Technika Celestyna Freineta w pracy dydaktyczno - wychowawczej

Zgodnie ze swoimi założeniami i określonym celem wychowania i nauczania C. Freinet w miejsce tradycyjnych metod wprowadził różnorodne interesujące zajęcia, pozwalające na maksymalne uaktywnienie każdego ucznia. Tradycyjne nauczanie podręcznikowe, oparte na autorytecie nauczyciela zastąpił nowymi oryginalnymi formami pracy szkolnej, które nazwał "technikami szkolnymi".

Freinet celowo unikał takich sformułowań, jak "system" czy "metoda". Technika jego zdaniem "obejmuje zarówno metodę, jak i urządzenia, narzędzia oraz ludzi, którzy umieją się nimi posługiwać" (Semenowicz).

W książce "Rady dla młodych nauczycieli" autor pisze: |posługujemy się nazwą "Techniki Freineta", aby pokazać, że nie chodzi nam o jakąś metodę idealną, ale nową technikę pracy szkolnej, której zaletą jest to, iż zrodziła się, przeszła próbę, jest stale ulepszana w praktyce, w codziennej pracy naszych szkół (Łuczak).

Technika ta wymaga sprzyjających warunków środowiskowych, odpowiednich urządzeń i narzędzi oraz dobrze przeszkolonych twórczych nauczycieli. Podstawowymi i najbardziej znanymi technikami C. Freineta są:
- swobodne teksty dzieci, drukarnia i szkolna gazetka jako podstawa do nauki czynnego języka ojczystego, jako źródło poznania dziecka, a także jako punkt wyjścia do zainteresowań;
- doświadczenia poszukujące jako podstawa do samodzielnej pracy uczniów w zakresie matematyki, nauk przyrodniczych, historii i geografii;
- planowanie pracy indywidualnej i zespołowej przez uczniów pod kierunkiem nauczyciela oraz nowe formy oceny pracy i kontroli jako podstawa do wykształcenia nawyku samokontroli i samooceny;
- spółdzielnia klasowa (nowa forma samorządu uczniowskiego) jako podstawa wychowania moralnego i obywatelskiego;
- referaty i sprawności jako skuteczny środek wyzwalania zainteresowań, pielęgnowania zamiłowań i uzdolnień oraz zdobywania umiejętności samokształcenia;
- różnorodne formy swobodnej ekspresji artystycznej i technicznej jako podstawa wychowania estetycznego i politechnicznego;
- wymiana gazetek, korespondencji, informacji i doświadczeń między szkołami jako podstawa szerokich kontaktów społecznych.

Podstawowymi środkami dydaktycznymi w każdej klasie są:
- biblioteka klasowa
- kąciki specjalistyczne
- kartoteka fiszek autokorektywnych (obejmująca ortografię, gramatykę i matematykę)
- płytoteka
- szafka z narzędziami
- plany pracy uczniów
- wystawki prac
- kronika klasy zwana "książką życia klasy"
- gazetka wychowawcza.

Zastosowanie wybranych technik może przyczynić się do pełniejszego rozwoju twórczego myślenia i osobowości dziecka, wzbogacania i rozszerzania życia klasowego, a tym samym wpłynie na lepszą sprawność szkoły.

Podstawową techniką Nowoczesnej Szkoły Francuskiej jest zdaniem Freineta, drukarnia szkolna i związana z nią gazetka szkolna oparta na swobodnych tekstach dzieci. Uczniowie najpierw opowiadają, a później opisują swobodnie to, co pragną wyrazić słowami, co chcą przekazać swojemu otoczeniu lub korespondentom. Treść tych tekstów jest związana z przeżyciami dziecka w środowisku społecznym. Dziecko pisze to, co jego zdaniem mogłoby w jego myślach, obserwacjach, uczuciach i czynnościach zainteresować innych, ale pisze także o tym, co jest interesujące dla niego samego. W tym właśnie celu stosuje się gazetkę szkolną i korespondencję międzyszkolną.

Technika swobodnego tekstu spełnia istotną rolę w doskonaleniu języka dziecka, opiera się na swobodnej ekspresji słownej, którą Freinet wysunął na pierwsze miejsce wśród różnorodnych form ekspresji.
"Swobodny tekst nie jest zwykłym wypracowaniem na dowolny temat, przeznaczonym jedynie do przeczytania przez nauczyciela, który po poprawieniu go postawi ocenę. Każdy utwór pisany na tych szczególnych lekcjach spotyka się z szacunkiem, z oceną całego kolektywu klasowego" (Semenowicz). Wykorzystując w pracy dydaktycznej tę technikę kształcimy wyobraźnię twórczą, wyrabiamy wrażliwość na słowa, muzykę, umiejętność komunikowania otoczeniu własnych poglądów.

Nauczyciel, wprowadzając do swojej klasy technikę swobodnego tekstu, musi pamiętać o kilku podstawowych zasadach warunkujących jego skuteczność dydaktyczną i wychowawczą.

Zasada pierwsza
Jest to zasada swobody. Dziecko powinno być przekonane, że podczas tych zajęć wolno mu wybrać temat, jak również formę swej wypowiedzi.

