainteresowaniu się jego kłopotami, szanowaniu jego indywidualności.
Tego typu kontakt nauczyciela z uczniem umożliwia relacja zwana spotkaniem. Dużą rolę odgrywa tutaj empatia (wczuwanie się w to, o czym mówi uczeń) oraz kongruencja (zgodność). Bezwarunkowe akceptowanie oznacza, iż nauczyciel szanuje i akceptuje ucznia bez względu na prezentowane zachowania, które może oceniać jako negatywne. Bez względu na to, jaki wychowanek jest (arogancki, leniwy) - nauczyciel szanuje go i akceptuje jako człowieka, co nie oznacza, że akceptuje jego wszystkie zachowania. Nauczyciel stara się zrozumieć wewnętrzne odczucia ucznia i jego osobisty świat.
Aby spotkania przyniosły efekty należy:
- stworzyć odpowiedni poziom bezpieczeństwa psychologicznego (uczeń spostrzega nauczyciela jako osobę przyjazną, której można zaufać)
- odbywać spotkania z dobrowolnym udziałem ucznia - uczeń sam decyduje o tym na ile otwiera się przed nauczycielem, jaką część własnego życia ujawnia
- komunikować się według prawidłowych form (należy rozumieć myśli i uczucia drugiego człowieka - czego dowodem są słowa i gesty). Nauczyciel musi podkreślić fakt, że uważnie słucha tego, o czym uczeń mówi, że jest zainteresowany jego problemami i stara się je zrozumieć.
Indywidualny kontakt nauczyciela z uczniem jest szczególnie pożądany gdy:
- nauczyciel obserwuje inne niż dotychczas zachowanie się ucznia (przygnębienie, brak koncentracji, agresywność)
- występuje gwałtowna zmiana stosunku ucznia do nauki
- występuje gwałtowna zmiana w wynikach i ocenach
- uczeń unika kontaktu ze szkołą (wagary)
- nauczyciel dostrzega symptomy nieprzystosowania społecznego ucznia
Ważną rolę w nawiązywaniu bliskiego kontaktu z uczniem odgrywają różne umiejętności np.
- zauważanie i spostrzeganie zmian (np. uczesania, zabawy)
- oferowanie swojej obecności, czasu, uwagi, troski
- akceptacja (gesty, mimika)
- werbalne poświadczenie zrozumienia ("rozumiem...")
- milczenie (akceptujące- sposób siedzenia, patrzenia)
- umożliwienie szerokiego porozumienia ("czy jest coś, o czym lubisz mówić ?", "od czego chcesz zacząć ?")
- zachęcanie do kontynuowania ("no?", "i co dalej?")
- przekazywanie obserwacji i komunikowanie odczuć np. "słyszę wahanie w twoim głosie", "jest mi przykro"
- poszukiwanie źródeł emocji ("co cię zdenerwowało?", "jakie to budzi w tobie uczucia?")
- proponowanie współpracy ("spróbujmy wspólnie przedyskutować twoje problemy np. z ojcem")
Nauczyciel najlepiej zrozumie trudności ucznia, jeżeli będzie wiedział, jakie jest stanowisko rodziców w tej sprawie i jak oni oceniają miejsce nastolatka w środowisku. W ten sposób łatwiej jest ocenić wpływ postaw rodzicielskich na powstanie problemów i przykrych uczuć młodzieży.
Skuteczność oddziaływań nauczyciela na ucznia wymaga, aby uczeń identyfikował się z nauczycielem, dlatego nauczyciel powinien wykazać mu, że sam jest człowiekiem szczerym, że rozumie, lubi ucznia i chce mu pomóc.
Młodzież broni się przed jakąkolwiek formą zależności z osobami dorosłymi, dlatego trzeba uczniowi zapewnić swobodę i niezależność, a jednocześnie pozyskać jego gotowość do przyjęcia ograniczeń i poddania się pewnym sugestiom.
Indywidualny kontakt z uczniem można zakończyć w momencie, gdy uczeń zdołał uwolnić się od przykrych odczuć utrudniających mu funkcjonowanie, zdobył większą wiedzę na temat samego siebie oraz własnych relacji z innymi ludźmi, większą samokontrolę w działania i gdy zwiększyła się jego zdolność do radzenia sobie z rzeczywistością.
Owych spotkań nie należy kończyć zbyt gwałtownie ale raczej wydłużając czas między nimi, należy także zapewnić ucznia, że w każdej chwili może przyjść lub zadzwonić, gdyby potrzebował pomocy.
Bogumiła Konieczna
Gimnazjum nr 1
w Przeworsku
Bibliografia:
1. J. Kujawiński: Poszukiwanie optymalnego wzoru podstawowych czynności uczniów i nauczyciela, Życie Szkoły 1999 nr 3
2. A. Janowski: Psychologia społeczna a wychowanie W-wa 1980 r.
3. A. Wernik: Opinia uczniowska i formy jej ujawniania, Nowa Szkoła 1991 nr 4