Zasada druga
Drugą zasadą jest stworzenie uczniom odpowiednich warunków. Nikt, ani dziecko, ani człowiek dorosły nie lubi robić rzeczy niepotrzebnych. Tylko motywacja i łączące się z nią zainteresowanie oraz napięcie emocjonalne mogą sprawić, że dziecko stara się w swoją pracę włożyć cały wysiłek, na jaki je stać. Bez motywacji swobodny tekst szybko przestanie dzieci interesować, będzie dla nich jeszcze jedną formą narzuconych wypracowań. Naturalną motywację dla swobodnego tekstu stwarza gazetka klasowa.

Zasada trzecia

Trzecią zasadą warunkującą skuteczność swobodnego tekstu jest wykorzystanie go do nauczenia dzieci poprawnego posługiwania się czynnym językiem w mowie, piśmie i lekturze, co jest udziałem nauczyciela.

Aby wykorzystać wszystkie walory pedagogiczne nauczyciel musi przede wszystkim znać doskonale wymagania programu nauczania, a także trudności, braki swych uczniów, jak również ich zamiłowania i zdolności. To pozwoli mu z każdego swobodnego tekstu, wybranego przez klasę do opracowania, wyciągnąć maksymalne korzyści dla nauczania nowych zasad pisowni i gramatyki, ukazania roli różnych części mowy i części zdania, dla nadania takiego czy innego sensu myśli, dla powtórzenia i utrwalenia zasad dawniej poznanych, wreszcie dla wzbogacenia słownictwa uczniów.

Sposób i czas przeprowadzenia takich zajęć zależy od pomysłów nauczyciela, warunków środowiskowych, planu lekcji i od wieku dzieci.
Zawsze jednak w organizacji tego typu zajęć można wyróżnić cztery zasadnicze etapy (Adamek):

I etap - Pisanie swobodnego tekstu
Dzieci piszą swój tekst na kartkach na temat, który je właśnie interesuje, w dowolnej, tzw. nie narzuconej przez nauczyciela formie literackiej. Praktyka szkolna podsuwa jeszcze inne odmiany swobodnego tekstu, np. takie, w których jest:
- wspólny wybór tematu, indywidualna forma i treść;
- indywidualny wybór tematu, wspólny wybór formy;
- wspólny temat i forma, indywidualne pisanie po jednym zdaniu, wybór najlepszego do zredagowania wspólnego tekstu;

II etap - Czytanie tekstów i wybór najciekawszych prac
Tu może być głosowanie i koniecznie uzasadnienie swojego zdania. W małolicznych klasach czytają wszyscy uczniowie. W innym przypadku czytanie i wybór tekstów przeprowadza się początkowo w małych zespołach. Potem autorzy wybranych tekstów odczytują je wobec klasy i następuje wybór najciekawszej pracy

III etap - Zbiorowe opracowywanie wybranego tekstu
Utwór zapisywany jest na tablicy lub wyświetlany w wersji oryginalnej, po czym następuje jego poprawianie. Po sprawdzeniu, omówieniu i poprawieniu błędów językowych następuje dyskusja nad jego treścią oraz kompozycją, np. uczniowie proponują zastępowanie wyrażeń innymi, trafniejszymi, wyjaśniają ewentualne błędy rzeczowe. Wniesione poprawki akceptuje autor tekstu, każdorazowo uzasadniając swoje stanowisko. Z tą pracą wiążą się ćwiczenia słownikowe, które Freinet nazywa "polowaniem na słowa" (la chasse aux mots). Wyrazy bliskoznaczne, przeciwstawne, porównania, przenośnie - przyczyniają się do rozwoju mowy, a także czynnego i literackiego języka.

IV etap - Ćwiczenia szczegółowe, tzw. pedagogiczne wykorzystanie swobodnego tekstu to:
- zajęcia bezpośrednio związane z techniką gazetki szkolnej, np. ilustrowanie, powielanie tekstów
- zajęcia bezpośrednio związane z treścią opracowywanych tekstów, np. poszukiwanie wiadomości na interesujący dzieci temat w różnych materiałach źródłowych

Systematycznie prowadzone zajęcia swobodnego tekstu wpływają na:
- rozwijanie czynnego języka uczniów;
- wzbogacanie ich słownika;
- utrwalanie zasad poprawnego stosowania w praktyce reguł gramatyki i ortografii;
- wprawianie w głośnym i cichym czytaniu ze zrozumieniem;
- jasne i zwięzłe wypowiadanie swych myśli, przeżyć i sądów.

Podsumowując, w podstawach programowych zawarte są kompetencje kluczowe czyli umiejętności, jakie ma przyswoić uczeń w procesie edukacyjnym. Dużą wagę przywiązuje się do przygotowania dziecka do współpracy w zespole, komunikowania się, planowania działania, kreatywności, ponieważ na rynku pracy poszukiwani są ludzie nie tylko wszechstronnie wykształceni, ale także umiejący pracować w zespole. Pedagogika C. Freineta jest bliska tym kompetencjom.

Wydaje mi się, że w "nowej szkole" w klasach początkowych z powodzeniem można korzystać z "Technik Freineta", gdyż są one nadal aktualne.

Opracowanie: Ewa Gosk
Nauczyciel nauczania zintegrowanego
Szkoła Podstawowa nr 215
w Warszawie

Wyświetleń: 6437